Zaraza macierzankowa

Zaraza macierzankowa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządjasnotowce
Rodzinazarazowate
Rodzajzaraza
Gatunekzaraza macierzankowa
Nazwa systematyczna
Orobanche alba Stephan ex Willd
Sp. Pl. 3: 450 1800[3]

Zaraza macierzankowa[4] (Orobanche alba Stephan ex Willd.) – gatunek rośliny z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae).

Zasięg występowania

Występuje w Afryce Północnej (Algieria i Maroko), Azji Zachodniej (Afganistan, Turcja, Iran), na Kaukazie, w Turkmenistanie i Chinach (regiony Syczuan i Tybet) oraz w południowo-zachodniej, południowej, środkowej i wschodniej Europie, a także w Szwecji i na wyspach brytyjskich[5]. W Polsce jest bardzo rzadka. Podano jej występowanie na niewielu stanowiskach na Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Lubelskiej, na Podkarpaciu i w Karpatach. W Karpatach występuje w Pieninach, Beskidzie Sądeckim i w Bieszczadach. W Pieninach opisano jej występowanie w Wąwozie Homole (1954 r.), pod Trzema Koronami (2001 r.) i na polanie Zaosice. W Beskidzie Sądeckim w 1962 roku została znaleziona w Żegiestowie nad doliną Popradu. Najwięcej stanowisk podano z Bieszczadów: Brzegi Górne, Bukowe Berdo, Przysłup, Halicz, Tarnica, Krzemień, Wyżniański Wierch, Beskid, Czeremcha, Połonina Caryńska, Zwór koło Bereżek, Moczarne, Szeroki Wierch. Podana została także z Kozińca w Paśmie Polańczyka i Dobrej w paśmie Chwaniowa (Góry Sanocko-Turczańskie)[6].

Morfologia

Łodyga
Wzniesiona, pojedyncza, gruba i mięsista, o wysokości 10–70 cm. Dołem zgrubiała. Jest gruczołowato owłosiona i przeważnie ma czerwonobrunatny kolor[7].
Liście
Przekształcone w bezzieleniowe łuski, w dolnej części łodygi liczne, w górnej rzadkie[7].
Kwiaty
Kwiaty grzbieciste, siedzące, bez podkwiatków. Podłużnie jajowate lub lancetowate łatki kielicha są wolne i zazwyczaj tak długie, jak rurka korony, czasami tylko nieco dłuższe. Mają 1–3 wyraźne nerwy, które po wyschnięciu brunatnieją. Korona ma kolor biały lub jasnożółty z czerwono nabiegłymi brzegami i długość 10–28 mm. Łatki na wardze dolnej są ząbkowane, na górnej odstające. Sama zaś korona jest na grzbietowej krawędzi nieco zagięta, nad wargą górną nieco załamana, a na szczycie zwrócona w górę. Górna część korony wygląda jak kropkowana, a to przez to, że pokryta jest fioletowymi lub purpurowymi gruczołkami, które często osadzone są na trzonku. Pręciki wyrastają 1–2 mm powyżej nasady korony. W dolnej części są owłosione, wyżej obficie pokryte gruczołami. Słupek jest również obficie ogruczolony, a jego znamiona mają purpurowy kolor[7].

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. Kwitnie od maja do sierpnia. Jest rośliną bezzieleniową i, jak wszystkie zarazy, pasożytem. Jej żywicielami są rośliny z rodzaju macierzanka oraz inne z rodziny jasnotowatych, m.in. klinopodium pospolite i lebiodka pospolita. W Karpatach rośnie na suchych i słonecznych zboczach na kserotermicznych murawach, suchych łąkach i pastwiskach, na połoninach, w świetlistych zaroślach oraz w szczelinach skał i na półkach skalnych. Preferuje podłoże wapienne. W Bieszczadach rośnie po najwyższe szczyty[6]. Liczba chromosomów 2n = 38[8].

Zagrożenia i ochrona

W latach 2004–2014 roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną, od 2014 roku podlega częściowej ochronie gatunkowej[9]. Duża część jej stanowisk znajduje się na chronionych obszarach parków narodowych. Te, które znajdują się w naturalnych zbiorowiskach, można uznać za niezagrożone, jednakże te, które znajdują się na siedliskach półnaturalnych (polany, łąki, pastwiska itp.) są zagrożone przez sukcesję wtórną. W tych przypadkach należy stosować ochronę czynną: usuwanie zadrzewień i koszenie[6]. Gatunek umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)[10].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-08].
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN) (ang.). [dostęp 2011-04-12].
  6. ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  7. ↑ a b c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  8. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  9. ↑ Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
  10. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Media użyte na tej stronie

Orobanche alba 020607a.jpg
Autor: Bernd Haynold, Licencja: CC BY 2.5
Orobanche alba, Tauberland, Germany