Zamieszki w Bośni i Hercegowinie

Zamieszki w Bośni i Hercegowinie (2014)

Państwo	Bośnia i Hercegowina[1]
Początek wystąpień	3 lutego 2014
Koniec wystąpień	10 lutego 2014
Ranni	ponad 371[2][3][4]
Aresztowani	38[5]
Przyczyny wystąpień	duże bezrobocie, przekroczenia uprawnień przy prywatyzacji spółek publicznych, brutalność policji
Charakter wystąpień	zamieszki, demonstracje, obywatelskie nieposłuszeństwo
brak współrzędnych

Zamieszki w Bośni i Hercegowinie nazywane też Bośniacką Wiosną^[6][7][8][9] rozpoczęły się 3 lutego 2014 w mieście Tuzla w północnej części kraju, lecz szybko rozprzestrzeniły się na inne miasta Bośni i Hercegowiny. Niektóre z tych miast to Sarajewo, Zenica, Mostar, Banja Luka, Jajce, Brczko, Bihać, Prijedor^[10], Travnik, Bugojno, Donji Vakuf, Kakanj, Visoko, Gračanica, Sanski Most, Cazin, Živinice, Goražde, Orašje, Srebrenik, Bijeljina^[11] Prozor i Tešanj^[12]. Zamieszki wybuchły z przyczyn społecznych. Celem protestujących było m.in. obalenie rządu^[13][14] i były największymi protestami społecznymi od zakończenia wojny w Bośni^[15].

Przyczyny wystąpień

Po II wojnie światowej Tuzla stała się ważnym ośrodkiem przemysłowym i kulturalnym Jugosławii. W pierwszej dekadzie XXI wieku cztery przedsiębiorstwa państwowe uległy prywatyzacji, m.in. fabryka mebli i fabryka proszku do prania. Nowi właściciele sprzedali aktywa, przestali wypłacać pensje pracownikom i ogłosili upadłość. Setki ludzi straciło pracę w kraju, w którym bezrobocie sięga i tak 27–44%^[16]. Stopa bezrobocia w Bośni i Hercegowinie, kraju o ludności 3,8 mln osób, wynosi około 44%. Oficjalne dane to 27,5%, ale kolejne 20% pracuje w tzw. szarej strefie. Średnia płaca w Bośni i Hercegowinie wynosi 420 euro (w przeliczeniu), a 20% mieszkańców żyje poniżej granicy ubóstwa^[17].

Protesty

Tuzla

3–5 lutego

Protesty rozpoczęły się 3 lutego 2014 w mieście Tuzla i miały przebieg pokojowy^[18]. Następnego dnia setki demonstrantów głównie z dużych firm takich jak Dita, Polihem, Guming i Konjuh starli się z policją w pobliżu budynku administracyjnego, domagając się odszkodowania i żądając od urzędników natychmiastowej reakcji^[19]. Demonstranci oskarżyli lokalnych urzędników o umożliwienie kilku byłym państwowym firmom ogłoszenia upadłości w roku 2000 i 2008. Następstwem ogłoszenia upadłości przez firmy były setki bezrobotnych^[20].

W tym samym tygodniu protesty rozpoczęły się w różnych miastach Bośni i Hercegowiny, m.in. Bihaću, Mostarze, Zenicy, Kakanj i w stolicy kraju – Sarajewie^[21].

Z powodu ostatnich zamknięć fabryk i firm w Tuzli, przynajmniej 600 protestujących próbowało szturmować budynek miastowego samorządu, oskarżając władze o dopuszczanie do upadłości przedsiębiorstw państwowych po ich prywatyzacji^[22]. Niektórzy z protestujących rzucali jajkami, racami i kamieniami w okna budynku, a także podpalili opony na ulicy, blokując ruch w centrum miasta. Policja jednak zmusiła demonstrantów do wycofania się i otoczyła kordonem budynek administracji^[23][24].

Protestujący zebrali się przed budynkiem administracyjnym kantonu, żądając odszkodowań, zwrotu pieniędzy z opieki zdrowotnej i wypłaty emerytur po sprywatyzowanych firmach, które zbankrutowały. Niektórzy protestujący starli się z policją, próbując wejść do budynku, a także podpalili pojemniki na śmieci oraz opony^[19]. Ranne zostały 22 osoby, w tym 17 policjantów, a 24 osoby aresztowano^{[25][26][27][28]}.

Protestujący byli oburzeni brutalnością policji. Następnego dnia (6 lutego) liczba protestujących znacznie wzrosła, do 6000 osób, które zgromadziły się przed budynkiem administracyjnym kantonu. Około 100 policjantów został rannych, z czego większość z powodu obrażeń od kamieni rzucanych przez demonstrantów. 20 protestujących zostało lekko rannych, 27 zostało aresztowanych, a 11 samochodów zniszczonych^[29].

6 lutego

6 lutego protesty rozprzestrzeniły się na inne miasta Bośni i Hercegowiny. Początkowo ludzie chcieli okazać solidarność z mieszkańcami Tuzli. W stolicy kraju, Sarajewie, protestujący starli się z policją i zablokowali ruch w centrum miasta^[30]. Czterech policjantów zostało hospitalizowanych^[31][13]. W Mostarze około 200 osób zablokowało ruch w mieście, a w Zenicy około 150 mieszkańców protestowało przed siedzibą lokalnych władz^[32]. Jeden w protestujących w Zenicy powiedział: „Dzisiaj walczymy za Tuzlę, jutro walczymy za nas wszystkich”^[33]. Protesty wybuchły także m.in. w miastach Bihać i Tešanj^[34].

27 osób, które aresztowano dzień wcześniej, zostały zwolnione^[35]. Po raz pierwszy od początku protestów policja użyła gazu łzawiącego^[36], przez co ponad 20 osób zostało hospitalizowanych^[37]. Szkoły w całej Tuzli zostały zamknięte. Mieszkańcy krzyczeli obelgi i oblewali policjantów wodą^[14]. Starsi mieszkańcy uderzali w garnki z okien i balkonów^[38].

7 lutego

Widok siedziby kantonu tuzlańskiego dzień po protestach, 8 lutego 2014.

7 lutego ludzie zaczęli się gromadzić w tych samych miastach co wcześniej i w ponad 20 innych największych miastach kraju. Według oficjalnych danych rannych zostało 130 osób, w tym 104 policjantów^[39]. Podczas zamieszek burmistrz miasta Brczko został na krótko wzięty przez demonstrantów jako zakładnik, a następnie zwolniony^[40].

8 lutego

Przez godziny poranne tłumy zebrały się m.in. w miastach: Brczko, Mostar, Banja Luka, Jajce, Bihać, Doboj, Prijedor, Travnik, Bugojno, Donji Vakuf, Kakanj, Visoko, Gračanica, Sanski Most, Cazin, Živinice, Goražde, Orašje, Srebrenik, Bijeljina, Prozor i Tešanj^[10]. 8 lutego zamieszki zostały zatrzymane i zmieniły się w pokojowe protesty. Na ulicach rozpoczęto sprzątanie^[41][42][43].

Zenica

Protesty w Zenicy 7 lutego 2014.

Protestujący w Zenicy przedarli się przez kordon policji i podpalili budynek lokalnych władz oraz samochody koło budynku^[2]. 7 lutego 2014 władze kantonu zenicko-dobojskiego zaproponowały rezygnację na następnym posiedzeniu^[44].

Sarajewo

7 lutego

W centrum Sarajewa demonstranci podpalili siedzibę kantonu sarajewskiego, po czym policja użyła gazu łzawiącego i gumowych kul. Protestujący próbowali też wejść do siedziby prezydium Republiki Bośni i Hercegowiny, lecz policja użyła armatek wodnych^[45].

W pobliżu gmachu Prezydium Republiki Bośni i Hercegowiny protestujący podpalili kilka samochodów policyjnych^[21]. Budynek także był mocno uszkodzony z powodu podpalenia dwóch pięter i piwnicy, w której spłonęły dokumenty z czasów Austro-Węgier i dwudziestolecia międzywojennego^[46]. Demonstranci podpalili także i obrzucili kamieniami siedzibę gminy Centar^[21].

8 lutego

Pokojowe protesty, w których wzięło udział co najmniej 200 osób, były kontynuowane 8 lutego o godzinie 16.00, a protestujący domagali się uwolnienia aresztowanych dzień wcześniej demonstrantów. Wezwali także do dalszego pokojowego protestowania, by zmusić rząd do ustąpienia^[47].

Bihać

7 i 8 lutego blisko 3000 ludzi zebrało się przed budynkiem administracji i domagało się dymisji władz kantonu uńsko-sańskiego^[48].

Dymisje

• Premier kantonu tuzlańskiego Sead Čaušević^[49]
• Cała władza kantonu zenicko-dobojskiego
• Premier kantonu sarajewskiego Suad Zeljković^[50]

Szkody materialne

Koszty odbudowy infrastruktury nie są jeszcze znane^[51][52]. Szacunkowo koszty we wszystkich miastach będą wynosić 50 mln KM (w przeliczeniu 25,5 mln €)^[53]. Wiele dokumentów historycznych zostało zniszczonych po podpaleniu Archiwum Bośni i Hercegowiny. Według archiwisty Siniša Domazet pochodziły głównie z czasów austriackiego panowania w Bośni^[54].

Reakcje

Krajowe

• Bośnia i Hercegowina: 7 lutego 2014 premier Federacji Bośni i Hercegowiny Nermin Nikšić na konferencji prasowej oskarżył chuliganów o tworzenie chaosu^[14].

Międzynarodowe

• Unia Europejska: Rzecznik komisarza ds. rozszerzenia i polityki sąsiedztwa Štefan Füle wezwał demonstrantów i policjantów do nieuciekania się do przemocy^[55].
• Austria: Wysoki Przedstawiciel dla Bośni i Hercegowiny Valentin Inzko powiedział, że Austria, jak i Unia Europejska zwiększy liczbę żołnierzy w Bośni, jeśli sytuacja się pogorszy^[56].
• Chorwacja: Chorwacja wezwała do natychmiastowego zaprzestania przemocy w Bośni i Hercegowinie. Chorwackie ministerstwo spraw zagranicznych i europejskich w oświadczeniu podało „Z niepokojem obserwujemy przebieg wydarzeń w Bośni i Hercegowinie oraz wzywamy do pilnego zaprzestania konfliktów i przemocy. Wzywamy wszystkie strony do ustalenia wzajemnego porozumienia, ponieważ Europejska, stabilna i prosperująca Bośnia i Hercegowina jest w interesie wszystkich jej obywateli. Bośnia i Hercegowina ma perspektywę bycia członkiem Unii Europejskiej i powinna rozwiązać konflikty w swojej duszy.”^[57]

Prezydent Chorwacji Ivo Josipović skomentował sytuację w Bośni i Hercegowinie będąc na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Soczi. „Życzę naszym sąsiadom i przyjaciołom uspokoić obecną sytuację tak szybko jak to możliwe. Najważniejsze, że wszystkie problemy społeczne można rozwiązać w ramach instytucji demokratycznych i mam nadzieję, że tak będzie też w przypadku Bośni i Hercegowiny.”^[58]

„Bośnia i Hercegowina w przeciwieństwie do niektórych trudnych przypadków w tej chwili ma gwarantowaną perspektywę europejską; ma potwierdzoną drogę w kierunku integracji europejskiej. Myślę, że nawet z wszystkimi trudnościami jest coś, co ma szerokie poparcie wśród obywateli i jest to kierunek rozwoju Bośni i Hercegowiny, a więc myślę, że konieczne będzie znalezienie metody komunikacji tak szybko jak to możliwe.” powiedziała chorwacka minister spraw zagranicznych Vesna Pusić. Dodała, że będzie rozmawiać o sytuacji w Bośni i Hercegowinie 10 lutego na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych w Brukseli^[58].

Poseł Parlamentu Europejskiego Davor Stier także skomentował sytuację w Bośni i Hercegowinie: „Kiedy ludzie w Mostarze rzucają rzeczy w ogień i krzyczą ‘To jest Bośnia!’ to bardzo przypomina czetników w agresji przeciw Chorwacji krzyczących ‘To jest Serbia!’. Gdy Zlatko Lagumdžija oskarża Parlament Europejski za ustawy przeciw centralizmowi jak bardzo centralistyczne są elity przeciw europejskiemu projektowi pokojowemu. Chorwacja i UE nie mogą być bierne wobec tej spirali przemocy w Bośni i Hercegowinie. Nadszedł czas aby pokazać pozycję lidera. Koniec centralizmu! Koniec przemocy! To czas na europejską drogę Bośni i Hercegowiny.”^[58]

Zobacz też

• Wojna w Bośni i Hercegowinie
• Układ w Dayton
• Ustrój polityczny Bośni i Hercegowiny

Przypisy