Zapilicze
Zapilicze, dawniej Zapilcze – region historyczny na terenie południowego Mazowsza, w obrębie dawnej ziemi czerskiej, położony między rzekami Pilicą, Radomką i Wisłą[1].
W znacznej mierze obszar Zapilicza pokrywają obszary Puszczy Stromeckiej[2][3] a głównym ośrodkiem regionu są Białobrzegi.
Etnograficznie zalicza się ten region do ziemi radomskiej[4]
Historia
W okresie kształtowania się dzielnic Polski wczesnopiastowskiej ze względu na centralne położenie Zapilicze zachowywało charakter pograniczny. Prawdopodobnie początkowo związane było z kościelną prowincją łęczycką[5]. Po wyodrębnieniu się Mazowsza terytorium między Pilicą a Radomką pozostawało własnością książąt mazowieckich[1].
Podczas jednoczenia się państwa po rozbiciu dzielnicowym władcy mazowieccy pozostali niezależni, toteż Zapilicze nadal było integralną częścią Księstwa Mazowieckiego. Próby przyłączenia Mazowsza do Korony podejmował Kazimierz Wielki, lecz ze względu na niechęć książąt mazowieckich pozostały one nieskuteczne. Toteż gdy książęta warszawsko-czerscy Siemowit III i Kazimierz I warszawski około roku 1346 złożyli hołd lenny królowi czeskiemu i niemieckiemu Karolowi IV (przyszłemu cesarzowi) król Polski przed jesienią 1348 roku oderwał zbrojnie Zapilicze od Mazowsza i przyłączył je do ziemi sandomierskiej[1].
Od około 1351 książęta Siemowit III i Kazimierz I przeszli na stronę Kazimierza Wielkiego, któremu złożyli hołd lenny 18 września tego roku. Kartą przetargową króla polskiego były ziemie mazowieckie znajdujące się w jego rękach, przede wszystkim Płock. Po bezpotomnej śmierci księcia Kazimierza pod koniec roku 1355 ziemia warszawska jako opróżnione lenno przysługiwała królowi polskiemu. Zgodził się on jednak na odstąpienie jej Siemowitowi III w zamian na złożenie 27 grudnia 1355 roku w Kaliszu hołdu z całego Mazowsza. Jednym w punktów porozumienia między Kazimierzem Wielkim a Siemowitem III było oddanie władcy mazowieckiemu Zapilicza.
Zgodnie z tym układem dnia 14 lutego 1359 roku Kazimierz Wielki przekazał księciu Siemowitowi III Zapilicze (Zapylycze), czyli terytorium pomiędzy rzekami Radomką a Pilicą (situm inter flumina Radomirzam et Pylyczam)[1]. Odtąd region należał stale do Księstwa Mazowieckiego, stanowiąc część ziemi czerskiej.
Po wygaśnięciu dynastii książąt mazowieckich w roku 1526 całe Mazowsze zostało wcielone do Korony Królestwa Polskiego. Zapilicze wraz z resztą ziemi czerskiej należało odtąd do roku 1795 do województwa mazowieckiego do powiatu wareckiego.
W latach 1795–1809 Zapilcze znalazło się w granicach zaboru austriackiego[6]. W latach 1809–1815 wchodziło w skład Księstwa Warszawskiego. Od 1815 do 1917 roku znajdowało się w zaborze rosyjskim, na terenie Królestwa kongresowego, od 1844 w guberni radomskiej[7].
Obecnie Zapilicze znajduje się w województwie mazowieckim.
Znaczenie strategiczne
Zapilicze ma też znaczenie strategiczne, stanowiąc najdogodniejszy punkt przeprawy przez Wisłę położony na południe od Warszawy. Zdobycie obszaru umożliwia wojsku nacierającemu ze wschodu okrążenie i zdobycie stolicy Polski. Tutaj w bitwie pod Maciejowicami w 1794 zostały pokonane wojska polskie w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Tutaj też Armia Czerwona przełamała w 1944 i 1945 roku niemiecką linię obrony na Wiśle zdobywając przyczółek warecko-magnuszewski, między innymi w bitwie pod Studziankami, co otworzyło jej drogę na Warszawę. Przeprawa na Wiśle oraz przez Pilicę w Białobrzegach ma również strategiczne znaczenie obecnie[8].
Ważniejsze ośrodki[9]
Galeria
(c) Adam “Dziadek59” Maś…, CC BY-SA 3.0Kościół w Białobrzegach w czasie powodzi na Pilicy
Pałac z XIX wieku w Suchej Szlacheckiej koło Białobrzegów
Drewniany kościół w Dobieszynie
Głowaczów - dom wybudowany po wojnie w regionalnym stylu
Wyśmierzyce - przykład starej drewnianej zabudowy w regionalnym stylu
Rynek w Magnuszewie
Rezerwat Majdan na terenie Puszczy Stromeckiej
Zobacz też
Bibliografia
- Remigiusz Matyjas Tradycja Mazowsza. Powiat białobrzeski. Przewodnik subiektywny, Mazowiecki Instytut Kultury, Warszawa 2015
- Początki architektury sakralnej w Polsce Centralnej część II - Zapilicze i Sieradzkie, Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego pod redakcją Leszka Kajzera (2013)
Przypisy
- ↑ a b c d Remigiusz Matyjas Tradycja Mazowsza. Powiat białobrzeski. Przewodnik subiektywny, s. 19
- ↑ Remigiusz Matyjas Tradycja Mazowsza. Powiat białobrzeski. Przewodnik subiektywny, s. 15
- ↑ Odkryj Zapilcze. [dostęp 2020-06-12].
- ↑ Sebastian Piątkowski (red.): Z dziejów Radomia i regionu radomskiego w XVIII i XIX wieku. Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radom 1997, s. 7.
- ↑ Początki architektury Sakralnej w Polsce Centralnej część II. Łódź-Warszawa: Wydawnictwo DIG, 2013, s. 7. ISBN 978-83-7181-808-0.
- ↑ Oficjalna strona Gminy Grabów nad Pilicą – historia. [dostęp 2020-06-12].
- ↑ Archiwum – Urząd Stanu Cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Skrzyńsko. [dostęp 2020-06-13].
- ↑ Jacek Bartosiak, Rzeczpospolita między lądem a morzem, Warszawa 2018, s. 650, 765
- ↑ OdkryjZapilcze. [dostęp 2020-06-12].
Media użyte na tej stronie
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wyśmierzyce - regionalna zabudowa drewniana na Zapiliczu
Autor: Wojciech Domagała, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik Braterstwa Broni w Magnuszewie powstał w 1977 roku. Znajduje się na rynku nieopodal kościoła parafialnego. Jest autorstwa rzeźbiarza A. Ślęzaka. Poświęcony jest żołnierzom I Armii Wojska Polskiego i Armii Radzieckiej, którzy w sierpniu i we wrześniu 1944 roku brali udział w krwawych i zaciętych walkach o zdobycie przyczółka warecko-magnuszewskiego. Z tego miejsca 14 stycznia 1945 roku wojska I Frontu Białoruskiego rozpoczęły działania ofensywne wyzwalając centralne i zachodnie ziemie Polski. Nieco dalej na skwerku stoi armato-haubica biorąca niegdyś udział w walkach o przyczółek. Przed budową obecnego pomnika nieopodal znajdowało się małe mauzoleum i pomnik Armii Radzieckiej.
.jpg)
Siemowit III, książę mazowiecki i pan czerski, stwierdza, że otrzymał w lenno od króla Polski Kazimierza Wielkiego Warszawę, Sochaczew, Wiskitki, Ciechanów, Nowogród i Nowy Dwór wraz z okręgami. Odnawia królowi hołd lenny z dawniej otrzymanych ziem i grodów: Czersk, Rawa, Liw i Gostynin i zwraca Płock, zastawiony za sumę 2000 grzywien, zwalniając króla od spłaty długu.
_-_01.jpg)
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pałac w Białobrzegach (Sucha Szlachecka)
.jpg)
(c) Rafał T / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Budynek nr 56 przy ul.Kozienickiej.
Kościół p.w. Świętej Teresy od Dzieciątka Jezus w Dobieszynie
