Zamojszczyzna

Zamojszczyzna

Państwa	Polska
Stolica	Zamość
Ważniejsze miasta	Biłgoraj, Tomaszów Lubelski, Hrubieszów

Zamość – Rynek Wielki z ratuszem i kamienicami ormiańskimi

Cerkiew prawosławna w Hrubieszowie

Zamojszczyzna – region geograficzny w południowo-wschodniej Polsce, w południowej części województwa lubelskiego, w okolicach Zamościa.

Nie jest to region w pełni jednolity pod względem etnicznym, historycznym czy fizjograficznym^[1], ale odnoszący się do okolic Zamościa. Według regionalizacji historycznej Polski Normana Daviesa zajmuje tereny na pograniczu dwóch krain historycznych: większość w obrębie Rusi Czerwonej od wschodu i mniejsza część od zachodu na terenie Małopolski (a ściślej Lubelszczyzny)^[2].

Po I rozbiorze Polski obszar ten znalazł się w granicach Monarchii Habsburgów a Zamość uznany został za jedno z najbardziej imponujących miast nowej prowincji i stał się siedzibą władz cyrkułu bełskiego, okręgu (dystryktu) a następnie cyrkułu zamojskiego, odstąpionego przez Austrię Księstwu Warszawskiemu w 1809.

Nazwa tego regionu nabrała znaczenia i utrwalenia w związku z wydarzeniami, jakie miały miejsce podczas II wojny światowej, a konkretnie z niemieckimi akcjami wysiedleńczymi miejscowej ludności (Aktion Zamość), szczególnie z terenów dzisiejszych powiatów tomaszowskiego oraz zamojskiego (również biłgorajskiego i hrubieszowskiego), co wskazuje na jego historyczne korzenie z tego okresu. Tereny te nie odpowiadają w pełni zasięgowi dawnej, utworzonej pod koniec XVI w. Ordynacji Zamojskiej z głównym ośrodkiem (siedzibą) w nowo powstałym wówczas mieście Zamość, zajmującej obszary oddalone bardziej na południe (po Tomaszów Lub.) oraz na zachód (po Kraśnik i rzekę San), ale poza Biłgorajem i ziemiami na północ od tego miasta (w granicach Ordynacji nie znajdował się także Hrubieszów)^[3].

Po wydarzeniach wojennych na umocnienie tego pojęcia wpłynęło istnienie w latach 1975–98 województwa zamojskiego.

Współcześnie, według niektórych definicji, Zamojszczyzna obejmuje dawne powiaty (sprzed 1975 r.): biłgorajski, hrubieszowski, tomaszowski i zamojski, jakie znalazły się w granicach tego właśnie województwa^[4][5], bądź też dodatkowo dawny krasnostawski i wschodni fragment dawnego janowskiego^[1]. Nie ma zatem ściśle określonego zasięgu Zamojszczyzny, zajmującej w przybliżeniu obszar dawnego województwa zamojskiego.

Większe ośrodki miejskie Zamojszczyzny to miasta powiatowe (uszeregowane według liczby mieszkańców – liczba ludności i powierzchnia według danych z BDL GUS z 31.12.2011 r.):

1. Zamość – 65 784 (30,34 km²)
2. Biłgoraj – 27 285 (21,10 km²)
3. Tomaszów Lubelski – 20 446 (13,29 km²)
4. Hrubieszów – 18 836 (33,03 km²)

Zobacz też

• Ordynacja Zamojska
• województwo zamojskie
• Aktion Zamość

Przypisy

Bibliografia

• Norman Davies: Boże Igrzysko. Historia Polski. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1996.
• Jan Górak: Miasta i miasteczka Zamojszczyzny. Zamość: Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Zamościu, 1990.
• Maria Irena Mileska: Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski. Warszawa: PWN, 1998.
• Roman Reinfuss: Kultura ludowa Zamojszczyzny na tle stosunków etnograficznych województwa lubelskiego. W: Kazimierz Myśliński: Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej. Zamość: ZPTN Krakowskie Zakłady Graficzne, 1969, s. 435-448.