Zarzuela
Zarzuela (wymowa według IPA: [θaɾ'θwela] w Hiszpanii, [saɾ'swela] w państwach hiszpańskojęzycznych Ameryki Łacińskiej) – forma muzyczna liryczno-dramatyczna pochodzenia hiszpańskiego, w której występują naprzemiennie sceny mówione i śpiewane, w okresie późniejszym zawierająca także taniec; rodzaj musicalu. Nazwa wywodzi się prawdopodobnie od nazwy domku myśliwskiego zwanego Palacio Real de la Zarzuela (hiszp. Zarzas – miejsce porośnięte jeżynami), znajdującego się niedaleko Madrytu, gdzie w XVII wieku po raz pierwszy przedstawiono ten rodzaj sztuki hiszpańskiemu dworowi królewskiemu (tzw. Fiestas de Zarzuela).
Występują dwie formy zarzuelli: zarzuela barokowa (lata 1630-1750, styl wcześniejszy) i zarzuela romantyczna (lata 1850-1950), który możemy dalej podzielić na dwa podtypy: género grande (w 3 aktach o tematyce poważnej) i género chico (tzw. zarzuelita; w 1 akcie, z reguły o charakterze komicznym).
Musical znany był już w Hiszpanii od czasów Juana del Encina. Nowa forma zwana zarzuelą była o tyle innowacyjna, że dodawała funkcję dramatyczną do partii muzycznych. Stała się ona integralną częścią dzieła. Inne zmiany to udział wielkiej orkiestry i włączenie partii chóralnych, pieśni i tańca.
Zarzuela (także znana jako zarzuelta) to też integralna część muzyki filipińskiej. Przybyła razem z pierwszymi hiszpańskimi kolonizatorami i zakonnikami i błyskawicznie rozprzestrzeniła wśród rdzennej ludności, która przystosowała ją do swojego gustu.
Znawcy historii tego gatunku szacują, że napisano przeszło 12 000 zarzueli[1].
Najbardziej znane utwory
- La leyenda del beso (zawierająca znaną arię Amor mi raza sabe conquistar)
- La dolorosa
- El huésped del Sevillano
- El caserío
- Cecilia Valdés
- El cóndor pasa
- Antonio de Literes: Jupiter y Semele (oparta na Metamorfozach Owidiusza)
Kompozytorzy tworzący zarzuelę
Pierwszym znanym kompozytorem zarzueli był Juan Hidalgo[2].
W drugiej poł. XVII w. zarzuela miała cechy francuskiego ballet de cour (wprowadzenie baletu i popularnych tańców, wykonywanych z towarzyszeniem gitary i kastanietów). Wybitnymi przedstawicielami tego typu zarzueli byli Sebastián Durón oraz Antonio de Literes.
W XVIII w. rosnący wpływ opery włoskiej przyczynił się do spadku zainteresowania zarzuelą (zarzuele w stylu opery włoskiej komponował m.in. José de Nebra).
W XIX w., wraz z rozwojem kierunku narodowego w muzyce hiszpańskiej, zarzuela przeżyła renesans. W 1856 powstał Teatro de la Zarzuela, w którym wystawiali swe dzieła m.in. R. Chapí, M.F. Caballero, T. Bretón
W XX wieku przedstawicielami zarzueli grande byli m.in.: Francisco Alonso-Lopéz, Federico Moreno Torroba, genero chico uprawiali m.in. Jacinto Guerrero Torres i Ernesto Pérez Rosillo.
- Juan Hidalgo
- Emilio Arrieta
- Tomás Bretón
- Federico Chueca
- Joaquín Gaztambide
- José Serrano
- Reveriano Soutullo
- José María Tena
- Juan Vert
- Rafael Millán Picazo
- Antonio de Literes
- Pablo Sorozábal
- Jesús Guridi
- Gonzalo Roig
- José de Nebra
- Ruperto Chapí
- Cristóbal Galán
Inne znaczenia tego wyrazu
Zarzuela to także nazwa dania pochodzącego z kuchni hiszpańskiej, przyrządzanego z różnorodnych owoców morza i ryb. Nazwa zawdzięcza swój rodowód operowy bogatej mieszance składników.
Przypisy
Bibliografia
- Christopher Webber. The Zarzuela Companion. Maryland, Scarecrow Press, 2002. Lib. Cong. 2002110168 / ISBN 0-8108-4447-8 (ang.)
- Casares Rodicio, Emilio (ed.). Diccionario de la Zarzuela. España e Hispanoamérica. (2 tomy) Madrid, ICCMU, 2002-3 (hiszp.)
- Roger Alier (auct.) "Zarzuela", w L. Macy (ed.). New Grove Dictionary of Music and Musicians, dostęp online z dn. 4 czerwca 2005. (dostęp płatny) (ang.)
- Antoni Pizà. Antoni Literes. Introducció a la seva obra (Palma de Mallorca: Edicions Documenta Balear, 2002) ISBN 84-956-9450-6 (hiszp.)
- Cincotta, Vincent J. Zarzuela-The Spanish Lyric Theatre. University of Wollongong Press, rev. ed. 2005,pp. 766 ISBN 0-864187-00-9 (ang.)
- Historia Zarzueli na Zarzuela.net (ang.)