Zasady wymiaru kary

Zasady wymiaru kary – zasady wyznaczające ramy dla konkretnego wymiaru kary, określone w Konstytucji oraz w Kodeksie karnym. Wynikają głównie z funkcji gwarancyjnej prawa karnego. Dzieli się je na zasady ogólnoustrojowe i zasady kodeksowe.

Zasady ogólnoustrojowe

Zasada poszanowania godności człowieka

Sprawcy przestępstwa nie wolno traktować przedmiotowo ani w sposób poniżający.

Zasada humanitaryzmu polityki karnej

Sąd przy wymiarze kary lub innych środków ma szanować godność osoby karanej. Wiąże się z nią nakaz traktowania kary pozbawienia wolności jako ultima ratio. Z zasadą humanitaryzmu związany jest zakaz stosowania tortur i okrutnego traktowania.

Zasada równości wobec prawa

W przypadku przestępstw popełnionych we współdziałaniu zakazuje bezzasadnego różnicowania sytuacji współdziałających (wyjątek: jeżeli zróżnicowanie wynika z odmiennej zawartości bezprawia popełnionych czynów lub okoliczności związanych z osobą sprawcy).

Zasada proporcjonalności

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i jedynie wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla jego bezpieczeństwa, porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Każda kara, nie tylko pozbawienia wolności, ma być traktowana jako ultima ratio.

Zasady kodeksowe

Zasada swobodnego uznania sędziowskiego w granicach określonych w ustawie

Zasada ściśle związana z zasadą niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów. Kodeks karny przyznaje sędziemu swobodne uznanie w wymiarze kary lub środka karnego w granicach przewidzianych przez ustawę. Sąd może poruszać się w granicach oznaczonych dolną i górną granicą zagrożoną sankcją. Ograniczony jest okolicznościami jak w szczególności:

• motywacja i sposób zachowania się sprawcy,
• popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim,
• rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków,
• rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa,
• właściwości i warunki osobiste sprawcy,
• sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu,
• dążenie do naprawienia szkody lub zadośćuczynienia w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości,
• zachowanie się pokrzywdzonego.

Zasada winy

Okoliczności wpływające na stopień winy:

• możliwość rozpoznania znaczenia czynu warunkowana poziomem rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego sprawcy, jego stanem wiedzy i doświadczeniem życiowym,
• możliwość podjęcia decyzji zgodnego z prawem zachowania,
• możliwość faktycznego sterowania swoim postępowaniem w wykonaniu podjętej decyzji.

Czynniki zwiększające winę sprawcy:

• bezwzględność lub podstęp,
• użycie intensywnej przemocy lub niebezpiecznego przedmiotu,
• znaczna brutalność lub okrucieństwo albo szczególna zuchwałość,
• działanie wspólnie z nieletnim lub publicznie,
• uporczywe dążenie do osiągnięcia przestępczego celu,
• brak jakichkolwiek skrupułów moralnych w przestępnym działaniu.

Okoliczności zmniejszające stopień winy sprawcy:

• ograniczona poczytalność sprawcy^[1],
• niepatologiczne zakłócenia czynności psychicznych (jak np. stres czy brak snu) wykluczające na możliwość rozpoznania czynu i pokierowania przez sprawcę swoim postępowaniem,
• działanie w warunkach zaskoczenia,
• stan silnego wzburzenia usprawiedliwiony okolicznościami,
• niekiedy niedoświadczenie sprawcy, choroba alkoholowa, uzależnienie się od środków odurzających, negatywny wpływ środowiska.

Zasada społecznej szkodliwości

Szkodliwość społeczną czynu ustala się osobno w każdym przypadku. Oceniając społeczną szkodliwość sąd bierze pod uwagę:

• rodzaj i charakter naruszonego dobra,
• rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,
• sposób i okoliczności popełnienia czynu,
• wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków,
• postać zamiaru,
• motywację sprawcy,
• rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Zasada oznaczoności kar i środków karnych

Sąd orzekając karę lub środek karny ma obowiązek wyznaczyć dokładnie rodzaj kary (środka) oraz jej wysokość (wymiar).

Przypisy

Bibliografia

• Prawo karne. Repetytorium, red. E. Blaski, Zakamycze 2005, ​ISBN 83-7444-185-2​, s. 208-213.