Zaprzeczanie globalnemu ociepleniu

Zaprzeczanie globalnemu ociepleniu (denializm klimatyczny, denializm globalnego ocieplenia, także negacjonizm klimatyczny) – zjawisko będące częścią kontrowersji wokół globalnego ocieplenia. Na denializm klimatyczny składają się bezzasadne – zdaniem przeważającej części naukowców – wątpliwości lub poglądy negujące fakty naukowe o zmianach klimatu – włączając w to podważanie działalności ludzkiej jako podstawowej przyczyny zmian klimatycznych oraz konsekwencji globalnego ocieplenia dla przyrody i ludzkości[1][2][3].

(c) Edward Kimmel, CC BY-SA 2.0
Protest przeciwko zaprzeczaniu wywołanemu przez człowieka globalnemu ociepleniu (Waszyngton, 2017)

Wśród denialistów są zarówno osoby, które akceptują używanie terminu „denializm”, jak i osoby preferujące określenie „sceptycyzm globalnego ocieplenia”[2]. Naukowcy zajmujący się tą dziedziną stoją na stanowisku, że „jest niewłaściwym ukrywać zaprzeczanie nauce pod płaszczykiem sceptycznej postawy naukowej”. W konsekwencji oba wymienione terminy funkcjonują w dyskursie publicznym i odnoszą się do szeregu poglądów, które cechuje odrzucanie w mniejszym bądź większym stopniu ugruntowanej wiedzy naukowej w sprawach zmian klimatycznych[4][5].

Denializm klimatyczny może również przybierać charakter niejawny. Wskazują na to badania społeczne, które wyróżniają niejawny denializm klimatyczny jako jeszcze jedną formę denializmu[4][5]. Pojęcie to odnosi się do sytuacji, gdy akceptowane są fakty naukowe, jednak akceptacja ta nie przekłada się na konkretne działania[6].

Dezinformacja

Przedsiębiorstwa paliwowe przeznaczają setki milionów dolarów na promowanie poglądów negujących zagrożenie klimatyczne[7]. Socjolog Robert Brulle twierdzi, że każdego roku na konto organizacji negacjonistycznych wpływa około 900 milionów dolarów[7][8].

Po przeanalizowaniu 16 tys. publikacji dotyczących zmiany klimatu pochodzących z konserwatywnych think-tanków, sprzeciwiających się regulacji kwestii zanieczyszczeń generowanych przez przemysł paliw kopalnych okazało się, że zespoły te są głównym źródłem dezinformacji w dziedzinie zmiany klimatu, a przygotowane przez nie materiały są propagowane przez media, blogosferę i grupy interesów[9][10]. Badania wykazały, że 92% anglojęzycznych książek negujących zmianę klimatu i opublikowanych od 1972 do 2005 roku pochodziło właśnie z tych organizacji[11][12][10].

Exxon

Exxon, pomimo dziesięcioletniego obiektywnego wewnętrznego badania globalnego ocieplenia, wskutek potwierdzenia się niepokojących wniosków zagrażających jej interesom, zupełnie zmienił kierunek działań i spędził ponad 20 lat dyskredytując badania własnych naukowców[13]. Przedsiębiorstwo widziało swoją przyszłość biznesową w produkcji paliw syntetycznych, które byłyby zagrożone w przypadku ograniczania emisji[13].

Mimo że zatrudnieni w Exxonie naukowcy już w 1982 roku potwierdzili we własnych wewnętrznych modelach klimatycznych konsensus globalnego ocieplenia, w 1989 roku kierownictwo korporacji postanowiło zacząć podkreślać niepewności w modelach klimatycznych[13]. Przedsiębiorstwo wykorzystując swoją reputację organizacji prowadzącej rzetelne badania klimatu zaczęło stwierdzać, że modele te są bezużyteczne[13]. W publicznych wypowiedziach przedstawiciele Exxona wyśmiewali tego typu prace badawcze, choć ich autorami byli zatrudnieni w przedsiębiorstwie naukowcy[13].

Niezależnie od tego krytykowane przez prezesa modele klimatyczne wciąż były używane przez koncern do oceny opłacalności wydobywania ropy oraz gazu w Antarktyce i zagrożeń dla budowanej tam infrastruktury[14].

Skuteczność oddziaływania miała zwiększyć organizacja Global Climate Coalition, założona przez Exxon[13][15][14][16]. Celem tej grupy lobbystycznej było blokowanie polityk ochrony klimatu i ograniczania emisji CO2[13]. Aby to osiągnąć, od 1989 do 2002 roku prowadziła kampanię propagandową i reklamową zasiewającą wątpliwości w kwestii uczciwości IPCC i wiarygodności dowodów naukowych[13].

W 1998 roku Exxon założył organizację Global Climate Science Team. Wykupywano reklamy w największych czasopismach, np. w „Wall Street Journal” ogłoszenie Nauka nierozstrzygnięta stwierdzało, że obserwowane globalne ocieplenie to część naturalnego cyklu[14]. Powoływano się przy tym na pracę Lloyda Keigwina[14]. Ten, gdy dowiedział się o tym, zaprotestował, stwierdzając, że jego artykuł został przeinaczony i nie zgadza się z przedstawioną w reklamie tezą[14]. Inna reklama, opublikowana w „The New York Times”, rzucała oszczerstwa na naukowców, którzy „wierzą, że mogą przewidzieć zmiany w klimacie na dekady w przód”[14].

Po wyborze George’a W. Busha na prezydenta Exxon podjął liczne środki lobbingowe na działania Białego Domu i IPCC i zatrudniane tam osoby; postulowali także wycofanie się z protokołu z Kioto[14]. Współpraca między Exxonem, powiązanymi z nim organizacjami i administracją Busha, mająca na celu podkreślanie niepewności w klimatologii i powstrzymywanie działań, wyszła na jaw w 2005 roku[14].

Exxon pod presją swoich udziałowców ogłosił w 2007 roku, że zaprzestanie finansowania organizacji negacjonistycznych[14]. Dokumenty podatkowe ujawniły, że tak się wcale nie stało – beneficjentami okazali się także politycy: w latach 2007–2015 przedsiębiorstwo przekazało 1,87 miliona dolarów wybranym Republikanom w Kongresie USA, otwarcie zaprzeczającym zmianie klimatu i 454 000 dolarów American Legislative Exchange Council[14].

Przykłady negacjonizmu

Politycy

USA

Jako jaskrawy przykład denializmu Marcin Popkiewicz podaje administrację Donalda Trumpa, która odrzuca konsensus naukowy w tym temacie i która zadeklarowała wycofanie kraju z Porozumienia Paryskiego, podejmuje działania na rzecz zniesienia ograniczeń dla emisji CO₂ z elektrowni, obcięcia funduszy na badania nad czystymi źródłami energii oraz wycofania standardów zużycia paliwa przez samochody[17].

Niektórzy politycy sugerowali globalne ochłodzenie, posługując się wybranymi artykułami prasowymi zawierającymi dawno obalone tezy, np. w 2003 amerykański senator James Inhofe, czy w tym samym roku były sekretarz ds. energii James Schlesinger, który cytowali raport National Science Board z 1972 roku pomijając istotne części dokumentu[18].

Polska

Zdaniem Bohdana Widły w Polsce denializm jest ruchem ponad podziałami: teksty negacjonistyczne można znaleźć i w prasie prawicowej, i liberalnej, zarówno na niszowych portalach, jak i na tych największych[19][7].

W kwietniu 2013 roku przyszły prezydent Polski Andrzej Duda stwierdził na Twitterze: „Jak sobie pomyślę że płacimy za »globalne ocieplenie« i popatrzę za okno to mnie trafia szlag:/”[20][7]. W podobnym tonie wypowiedział się Ryszard Petru[21][7].

W 2010 roku Leszek Balcerowicz stwierdził, że nie uważa ocieplenia za zagrożenie dla Polski, ale jako zagrożenie dla Polski postrzega politykę klimatyczną[7][22]. Założone przez niego Forum Obywatelskiego Rozwoju w 2014 roku wydało raport, w którym powołując się na Roberta Essenhigha, sponsorowanego przez przedsiębiorstwa paliwowe, podaje w wątpliwość ustalenia setek klimatologów[7][23]. W kolejnych latach w raportach znalazły się nienaukowe stwierdzenia, jakoby temperatura nie miała mieć tak dużego przyrostu, jak to przewidują naukowcy[7].

Jarosław Kaczyński stwierdził, że emisje CO₂ nie mają żadnego znaczenia dla klimatu[24][7]. Roman Giertych napisał, że lubi globalne ocieplenie i chętnie finansowałby jego postęp[25][7]. Senator Jan Maria Jackowski ocenił, że „ocieplenie to jakaś globalna psychoza”[26][27].

Od 2014 roku portal Nauka o klimacie corocznie przyznaje nagrody Klimatycznej bzdury roku[28]. Nagrody otrzymali: Zbigniew Ziobro[29], Jan Szyszko[30], Janusz Korwin-Mikke[31], Wojciech Cejrowski[32], Andrzej Duda[33].

Publicyści

Marc Morano(ang.) były pracownik Senat Stanów Zjednoczonych[34] stworzył i prowadzi stronę internetową Climate Depot negującą fakty naukowe o zmianach klimatu[35][34]. Marc Morano jest autorem raportu który zawiera listę kilkuset naukowców, którzy jak twierdzi Morano nie zgadzają się z publikacjami IPCC i konsensusem naukowym, że działalność człowieka powoduje globalne ocieplenie[36]. W pierwotnej wersji raportu wydanej w 2007 roku była mowa liście 400 naukowców. Wraz z kolejnymi wersjami ta liczba wzrosła do 700 a w 2010 do 1000 osób[36][37]. Z analizy tego raportu przeprowadzonej przez Center for Inquiry wynika, że 80 procent naukowców wymienionych w raporcie nie opublikowało żadnych recenzowanych prac w dziedzinie nauk o klimacie, mniej niż 10 procent można było zidentyfikować jako klimatologów a ok. 4 procent zdaniem autorów wydawało się sprzyjać obecnemu konsensusowi wyrażonemu w raporcie IPCC z 2007 r. i nie powinno znaleźć się na liście Morano[38][39].

Polska

Dominik Zdort zimą 2013 roku ironizował w związku z obecnym mrozem, myląc pogodę z klimatem[7][40].

Łukasz Warzecha od wielu lat w podobnym tonie zwalcza naukę: m.in. nazywa wiarę w globalne ocieplenie „ekologicznymi bzdurami, które głosi światowe lewactwo”, nie szczędzi krytyki konserwatystom, którzy zamiast „walki z ekolewactwem” wybierają zielony konserwatyzm[7].

Także Witold Gadomski z „Gazety Wyborczej” w 2009 podważał naukowe ustalenia na rzecz bliżej niesprecyzowanych specjalistów, powielając popularny mit klimatyczny, że obecne ocieplenie może mieć naturalne przyczyny, a walka z globalnym ociepleniem przypomina mu religię[7][41].

Jeszcze w 2007 roku okładka nr 23 „Wprost” miała tytuł „Globalne ogłupienie”, a jej redaktor naczelny Stanisław Janecki porównywał wiarę w globalne ocieplenie do wiary w skutki używania freonów[19]. Tymczasem właśnie z freonami mającymi powodować dziurę ozonową wiąże się, zdaniem Bohdana Widły, międzynarodowy sukces, jakim był Protokół Montrealski[42][19].

Z analizy Adama Leszczyńskiego wynika, że w polskich prawicowych mediach globalne ocieplenie przedstawiane jest głównie przez publicystów jako coś, na co Polacy nie mają wpływu, wymysł lewicowych ideologów, spisek mrocznych sił przeciwko Polsce i coś, czego nie da się traktować poważnie[26]. Przekazy te cechuje: antyintelektualizm, polonocentryzm i „chęć dogryzienia «lewakom»”[26].

Klimatyczną Bzdurę Roku otrzymał w 2017 roku Wojciech Cejrowski[32].

Zakłady negacjonistów z naukowcami

W 2005 roku Richard Lindzen, meteorolog z MIT, stwierdził, że klimatolodzy z IPCC to alarmiści, gdyż prawdopodobieństwo, że w ciągu najbliższych 20 lat klimat się ochłodzi, jest takie samo, jak to, że się ogrzeje i że może się o to założyć[18]. Na to wyzwanie odpowiedział James Annan[18]. Gdy jednak doszło do ustalania stawek, okazało się, że Lindzen zażądał 50:1 na swoją korzyść, co de facto oznacza, że tak naprawdę szanse na ochłodzenie oceniał na 2%, a nie 50–50, co było mniejszą wartością niż 20%, które wskazywało w tamtym czasie IPCC[18].

James Annan w 2005 roku założył się z dwójką rosyjskich fizyków: Galiną Masznicz i Władimirem Baszkirtsewem o 10 tys. dolarów, którzy stawiali, że mniejsza aktywność Słońca spowoduje spadek temperatur[18]. Wygrał Annan[43]. Wielu „sceptyków” nie chciało jednak przyjąć zakładu, m.in.: Patrick Michaels, Piers Corbyn, Myron Ebell, William Kininmonth, Craig Idso czy Zbigniew Jaworowski[18]. Myron Ebell odmówił założenia się o 5 tys. funtów z aktywistą George’em Monbiotem, argumentując to kwestią swoich dzieci[18]. Także profesor Terence C. Mills, autor raportu przygotowanego przez Global Warming Policy Foundation odrzucał propozycję Annana, by za każdy miesiąc cieplejszy od wyznaczonego „przeciętnego” poziomu Mills płacił mu 50 funtów, dostając 60, jeśli temperatura spadnie[18].

Denialista Ian Plimer w jednej książce napisał zarówno, że „CO₂ ogrzewa naszą planetę”, jak i że „temperatura i CO₂ nie są powiązane”[18]. Przegrał on też w 2015 roku zakład na rzecz analityka Chrisa Hope’a, który w 2008 roku postawił 1000 funtów na to, że rok 2015 będzie cieplejszy niż 2008[18].

Brak spójności denialistów pozwala na formułowanie przez nich sprzecznych stwierdzeń: „Nie da się przewidzieć zmian klimatu”, ale „klimat będzie się ochładzał”[18]. Mimo to sceptycy nie chcą zakładać się z ufającymi naukowym wyliczeniom o słuszność ich tez[44][45], a swoje niesprawdzone teorie po latach nazywają produktami eksperymentalnymi[46][18].

Poglądy społeczne

Sondaże

Według sondaży przeprowadzonych przez Harris Interactive jeszcze w 2007 roku 71% mieszkańców USA wierzyło, że spalanie paliw kopalnych wpływa na zmiany klimatyczne[47] – w 2011 roku było to 44%[48]. Według raportu z 2018 roku z Uniwersytetu Yale rośnie zarówno odsetek Amerykanów uznających, że zmiana klimatu jest faktem (73%), jak i tych, którzy sądzą, że jest wywołana działalnością człowieka (62%)[49].

W 2019 roku 55% Polaków uważało globalne ocieplenie za niebezpieczne, w Grecji 90%, we Francji 83%, w Niemczech 71%, w Szwecji 69% (Pew Research)[50].

Wpływ konsensusu naukowego na przekonania

Wyniki z siedmiu artykułów z lat 2004–2015, w których oceniono konsensus naukowy w sprawie globalnego ocieplenia spowodowanego przez człowieka

Badania pokazują, że przedstawienie ankietowanym Amerykanom informacji o tym, jak zdecydowany jest konsensus antropogenicznej zmiany klimatu w środowisku naukowym prawie zawsze zauważalnie zwiększa stopień akceptacji ustaleń naukowych w tym obszarze – z wyjątkiem grupy zwolenników wolnego, nieuregulowanego rynku, wśród których akceptacja ta spada[10][51][52]. Wśród nich zgodność naukowców w tej sprawie powodowała spadek zaufania do nich[10][51][52]. Badania pokazały, że zdaniem tych osób, naukowcy zajmujący się badaniami klimatu celowo fałszowali dowody tak, by pokazywały, że to ludzkość jest przyczyną globalnego ocieplenia[10][51][52].

Teorie spiskowe a przekonania

Inne badania wykazują silny związek między negacją ustaleń nauki i wiarą w teorie spiskowe. W przypadku globalnego ocieplenia większość badanych wskazywała spisek, brak ocieplenia, posiadane poważne wątpliwości lub twierdziła, że zjawisko ocieplenia jest przesadzone[53][54][55][10].

Formy zaprzeczania zmianom klimatu

Istnieje kilka sposobów denializmu[56].

Bezpośrednie zaprzeczanie

Pierwszym z nich jest zaprzeczanie samemu istnieniu zmiany klimatu oraz temu, że ludzka działalność się do niej przyczynia[56]. W Polsce tego typu pogląd nie jest zbyt popularny[56]. W badaniach reprezentatywnych prowadzonych przed Warszawskim Szczytem Klimatycznym 10% respondentów zgadzało się, że zmiana klimatu wynika wyłącznie z przyczyn naturalnych[56]. Opublikowane w roku 2016 badania pokazują, że rośnie liczba osób uważających, że zmiana klimatu jest spowodowana przez człowieka[56][57]. Jednocześnie duży jest odsetek tych, których poglądy nie są ugruntowane, i którzy uważają, że zmiany klimatu są spowodowane w równym stopniu przez działalność człowieka i zmiany naturalne[56][57]. Jak pokazały badania profesor Jing Shi z Uniwersytetu w Zurichu, zwiększanie wiedzy o mechanizmach powstawania zmian klimatu prowadzi do większego poparcia dla działań proklimatycznych[56][58].

Zmniejszanie ryzyka

Innym zjawiskiem jest pomniejszanie powiązanego ze zmianą klimatu ryzyka[56]. Jako ludzie nie jesteśmy przystosowani do reagowania na tego typu zagrożenia[56][59]. Przeprowadzone badania pokazują, że ludzie nie doceniają ryzyka związanego z globalnymi zagrożeniami w kontekście ich codziennego życia; zjawisko to zostało nazwane „dyskontowaniem ryzyka”[56][60]. Wierzy się więc np. że choć zmiana klimatu jest poważnym zagrożeniem dla świata, nie jest groźna dla kraju i tym bardziej bez wpływu na życie swoje czy własnej rodziny[56]. Od lat 90. obserwuje się systematyczny spadek odsetka Polaków, którzy uważają, że zanieczyszczenie środowiska jest ważnym problemem dla naszego kraju[56][57]. Niskie jest również przekonanie, że zanieczyszczenie środowiska jest problemem dla ich najbliższej okolicy[56][57].

Poglądy na klimat powiązane z poglądami politycznymi

Zaprzeczanie zmianie klimatu może również wynikać z poglądów politycznych[56]. Utarty jest stereotyp, że działania ochrony klimatu i środowiska związane są z poglądami lewicowymi[56]. Publiczne wypowiedzi polityków negujące zmiany klimatu częściej pojawiają się wśród przedstawicieli prawicy[56]. Związek poglądów politycznych z opinią na temat zmiany klimatu jest również obecny wśród elektoratów partyjnych[56]. Badania Aarona McCright’a z Uniwersytetu w Michigan pokazują, że w społeczeństwie amerykańskim na podstawie pytania o opinię na temat zmiany klimatu można z dużą trafnością przewidywać, czy ktoś jest wyborcą Republikanów, czy Demokratów[56][61]. Podobne wnioski sformułowano w metaanalizie przeprowadzonej przez zespół Matthew Hornsey’a z Uniwersytetu w Queensland; poglądy polityczne okazały się lepiej wyjaśniać percepcję zmian klimatycznych niż płeć, wykształcenie, czy bezpośrednie doświadczanie ekstremalnych zmian pogodowych[56][62].

W Polsce badania wskazały, że do 2012 roku postawy prośrodowiskowe i polityczne nie były ze sobą związane. Sytuacja zmieniła się w 2016, kiedy związek ten okazał się istotny; wnioski te powtarzają się w kolejnych badaniach[56]. Osoby identyfikujące się z prawicą przypisywały nieco mniejszą odpowiedzialność za zmianę klimatu działalności ludzkiej[56]. Mimo to, niezależnie od wyznawanej opcji politycznej, Polacy generalnie częściej uważali, że zmiana klimatu jest spowodowana działalnością człowieka[56].

Negacjonizm a geoinżynieria

Marcin Popkiewicz zauważa, że negacjoniści zaczynają zachwalać geoinżynierię jako „lepszą alternatywę” dla ograniczania spalania paliw kopalnych[17]. Myślenie, że geoinżynieria rozwiąże problem ocieplenia pozwala sądzić, że nic nie trzeba zmieniać: można dalej spalać paliwa kopalne i opierać na nich wzrost gospodarczy oraz zysk korporacji; dzięki technologii nie trzeba będzie dostosowywać swojego sposobu postępowania wobec planety – to Ziemia będzie dostosowywana pod człowieka[17]. W Polsce do tego typu projektów zalicza się proponowane przez Ministerstwo Jana Szyszki tzw. „leśne gospodarstwa węglowe”, technologię o zbyt małym potencjale, by móc znacząco ograniczać polskie emisje CO₂[17].

Argumenty negacjonistów

Przegląd 10 885 recenzowanych artykułów naukowych dotyczących klimatu z 2013 r. wykazuje, że tylko dwa z nich odrzucają antropogeniczne globalne ocieplenie[63]
(James L. Powell)

Brak ocieplenia

Pod koniec lat osiemdziesiątych, gdy ocieplenie nie było jeszcze tak wyraźne jak obecnie, serie danych były krótsze albo nie istniały, a metody ich analizy były znacznie bardziej niedoskonałe, niektórzy mieli wątpliwości, czy udaje się zaobserwować przewidywane globalne ocieplenie[64].

Jednym ze źródeł wątpliwości był efekt miejskiej wyspy ciepła (UHI), który miał zniekształcać pomiary[64]. Analizy danych ze stacji amerykańskich, australijskich, rosyjskich i chińskich wykazały, że choć lokalnie wpływ UHI na trendy temperatur może być dominujący, w skali całej planety jest marginalny – tym bardziej, że lądy stanowią zaledwie 31% jej powierzchni[65][64]. Wnioski te były potwierdzane przez kolejne dekady badań: analizy oparte o pomiary na terenach niezurbanizowanych[66], dane proxy[67], czy obserwacje efektów związanych ze wzrostem temperatury: cofanie się lodowców, przesuwanie okresów wegetacyjnych roślin czy zasięgów występowania różnych gatunków zwierząt[64].

Denialiści stosowali także podważanie instrumentalnych pomiarów temperatury, na przykład oceniali jako zbyt niską jakość pomiarów wykonywanych przez amerykańskie stacje meteorologiczne, które miały rzekomo zniekształcać dane poprzez ich ulokowanie w pobliżu klimatyzatorów, asfaltu czy na dachach betonowych budynków[64]. Kiedy jednak dokonano ilościowej analizy danych temperaturowych w oparciu o klasyfikację pomiarów dokonaną przez samych negacjonistów, okazało się, że uzyskano wynik bardzo podobny do danych oficjalnych, w które denialiści nie wierzyli[68][64].

Naturalne przyczyny wzrostu koncentracji CO₂ w atmosferze

Prof. Zbigniew Jaworowski przekonywał, że koncentracja CO₂ miałaby wzrastać z powodu ocieplających się oceanów, że jego poziom miał bardziej zmieniać się w ubiegłych tysiącleciach niż obecnie, oraz że przeczące tej tezie rekonstrukcje składu atmosfery oparte o analizę rdzeni lodowych są rzekomo niewiarygodne[64]. Specjaliści w tej dziedzinie wielokrotnie polemizowali z lekarzem, obalając jego zarzuty; okazywało się, że założenia teoretyczne potwierdzane były danymi empirycznymi, że wyniki są replikowalne, że próbki powietrza pozyskiwane z różnych lokalizacji na Antarktydzie, różnymi metodami, niemal idealnie zgadzają się ze sobą składem[69][70][71][64].

Nadzieją negacjonistów miał być także amerykański fizyk atmosfery Murry Salby, który rzekomo miał wykazać, iż za obserwowany w ostatnich dekadach wzrost koncentracji dwutlenku węgla odpowiadają przede wszystkim naturalne procesy[64]. Swojej teorii Salby nie zdołał opublikować w recenzowanym czasopiśmie naukowym. Naukowcowi udowodniono malwersacje finansowe i konflikt interesów, został zwolniony z uczelni za uchylanie się od nauczania[72][73][64].

Wzrost aktywności słonecznej a globalne ocieplenie

W filmie z 2007 roku Globalne ocieplenie – wielkie oszustwo przedstawiona została teza o „niebywale silnej korelacji pomiędzy tym, co działo się na Słońcu, a temperaturami na Ziemi” oparta o artykuł z 1991 roku autorstwa Friis-Christensena i Lassen[74][64]. Tymczasem nowsze dane, oparte o bezpośrednie pomiary irradiancji słonecznej[75], czy proxy indeksów aktywności słonecznej (łącznie z tymi użytymi przez Friis-Christensena i Lassen)[76] wykazują, że teza ta jest błędna – w skali stuleci wahania jasności Słońca zmieniały się w znacznie mniejszym stopniu niż podejrzewano to wcześniej, oraz że w ostatnich dekadach, pomimo spadku aktywności słonecznej, globalna temperatura rosła[64].

Ochłodzenie

Choć modele klimatyczne od wielu dziesiątek lat wskazywały na trend ocieplający i całkiem dobrze prognozowały go z dużym wyprzedzeniem, negacjoniści atakowali ich wiarygodność i podpierali się źródłami niskiej jakości[77][18]. Twierdzili także, że rzekomo w latach 70. naukowcy jednogłośnie wieszczyli nową epokę lodową (opierając się na tekstach z „Newsweeka” i „Timesa”[78][79]), pomijając, że większość recenzowanych artykułów naukowych z tamtych czasów prognozowała globalne ocieplenie, a emisja gazów cieplarnianych była rozważana jako jeden z najważniejszych czynników kształtujących klimat Ziemi w czasie życia człowieka[80]; ówczesną świadomość potwierdza też np. raport komitetu doradczego prezydenta USA Lyndona Johnsona z lat 60[81][18]. Także czołowi klimatolodzy w czasie rekordowych zim skłaniali się ku hipotezie globalnego ocieplenia[82][18].

Jeszcze w latach dziesiątych niektórzy naukowcy prognozowali oziębienie oparte na wybranych danych dla Europy Północnej[83][64]. W 2010 roku w Europie Północnej rok rzeczywiście był zimny, jednak już od 2011 roku odnotowywane są kolejne rekordy ciepła dla większości Europy[64]. Od tego czasu część negacjonistów przestało twierdzić, że czeka nas globalne oziębieniem[84][64].

Co pewien czas pojawiają się w prasie popularnej doniesienia o nadchodzącym globalnym ochłodzeniu (np. [85][86]). Termin przewidywanego ochłodzenia bywa różny, najczęściej dostatecznie odległy w czasie, by można było go powtarzać. Wskazywanym powodem najczęściej ma być mniejsza aktywność słoneczna, a jako źródło podawani są rosyjscy naukowcy, najczęściej prace prof. Zharkovej i jej zespołu, który stworzył model aktywności słonecznej, na podstawie którego stawiana jest hipoteza globalnego ochłodzenia[87]. Pojawiające się doniesienia są wyjaśniane w portalu Nauka o klimacie[88].

Promieniowanie kosmiczne

Pod koniec lat dziewięćdziesiątych popularna stała się hipoteza duńskiego fizyka Henrika Svensmarka, zgodnie z którą jednym z podstawowych czynników kontrolujących zmiany klimatu miały być wahania zachmurzenia spowodowane zmianami strumienia promieniowania kosmicznego[64]. Sprawą zainteresował się także CERN[89], co miało być dla denialistów dowodem na powagę hipotezy[64]. Szybko okazało się, że znalezione przez Svensmarka korelacje pomiędzy różnymi indeksami zachmurzenia a strumieniem promieniowania kosmicznego były skutkiem swobodnej interpretacji danych[90]; kolejne badania przeprowadzane przez innych naukowców nie odnotowały podobnych korelacji[91][64]. Eksperyment CLOUD wykluczył znaczącą rolę jonów promieniowania kosmicznego w tworzeniu jąder kondensacji uczestniczących w powstawaniu chmur, dowodząc błędu Svensmarka[92][64].

Climategate

Afera Climategate wzbudziła szereg podejrzeń i kontrowersji wobec naukowców[64]. Domagano się rozliczenia naukowców i przeprowadzenia dochodzenia w temacie rzekomych nieprawidłowości[64]. Żadna z komisji (parlamentarna brytyjskiej Izby Gmin[93], trzy uniwersyteckie – amerykańska i dwie brytyjskie[94][95], czy organów kontrolnych instytucji finansujących badania naukowe, m.in. amerykańskiej NSF[96]), które badały zarzuty stawiane naukowcom, nie znalazła manipulacji danymi naukowymi ani nierzetelności, o których rozpisywali się prawicowi publicyści[97][64].

W 2010 nowozelandzcy denialiści klimatyczni zrzeszeni w NZ Climate Coalition pozwali do sądu tamtejszą służbę meteorologiczną NIWA o metodologię konstrukcji tamtejszej serii temperatur[98][64]. NZCC domagało się zasądzenia, że Nowa Zelandia się wcale nie ociepla, a jeśli dane NIWA wskazują na coś innego, to tylko dlatego, że zostały zmanipulowane[99][64]. W 2012 sąd uznał, że oskarżenia NZCC nie mają podstaw i że eksperci, na których się powołują, są niekompetentni[100][64]. NZCC oznajmiła, że nie ma majątku, by opłacić koszty procesu[100][64].

Zobacz też

  • mity klimatyczne
  • agnotologia

Przypisy

  1. ↑ National Center for Science Education: Climate change is good science (ang.). 4 czerwca 2010.: „The first pillar of climate change denial – that climate change is bad science – attacks various aspects of the scientific consensus about climate change … there are climate change deniers:
    • who deny that significant climate change is occurring
    • who … deny that human activity is significantly responsible
    • who … deny the scientific evidence about its significant effects on the world and our society…
    • who … deny that humans can take significant actions to reduce or mitigate its impact.
    Of these varieties of climate change denial, the most visible are the first and the second.”.
  2. ↑ a b Why Is It Called Denial? (ang.). National Center for Science Education.
  3. ↑ James Lawrence Powell: The Inquisition of Climate Science. Columbia University Press, 1 grudnia 2012. ISBN 978-0-231-15719-3. (ang.): „Anatomy of Denial – Global warming deniers…. throw up a succession of claims, and fall back from one line of defense to the next as scientists refute each one in turn. Then they start over:
    'The earth is not warming.’
    'All right, it is warming but the Sun is the cause.’
    'Well then, humans are the cause, but it doesn’t matter, because it warming will do no harm. More carbon dioxide will actually be beneficial. More crops will grow.’
    'Admittedly, global warming could turn out to be harmful, but we can do nothing about it.’
    'Sure, we could do something about global warming, but the cost would be too great. We have more pressing problems here and now, like AIDS and poverty.’
    'We might be able to afford to do something to address global warming some-day, but we need to wait for sound science, new technologies, and geoengineering.’
    'The earth is not warming. Global warming ended in 1998; it was never a crisis.’.
  4. ↑ a b R.E. Dunlap. Climate Change Skepticism and Denial: An Introduction. „American Behavioral Scientist”. 57 (6), s. 691–698, 2013. SAGE. DOI: 10.1177/0002764213477097 (ang.). [dostęp 2015-05-27]. 
    „There is debate over which term is most appropriate… Those involved in challenging climate science label themselves „skeptics”… Yet skepticism is…a common characteristic of scientists, making it inappropriate to allow those who deny AGW to don the mantle of skeptics…It seems best to think of skepticism-denial as a continuum, with some individuals (and interest groups) holding a skeptical view of AGW…and others in complete denial”.
  5. ↑ a b John Timmer: Skeptics, deniers, and contrarians: The climate science label game (ang.). 16 grudnia 2014.
  6. ↑ NCSE Tackles Climate Change Denial (ang.). 13 stycznia 2012. Cytat: Science education is under attack… by climate change deniers, who ignore a mountain of evidence gathered over the last fifty years that the planet is warming and that humans are largely responsible. These deniers attempt to sabotage science education with fringe ideas, pseudoscience, and outright lies.: „Climate change denial is most conspicuous when it is explicit, as it is in controversies over climate education. The idea of implicit (or „implicatory”) denial, however, is increasingly discussed among those who study the controversies over climate change. Implicit denial occurs when people who accept the scientific community’s consensus on the answers to the central questions of climate change on the intellectual level fail to come to terms with it or to translate their acceptance into action. Such people are in denial, so to speak, about climate change.”.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m Kaczyński, Balcerowicz i Giertych na liście wstydu. Kto w Polsce negował katastrofę klimatyczną, OKO.press, 19 czerwca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-19].
  8. ↑ ‘Dark Money’ Funds To Promote Global Warming Alarmism Dwarf Warming ‘Denier’ Research, forbes.com, 10 lutego 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-10].
  9. ↑ Text-mining the signals of climate change doubt, ScienceDirect, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  10. ↑ a b c d e f Coraz silniejszy konsensus naukowy – coraz więcej negacjonizmu, naukaoklimacie.pl, 7 czerwca 2017 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-07].
  11. ↑ Peter J. Jacques, Riley E. Dunlap, Mark Freeman, The organisation of denial: Conservative think tanks and environmental scepticism, „Environmental Politics”, 17 (3), 2008, s. 349–385, DOI: 10.1080/09644010802055576, ISSN 0964-4016 [dostęp 2019-07-07].
  12. ↑ Peter J. Jacques, Riley E. Dunlap & Mark Freeman, The organisation of denial: Conservative think tanks and environmental scepticism, Environmental Politics, 22 marca 2019, DOI: 10.1080/09644010802055576 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-22].
  13. ↑ a b c d e f g h Dlaczego Exxon finansował badania nad CO₂, a następnie zdyskredytował ich wyniki?, naukaoklimacie.pl, 19 listopada 2018 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-11-19].
  14. ↑ a b c d e f g h i j Exxon i fabrykowanie wątpliwości, czyli jak za miliony dolarów zwalczać naukę, naukaoklimacie.pl, 1 grudnia 2015 [dostęp 2019-07-07].
  15. ↑ Industry Ignored Its Scientists on Climate, The New York Times, 17 maja 2016 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-17].
  16. ↑ Peter C. Frumhoff, Richard Heede, Naomi Oreskes, The climate responsibilities of industrial carbon producers, „Climatic Change”, 132 (2), 2015, s. 157–171, DOI: 10.1007/s10584-015-1472-5, ISSN 1573-1480 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  17. ↑ a b c d Komentarz: Co jest grane? Negacjoniści zmiany klimatu fanami geoinżynierii. | naukaoklimacie.pl, naukaoklimacie.pl [dostęp 2019-07-06].
  18. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Zakłady o zmianę klimatu: naukowcy vs. negacjoniści naukaoklimacie.pl, naukaoklimacie.pl, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  19. ↑ a b c Denializm ponad podziałami, Magazyn Kontakt, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  20. ↑ Andrzej Duda on Twitter: „Jak sobie pomyślę że płacimy za „globalne ocieplenie” i popatrzę za okno to mnie trafia szlag”, web.archive.org, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  21. ↑ Ryszard Petru: „To globalne ocieplenie trochę za daleko zaszlo. Jutro w nocy – 17", twitter.com, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  22. ↑ Tygrysem nie będziemy, Biznes – Newsweek.pl, 1 marca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-01].
  23. ↑ FOR: wzrost temperatury i poziomu CO₂ to naturalny proces, zachodzący co 25 tysięcy lat, naukaoklimacie.pl, 7 kwietnia 2016 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-07].
  24. ↑ Kaczyński o pakiecie klimatycznym: CO₂ nie ma znaczenia, Newsweek.pl, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  25. ↑ Roman Giertych sur Twitter: „@AndrzejDuda A ja lubię globalne ocieplenie i chętnie finansowałbym jego postęp. Winorośla i palmy w Polsce? Super!”, Twitter, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  26. ↑ a b c GLOBCIO = „bolszewia”, „pretekst do aborcji”, „lewactwo”. Prawica ignoruje największe wyzwanie XXI w., OKO.press, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  27. ↑ Globalne psychozy – RadioMaryja.pl, web.archive.org, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  28. ↑ Klimatyczna bzdura roku – Klimatyczna bzdura roku 2018, www.klimatycznabzduraroku.pl [dostęp 2019-07-07].
  29. ↑ Klimatyczna bzdura roku 2014 – Klimatyczna bzdura roku 2017, Klimatyczna bzdura roku.pl, 14 lutego 2018 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-14].
  30. ↑ Klimatyczna bzdura roku 2015 – Klimatyczna bzdura roku 2017, Klimatyczna bzdura roku.pl, 14 lutego 2018 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-14].
  31. ↑ Klimatyczna bzdura roku 2016 – Klimatyczna bzdura roku 2017, Klimatyczna bzdura roku.pl, 14 lutego 2018 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-14].
  32. ↑ a b Klimatyczna bzdura roku 2017 – Klimatyczna bzdura roku 2018, Klimatyczna bzdura roku.pl [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  33. ↑ Klimatyczna bzdura roku – Klimatyczna bzdura roku 2018, Klimatyczna bzdura roku.pl, 6 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-06].
  34. ↑ a b Coral Davenport, Top Trump Advisers Are Split on Paris Agreement on Climate Change, „The New York Times”, 2 marca 2017, ISSN 0362-4331 [dostęp 2021-12-09], Cytat: "Marc Morano, a former Republican Senate staff member who now runs Climate Depot, a fossil-fuel-industry-funded website that promotes the denial of climate science" (ang.).
  35. ↑ Lisa Friedman, G.O.P. Coronavirus Message: Economic Crisis Is a Green New Deal Preview, „The New York Times”, 8 maja 2020, ISSN 0362-4331 [dostęp 2021-12-09], Cytat: "Marc Morano, who runs Climate Depot, a website that is funded by the fossil fuel industry and promotes the denial of climate science" (ang.).
  36. ↑ a b Dean Traylor, Infamous Climate Change Denial Report Deceives the Public, HubPages [dostęp 2021-12-09] (ang.).
  37. ↑ More Than 1000 International Scientists Dissent Over Man-Made Global Warming Claims. Climate Depot, 2010.
  38. ↑ Marc Kreidler, Ranking Member’s Senate Minority Report on Global Warming Not Credible, says CFI, Center for Inquiry, 17 lipca 2009 [dostęp 2021-12-09] (ang.).
  39. ↑ Michael Fisher, Committee for a Constructive Tomorrow (CFACT), DeSmog [dostęp 2021-12-09] (ang.).
  40. ↑ Cała ludzkość walczy z zimą, Plus Minus rp.pl, 12 maja 2017 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-12].
  41. ↑ Wyborcza.pl, wyborcza.pl [dostęp 2019-07-07].
  42. ↑ NOAA US Department of Commerce, Scientific Assessment of Ozone Depletion 2006, www.esrl.noaa.gov [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  43. ↑ A 12-Year-Old Bet on Global Warming Is About to Pay Out | DeSmogBlog, desmogblog.com, 15 marca 2018 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-15].
  44. ↑ Dana Nuccitelli, A climate scientist and economist made big bucks betting on global warming | Dana Nuccitelli, „The Guardian”, 1 sierpnia 2016, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  45. ↑ Mark Boslough i inni, Climate Bet: $100,000 Risked on Denier Challenges (so far), HuffPost, 28 grudnia 2017 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  46. ↑ And the winner is… « RealClimate, realclimate.org, 23 stycznia 2016 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-23].
  47. ↑ Wayback Machine, theharrispoll.com, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  48. ↑ Most Americans Think Devastating Natural Disasters Are Increasing | The Harris Poll, theharrispoll.com, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  49. ↑ Climate Change American Mind December 2018, climatecommunication.yale.edu, 27 lutego 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-27].
  50. ↑ Climate Change Still Seen as Top Global Threat, but Cyberattacks Rising Concern | Pew Research Center, pewresearch.org, 8 czerwca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-08].
  51. ↑ a b c John Cook, Stephan Lewandowsky, Rational Irrationality: Modeling Climate Change Belief Polarization Using Bayesian Networks, „Topics in Cognitive Science”, 8 (1), 2016, s. 160–179, DOI: 10.1111/tops.12186, ISSN 1756-8765 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  52. ↑ a b c John Cook, Stephan Lewandowsky, Rational Irrationality: Modeling Climate Change Belief Polarization Using Bayesian Networks, „Topics in Cognitive Science”, 8 (1), 2016, s. 160–179, DOI: 10.1111/tops.12186 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  53. ↑ Nicholas Smith, Anthony Leiserowitz, The Rise of Global Warming Skepticism: Exploring Affective Image Associations in the United States Over Time, „Risk Analysis”, 32 (6), 2012, s. 1021–1032, DOI: 10.1111/j.1539-6924.2012.01801.x, ISSN 1539-6924 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  54. ↑ Klaus Oberauer, Gilles E. Gignac, Stephan Lewandowsky, The Role of Conspiracist Ideation and Worldviews in Predicting Rejection of Science, „PLOS ONE”, 8 (10), 2013, e75637, DOI: 10.1371/journal.pone.0075637, ISSN 1932-6203 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  55. ↑ Smith and Leiserowitz, climateaccess.org, 13 kwietnia 2015 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-13].
  56. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Negacjonizm klimatyczny w Polsce – skąd się bierze i jak go przełamać? | naukaoklimacie.pl, naukaoklimacie.pl [dostęp 2019-07-06].
  57. ↑ a b c d Michał Feliksiak, Stan środowiska i zmiany klimatu, Warszawa, marzec 2016 [zarchiwizowane z adresu 2018-01-28].
  58. ↑ Knowledge as a driver of public perceptions about climate change reassessed Nature Climate Change, nature.com, 28 stycznia 2019 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-28].
  59. ↑ Naturally Green: Harnessing Stone Age Psychological Biases to Foster Environmental Behavior – Vugt – 2014, Social Issues and Policy Review – Wiley Online Library, 6 lipca 2019, DOI: 10.1111/sipr.12000 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-06].
  60. ↑ Robert Gifford i inni, Temporal pessimism and spatial optimism in environmental assessments: An 18-nation study, „Journal of Environmental Psychology”, 29 (1), 2009, s. 1–12, DOI: 10.1016/j.jenvp.2008.06.001, ISSN 0272-4944 [dostęp 2019-07-06].
  61. ↑ The Politicization of Climate Change and Polarization in the American Public’s Views of Global Warming, 2001–2010, The Sociological Quarterly: Vol 52, No 2, 6 lipca 2019, DOI: 10.1111/j.1533-8525.2011.01198.x [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-06].
  62. ↑ Meta-analyses of the determinants and outcomes of belief in climate change, Nature Climate Change, 10 marca 2019 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-10].
  63. ↑ Bookman, Jay: Would a climate-change consensus look like this? (ang.). 26 marca 2014.
  64. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Pięć gwoździ do trumny globalnego ocieplenia, naukaoklimacie.pl, 8 czerwca 2016 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-08].
  65. ↑ Assessment of urbanization effects in time series of surface air temperature over land, Nature, 13 grudnia 2017 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-13].
  66. ↑ Gilbert P. Compo i inni, Independent confirmation of global land warming without the use of station temperatures, „Geophysical Research Letters”, 40 (12), 2013, s. 3170–3174, DOI: 10.1002/grl.50425, ISSN 1944-8007 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  67. ↑ D.M. Anderson i inni, Global warming in an independent record of the past 130 years, „Geophysical Research Letters”, 40 (1), 2013, s. 189–193, DOI: 10.1029/2012GL054271, ISSN 1944-8007 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  68. ↑ Souleymane Fall i inni, Analysis of the impacts of station exposure on the U.S. Historical Climatology Network temperatures and temperature trends, „Journal of Geophysical Research: Atmospheres”, 116 (D14), 2011, DOI: 10.1029/2010JD015146, ISSN 2156-2202 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  69. ↑ Hans Oeschger, Z. Jaworowski: Ancient atmosphere – Validity of ice records ESPR 1 (3) 161–171 (1994), „Environmental Science and Pollution Research”, 2 (1), 1995, s. 60–61, DOI: 10.1007/BF02987516, ISSN 1614-7499 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  70. ↑ D.M. Etheridge i inni, Natural and anthropogenic changes in atmospheric CO₂ over the last 1000 years from air in Antarctic ice and firn, „Journal of Geophysical Research: Atmospheres”, 101 (D2), 1996, s. 4115–4128, DOI: 10.1029/95JD03410, ISSN 2156-2202 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  71. ↑ C. Lorius i inni, The Ice Record of Greenhouse Gases, „Science”, 259 (5097), 1993, s. 926–934, DOI: 10.1126/science.259.5097.926, ISSN 0036-8075 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  72. ↑ Report of Investigation, Case Numbeg I06090025. February 20,2009, National Science Foundation Office of Inspector General, 13 lipca 2013 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-07-13].
  73. ↑ Statement regarding the termination of Professor Murry Salby [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  74. ↑ K. Lassen, E. Friis-Christensen, Length of the Solar Cycle: An Indicator of Solar Activity Closely Associated with Climate, „Science”, 254 (5032), 1991, s. 698–700, DOI: 10.1126/science.254.5032.698, ISSN 0036-8075, PMID: 17774798 [dostęp 2019-07-07] (ang.).
  75. ↑ Project Space Virgo, pmodwrc.ch, 22 lutego 2008 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2008-02-22].
  76. ↑ 9,400 years of cosmic radiation and solar activity from ice cores and tree rings, pnas.org, 8 czerwca 2017 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-08].
  77. ↑ Zakłady o zmianę klimatu: naukowcy vs. negacjoniści, naukaoklimacie.pl, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  78. ↑ Wayback Machine, nationalcenter.org, 5 lutego 2009 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2009-02-05].
  79. ↑ The Cooling World, newsweek, 2 stycznia 2009 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2009-01-02].
  80. ↑ Thomas C. Peterson, William M. Connolley, John Fleck, The Myth of the 1970s Global Cooling Scientific Consensus, „Bulletin of the American Meteorological Society”, 89 (9), 2008, s. 1325–1338, DOI: 10.1175/2008BAMS2370.1, ISSN 0003-0007 [dostęp 2019-07-07].
  81. ↑ Restoring the Quality of Our Environment, carnegiescience.edu, 13 lutego 2017 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-13].
  82. ↑ Mit: W latach 70. XX wieku naukowcy przewidywali epokę lodowcową | naukaoklimacie.pl, naukaoklimacie.pl, 19 kwietnia 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19].
  83. ↑ Jan-Erik Solheim, Kjell Stordahl, Ole Humlum, The long sunspot cycle 23 predicts a significant temperature decrease in cycle 24, „Journal of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics”, 80, 2012, s. 267–284, DOI: 10.1016/j.jastp.2012.02.008, ISSN 1364-6826 [dostęp 2019-07-07].
  84. ↑ When will it start cooling?, Watts Up With That?, 20 marca 2013 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-03-20].
  85. ↑ Nie ocieplenie, lecz globalne ochłodzenie czeka Ziemię, 28 listopada 2019.
  86. ↑ Rosyjscy naukowcy są pewni. Nadchodzi globalne ochłodzenie, 25 maja 2017.
  87. ↑ Simon J. Shepherd, Sergei I. Zharkov, Valentina V Zharkova, Prediction of Solar Activity from Solar Background Magnetic Field Variations in Cycles 21-23, „The Astrophysical Journal”, 795, 2014, s. 46, DOI: 10.1088/0004-637X/795/1/46.
  88. ↑ Pojutrze. Mit wiecznie żywy, 20 lipca 2015.
  89. ↑ CERN plans global-warming experiment, Physics World, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  90. ↑ Peter Laut, Solar activity and terrestrial climate: an analysis of some purported correlations, stephenschneider.stanford.edu, 4 czerwca 2007 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2007-06-04].
  91. ↑ The contribution of cosmic rays to global warming, ScienceDirect, 15 stycznia 2018 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-15].
  92. ↑ Molecular understanding of sulphuric acid-amine particle nucleation in the atmosphere, Nature, Nature Publishing Group, 4 marca 2016 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  93. ↑ House of Commons – The disclosure of climate data from the Climatic Research Unit at the University of East Anglia, Science and Technology Committee, 5 czerwca 2011 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2011-06-05].
  94. ↑ E-mails Review, July 2010, The Independent Climate Change, 18 marca 2012 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-18].
  95. ↑ Report of the International Panel set up by the University of East Anglia to examine the research of the Climatic Research Unit, University of East Anglia, 19 marca 2016 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-19].
  96. ↑ Case Number: A09120086. Closeout Memorandum, National Science Foundation Office Of Inspector General Office Of Investigations, 20 czerwca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-20].
  97. ↑ Koniec ocieplenia?, rp.pl, 7 lipca 2019 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-07].
  98. ↑ New Zealands Niwa Sued Over Climate Data Adjustments, wattsupwiththat.com [dostęp 2019-07-07].
  99. ↑ High Court asked to invalidate NIWA’s official NZ temperature record, The New Zealand Climate Science Coalition, 4 stycznia 2012 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-04].
  100. ↑ a b Failed doubters trust leaves taxpayers at loss, Stuff.co.nz, 15 marca 2015 [dostęp 2019-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2015-03-15].
Globalne ocieplenie i zmiana klimatu
badanie
przyczyny
opinie i reakcje
polityka
  • Kategoria:Zmiany klimatu

Media użyte na tej stronie

Dissenting Climate Articles pl 2013.svg
Przegląd 10 885 recenzowanych artykułów naukowych dotyczących klimatu z 2013r. wykazuje, że tylko 2 z nich odrzucają antropogeniczne globalne ocieplenie
Cook et al. (2016) Studies consensus.jpg
Autor: Skeptical Science Graphics by Skeptical Science is licensed under a Creative Commons Attribution 3.0 Unported License. Based on a work at www.skepticalscience.com., Licencja: CC BY-SA 3.0
This graphic by John Cook from "Consensus on Consensus" by Cook et al. (2016) uses pie charts to illustrates the results of seven climate consensus studies by Naomi Oreskes, Peter Doran, William Anderegg, Bart Verheggen, Ed Maibach, J. Stuart Carlton, and John Cook.
Climate March 0281 (34210341852).jpg
(c) Edward Kimmel, CC BY-SA 2.0
People's Climate March 2017 in Washington, D.C. - Sign about climate change denial. "Denied facts are still facts."