Zasada językowa

Zasada językowa, reguła językowa – w językoznawstwie (zwłaszcza w gramatyce generatywnej) formalne sformułowanie zależności między jednostkami lub strukturami językowymi[1], wyniesione z badań rzeczywistych wzorców języka[2][3]. Reguły generatywne stanowią nie tylko opis zaobserwowanych zjawisk, ale również predyktywne przedstawienie hipotetycznej relacji między zdaniami, które może być odniesione do całego systemu językowego i odzwierciedla kompetencję posiadaną przez native speakera – rodzimego użytkownika języka. W ujęciu klasycznym gramatykę postrzega się jako zespół prawideł umożliwiających tworzenie gramatycznych wypowiedzeń. Prawidła te można kategoryzować ze względu na płaszczyzny gramatyczne, w których występują (np. „reguły składniowe”, „reguły fonologiczne”)[1].

Zasady gramatyczne mają charakter rygorystyczny: ich naruszenie prowadzi do jednoznacznej niepoprawności bądź niedopuszczalności wyrażenia (np. „wysoka stół”). Przy naruszeniu zasad semantycznych (leksykalnych) mówi się zaś często o niezrozumiałości wyrażenia (np. „metalowa zawiść”). Reguły semantyczne dopuszczają pewną dozę dowolności, m.in. ze względu na powszechność zjawiska metaforyzacji[4].

Zasady a normatywność

Typowi użytkownicy języka zwykle nie uświadamiają sobie kształtu zasad językowych, ani nie potrafią sprawnie ich formułować[5]. Każda osoba jest jednak w stanie wydawać intuicyjne sądy na temat gramatyczności wypowiedzeń, czyli określać różne wyrażenia jako gramatyczne lub niegramatyczne, kierując się posiadaną znajomością systemu językowego[6].

Cechą praktyki językowej jest regularność, tzn. zachowania językowe nie mają charakteru przypadkowego (są usankcjonowane spolecznie i stale się powtarzają). Oznacza to, że na ich podstawie można formułować zasady[7], a zasady te istnieją one całkowicie niezależnie od działań ze strony regulatorów języka[8]. Ich obecność można stwierdzić w każdym języku i dialekcie[9], również w językach ludów „prymitywnych”[10]. Lingwistyczne znaczenie terminu „zasada” różni się zatem od ujęcia tradycyjnego, gdzie jako zasady pojmuje się reguły normatywne, promujące lub dezaprobujące pewne formy językowe (np. na podstawie ich zgodności z językiem standardowym)[1][11][12].

Zasady językowe mają charakter zmienny – zmieniają się wraz ze zmianami zachowań użytkowników języka i są opisywane na ich podstawie[7]. Ponadto zasada językowa może dotyczyć zarówno całokształtu języka, jak i odnosić się do pewnej jego odmiany[13]. Przepisy normatywne bywają natomiast odwzierciedleniem zasad dialektu o wyższym poważaniu społecznym, a w niektórych przypadkach całkowicie odbiegają od naturalnych reguł języka, przyswajanych w procesie akwizycji[14].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Crystal 2008 ↓, s. 421.
  2. ↑ Edward Finegan, Language: Its Structure and Use, Cengage Learning, 2014, s. 8–9, ISBN 978-1-285-05245-8 (ang.).
  3. ↑ Robert Lawrence Trask, Language and Linguistics: The Key Concepts, Taylor & Francis, 2007, s. 247, ISBN 978-0-415-41359-6 (ang.).
  4. ↑ František Čermák, Jazyk a jazykověda: přehled a slovníky, wyd. 4, Praha: Karolinum Press, 2011, s. 89, ISBN 978-80-246-2360-3, OCLC 878145746 (cz.).
  5. ↑ Andrew Brook, Robert J. Stainton, Knowledge and Mind: A Philosophical Introduction, MIT Press, 2001, s. 37–38, ISBN 978-0-262-26164-7 (ang.).
  6. ↑ Anne Lobeck, Kristin Denham, Navigating English Grammar: A Guide to Analyzing Real Language, John Wiley & Sons, 2013, s. 15, ISBN 978-1-118-34023-3 (ang.).
  7. ↑ a b Annalisa Coliva, Paolo Leonardi, Sebastiano Moruzzi, Eva Picardi on Language, Analysis and History, Springer, 6 września 2018, s. 339, ISBN 978-3-319-95777-7 [dostęp 2021-12-27] (ang.).
  8. ↑ Mate Kapović, Anđel Starčević, Daliborka Sarić, O preskripciji i preskriptivizmu u Hrvatskoj, [w:] Barbara Kryżan-Stanojević (red.), Jezična politika: između norme i jezičnog liberalizma, Zagrzeb: Srednja Europa, 2016, s. 57, ISBN 978-953-7963-47-7 (chorw.).
  9. ↑ William Delaney O’Grady, Michael Dobrovolsky, Francis Katamba, Contemporary linguistics: an introduction, Longman, 1996, s. 5, 9–11, ISBN 978-0-582-24691-1 (ang.).
  10. ↑ Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 7, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  11. ↑ Clayton Valli, Ceil Lucas, Linguistics of American Sign Language: An Introduction, Gallaudet University Press, 2000, s. 223–225, ISBN 978-1-56368-097-7 (ang.).
  12. ↑ Adrian Akmajian i inni, Linguistics: An Introduction to Language and Communication, MIT Press, 2001, s. 7, ISBN 978-0-262-51123-0 (ang.).
  13. ↑ Andrea Ender, Adrian Leemann, Bernhard Wälchli, Methods in Contemporary Linguistics, Walter de Gruyter, 2012, s. 95, ISBN 978-3-11-027568-1 (ang.).
  14. ↑ Kristin Denham, Anne Lobeck, Linguistics for Everyone: An Introduction, Cengage Learning, 2009, s. 10–11, ISBN 978-1-4130-1589-8 (ang.).

Bibliografia