Zatadawbon Yazawin

Zatadawbon Yazawin
ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်
Autor	Historycy dworscy
Tematyka	historia Birmy
Typ utworu	kronika
Data powstania	XIII–XIX w.
	Wydanie oryginalne
Język	birmański

Zatadawbon Yazawin (birm. ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင် /z à d à d ɔ̀b ò ʊ ɴ j à z ə w ɪ̀ɴ/; Kronika Królewskich Horoskopów) – najstarsza zachowana kronika Birmy.

Kronika ta zawiera głównie daty związane z panowaniem oraz horoskopy wybranych królów Birmy z okresu od królestwa Paganu do czasów dynastii Konbaung. Jeśli chodzi o lata panowania władców, kronika ta uważana jest za „najdokładniejszą ze wszystkich birmańskich kronik, zwłaszcza w odniesieniu do najbardziej znanych królów Paganu i Ava, w przypadku których wiele dat zostało potwierdzonych przez epigrafikę”^[1].

Historia

Kronika była stale uaktualniana przez dworskich historyków i przekazywana przez nich z pokolenia na pokolenie kolejnym redaktorom^[2]. Biorąc pod uwagę zawarte w niej zweryfikowane przez epigrafikę daty dotyczące XI-wiecznych królów Paganu można sądzić, że lista dat związanych z panowaniem birmańskich władców prowadzona była od XI w., o ile nie wcześniej. Najstarsze części kroniki wydają się być napisane pomiędzy końcem XIII w. a początkiem wieku XIV. Oryginalny autor dzieła pozostaje nieznany, jednak w oparciu o tekst kroniki można przypuszczać, że żył on współcześnie z Shin Dithapamaukhą (Disaprmokiem), dyplomatą i mnichem, który przewodził delegacji Paganu posłanej na dwór mongolski w roku 1285. Co więcej, dane zawarte w treści dzieła wskazują, że jego oryginalny autor zaczął spisywać kronikę w późnym okresie istnienia królestwa Paganu albo w okresie królestwa Myinsaing lub królestawa Pinya (koniec XIII w. do początku XIV w.)^[3]. Autor ten miał niewątpliwie dostęp do wcześniejszych zapisów, obecnie już utraconych dla historii, o których wspomina jako o yazawin mhat-chet akyin („podsumowanie i zapiski z kronik”)^[4].

Jednak w ciągu następnych stuleci na oryginalną, pojedynczą kronikę zawierającą listy dat związanych z panowaniem królów zaczęła nawarstwiać się (i obudowywać ją) historia (i mitologia) religijna. Za panowania króla Minyekyawdina (1673–1698) kronika miała już w większości obecnie znaną formę^[5] choć późniejsi historycy nadal aktualizowali daty związane z panowaniem kolejnych birmańskich monarchów, aż do ostatniego z nich – Thibawa^[4].

Układ kroniki

Zatadawbon jest jedną z zaledwie dwóch istniejących kronik birmańskich (obok Yazawin Thit), których układ odpowiada podziałowi na dynastie i okresy, podczas gdy wszystkie inne odzwierciedlają ściśle linearnie porządek królów^[6]. Przyjętym w niej kryterium „periodyzacji” jest powstawanie i upadek dynastii, a kryterium przydzielania nazw dynastiom są nazwy stolic ich królestw. Tak więc dynastie Tagaung, Sri Ksetra, Pagan, Pinya, Sikong i Ava otrzymały swoje nazwy od ich stolic^[7].

Na kronikę składa się pięć ogólnych rozdziałów^[4]:

Powstanie świata według mitologii buddyjskiej, jej ery oraz opis licznych objawień się Buddy.
Od pierwszego króla świata (Maha Sammata), poprzez księcia Siddharthę, który zostaje Buddą historycznym, do panowania króla Aśoki tuż przed początkiem historii Birmy. Obejmuje także historię królów Cejlonu. Pierwsze dwa rozdziały to wersje standardowych tekstów buddyzmu Therawady, takich jak Mahavamsa, Dipavamsa i Buddhavamsa.
Legendarne i historyczne dzieje powstania Birmy (Mjanmy) począwszy od królestwa Tagaung oraz listy panujących z kolejnych dynastii. Listy te obejmują wszystkich władców królestw Sri Ksetra, Paganu, Myinsaing, Pinya, Sikongu i Ava oraz dynastii Taungngu, kończąc na królu Narawara w roku 1671.
Rozdział ten zawiera horoskopy, diagramy i oraz obliczenia numerologiczne 36 wybranych władców królestw Paganu, Sikongu i Ava. Niektórzy królowie z tej listy są mniej ważni i mniej znani, jak np. Sokkate. Do oryginalnej listy 36 monarchów historycy z okresu dynastii Konbaung dodali później horoskopy jej królów włącznie z ostatnim birmańskim władcą Thibawem. Rozdział ten zawiera także obliczenia astrologiczne poczynione przy okazji wznoszenia ważniejszych miast, pałaców, znaczących świątyń oraz z okazji ważnych wydarzeń, takich jak na przykład wysłanie przez Mongołów po raz pierwszy poselstwa do Paganu.
Rozdział piąty zawiera różne wykresy statystyczne oraz takie dane, jak spisy „wielkich buddyjskich miast Jambudipy”, „16 wielkich państw”, „19 wielkich stolic”. Zawiera też listę miast w Birmie (prawdopodobnie w królestwie Ava (1364–1555)), które były zobowiązane dostarczać pieszych i konnych rekrutów, a także listę gubernatorów najważniejszych miast, poziomy opodatkowania w różnych regionach i.t.p.

Znaczenie

Jeśli chodzi o daty związane z panowaniem królów, Zatadawbon Yazawin uważana jest „najdokładniejszą ze wszystkich birmańskich kronik, zwłaszcza w odniesieniu do najbardziej znanych królów Paganu i Ava, w przypadku których wiele dat zostało potwierdzonych przez epigrafikę”^[1]. Można to dostrzec choćby studiując poniższe porównanie dat panowania wczesnych królów Paganu (począwszy od Pyinbyi, będącego według kronik fortyfikatorem miasta) podawanych przez trzy różne kroniki^[8]. (Należy zauważyć, że chociaż Zata była dostępna dla późniejszych kronikarzy, w tym także autorów dwóch kronik standardowych – Maha Yazawin (1720) i Hmannan Yazawin (1832) – nie przyjmowali oni dat przez nią podawanych. Daty zawarte w Maha Yazawin w większości różnią się o co najmniej dekadę, a te z Hmannan wykazują podobne różnice aż do roku 1167, od którego próbuje ona synchronizować swoje daty z Zatą. Inskrypcja Myazedi, powstała w roku 1112 i odkryta ponownie w 1887, potwierdziła dokładność Zaty i pozwala odrzucić daty podawane w Maha Yazawin i Hmannan dla królów od Anawrahty do Kyanzitthy.)

Imię	Lata panowania według Zatadawbon Yazawin	Lata panowania według Maha Yazawin	Lata panowania według Yazawin Thit	Lata panowania według Hmannan Yazawin	Lata panowania według współczesnej nauki
Pyinbya	846–876	846–858	846–878	846–878
Tannet	876–904	858–876	878–906	878–906
Sale Ngahkwe	904–934	876–901	906–915	906–915
Theinhko	934–956	901–917	915–931	915–931
Nyaung-u Sawrahan	956–1001	917–950	931–964	931–964
Kunhsaw Kyaunghpyu	1001–1021	950–971	964–986	964–986
Kyiso	1021–1038	971–977	986–992	986–992
Sokkate	1038–1044	977–1002	992–1017	992–1017
Anawrahta	1044–1077	1002–1035	1017–1059	1017–1059	1044–1077
Sawlu	1077–1084	1035–1061	1059–1066	1059–1066	1077–1084
Kyanzittha	1084–1111	1063–1088^[a]	1064–1093	1064–1092	1084–1112/1113
Sithu I	1111–1167	1088–1158	1093–1168	1092–1167	1112/1113–1167
Narathu	1167–1170	1158–1161	1168–1171	1167–1171	1167–1170
Naratheinkha	1170–1173	1161–1164	1171–1174	1171–1174	1170–1174
Sithu II	1173–1210	1164–1197	1174–1211	1174–1211	1174–1211
Htilominlo	1210–1234	1197–1219	1211–1234	1211–1234	1211–1235
Kyaswa	1234–1249	1219–1234	1234–1250	1234–1250	1235–1249
Uzana	1249–1254	1234–1240	1250–1255	1250–1255	1249–1256
Narathihapate	1254–1287	1240–1284	1255–1286	1255–1286	1256–1287
Kyawswa Wasal mongolski (1297)	1287–1300	1286–1300^[b]	1286–1298	1286–1298	1289–1297
Sawhnit Wasal królestwa Myingsaing/Pinya	1300–1331	1300–1322	1298–1330	1298–1325	?
Uzana II Wasal królestw Pinya i Ava	1331–1368	1322–1365	1330–1368	1325–1368	?

Uwagi

↑ (Maha Yazawin t. I 184–185): Sawlu umarł w 423 ME (1061–1062 po Chr.), a po jego śmierci nastąpiły dwa lata bezkrólewia. Kyanzittha wstąpił na tron dopiero w roku 425 ME (1063–1064 po Chr.).
↑ (Maha Yazawin t. I 2006: 252): Kyawswa zdobył władzę po dwóch latach bezkrólewia.

Przypisy

↑ ^a ^b Aung-Thwin 2005 ↓, s. 121–123.
↑ Htin Aung 1970 ↓, s. 41.
↑ Aung-Thwin 2005 ↓, s. 121.
↑ ^a ^b ^c Aung-Thwin 2005 ↓, s. 122–123.
↑ Aung-Thwin i Aung-Thwin 2012 ↓, s. 151.
↑ Aung-Thwin 2005 ↓, s. 142–144.
↑ Aung-Thwin 2005 ↓, s. 357.
↑ Maha Yazawin 2006 ↓, s. 346–349, t. I.

Bibliografia

Michael A. Aung-Thwin: The Mists of Rāmañña: The Legend that was Lower Burma. Wyd. ilustrowane. Honolulu: University of Hawai’i Press, 2005. ISBN 978-0-8248-2886-8. (ang.).
Michael A. Aung-Thwin, Maitrii Aung-Thwin: A History of Myanmar Since Ancient Times. Wyd. ilustrowane. Honolulu: University of Hawai’i Press, 2012. ISBN 978-1-86189-901-9. (ang.).
Michael W. Charney: Powerful Learning: Buddhist Literati and the Throne in Burma’s Last Dynasty, 1752–1885. Ann Arbor: University of Michigan, 2006. (ang.).
Maung Htin Aung: Burmese History before 1287: A Defence of the Chronicles. Oxford: The Asoka Society, 1970. (ang.).
U Kala: Maha Yazawin Gyi. Wyd. 2006, 4th printing. T. 1–3. Rangun: Ya-Pyei Publishing, 1724. (birm.).
Royal Historians of Burma: Zatadawbon Yazawin. Historical Research Directorate of the Union of Burma, 1960. (ang.).

[9] (Maha Yazawin t. I 184–185): Sawlu umarł w 423 ME (1061–1062 po Chr.), a po jego śmierci nastąpiły dwa lata bezkrólewia. Kyanzittha wstąpił na tron dopiero w roku 425 ME (1063–1064 po Chr.).

[10] (Maha Yazawin t. I 2006: 252): Kyawswa zdobył władzę po dwóch latach bezkrólewia.

[CITEREFAung-Thwin2005121–123-1] Aung-Thwin 2005 ↓, s. 121–123.

[CITEREFHtin_Aung197041-2] Htin Aung 1970 ↓, s. 41.

[CITEREFAung-Thwin2005121-3] Aung-Thwin 2005 ↓, s. 121.

[CITEREFAung-Thwin2005122–123-4] Aung-Thwin 2005 ↓, s. 122–123.

[CITEREFAung-ThwinAung-Thwin2012151-5] Aung-Thwin i Aung-Thwin 2012 ↓, s. 151.

[CITEREFAung-Thwin2005142–144-6] Aung-Thwin 2005 ↓, s. 142–144.

[CITEREFAung-Thwin2005357-7] Aung-Thwin 2005 ↓, s. 357.

[CITEREFMaha_Yazawin2006346–349,_t._I-8] Maha Yazawin 2006 ↓, s. 346–349, t. I.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[a]

[b]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne