Zatoka jamista

Podstawa czaszki- widok z góry. Topografia lewej zatoki jamistej (zaznaczona na czerwono)

Zatoka jamista (łac. sinus cavernosus) – jedna z zatok żylnych opony twardej. Leży po obu stronach siodła tureckiego. Jest obszerną jamą poprzedzielaną beleczkami łącznotkankowymi wysłanymi śródbłonkiem. Na przekroju ma wygląd gąbczasty. Beleczki w świetle zatoki wzięły się ze zlania żył, których ściany uległy zanikowi. Ma kształt trójkąta, w którym można wyróżnić 3 ściany:

• ściana górna – utworzona jest przez przeponę siodła, wypustkę opony twardej. Rozpostarta jest pomiędzy wyrostkami pochyłymi przednimi i tylnymi. Przechodzi przez nią tętnica szyjna wewnętrzna.
• Ściana przyśrodkowa – w części górnej graniczy z przysadką mózgową. Część dolna przylega do bocznej powierzchni trzonu kości klinowej.
• Ściana boczna – pokryta jest oponą twardą. W części przedniej przylega do niej kieszonka opony twardej, w której znajduje się zwój troisty (Gassera) nerwu trójdzielnego. Część tylna przylega do płata skroniowego.

Zatoka jamista rozciąga się od szczeliny oczodołowej górnej do szczytu części skalistej kości skroniowej. W jej świetle i na jej obwodzie przebiega wiele ważnych struktur anatomicznych. Tętnica szyjna wewnętrzna otoczona splotem współczulnym wchodzi do zatoki przebijając przeponę siodła tureckiego od tyłu. Następnie przebiega w niej esowato opuszczając ją w ścianie górnej. Tuż po wyjściu z zatoki tętnica szyjna wewnętrzna oddaje tętnicę oczną. Nieco bocznie i ku dołowi od t. szyjnej w świetle zatoki biegnie nerw odwodzący. Tętnica i nerw otoczone są śródbłonkiem, który leży we krwi przepływającej przez zatokę. W jej bocznej ścianie nie będąc w bezpośrednim kontakcie z zatoką począwszy od góry przebiegają: nerw okoruchowy, nerw bloczkowy i nerw oczny. Obie zatoki jamiste (prawa i lewa) łączą się ze sobą od przodu i tyłu za pośrednictwem zatok międzyjamistych (łac. sinus intercavernosi), które biegną na przednim i tylnym obwodzie przysadki mózgowej. Przysadka mózgowa jest więc otoczona łukiem żylnym, który tworzą od boków zatoki jamiste, a z przodu i tyłu zatoki międzyjamiste.

Lewa zatoka jamista widziana od tyłu.

Do zatok jamistych uchodzą następujące żyły:

• żyła oczna górna (łac. vena ophthalmica superior), która odprowadza krew z oczodołu;
• żyła oczna dolna (łac. vena ophthalmica inferior), zwykle uchodzi do żyły ocznej górnej, jednak w niektórych przypadkach może bezpośrednio uchodzić do zatoki jamistej;
• żyła środkowa siatkówki (łac. v. centralis retinae) – biegnąca wewnątrz nerwu wzrokowego, po jego opuszczeniu przez szczelinę oczodołową górną;
• zatoka klinowo-ciemieniowa (łac. sinus sphenoparietalis) – zbiera krew z powierzchownych żył półkul mózgu. Uchodzi do zatoki pod wyrostkiem pochyłym przednim często przedtem łącząc się z żyłą środkową powierzchowną mózgu.

Do zatoki jamistej uchodzą także: żyły oponowe, żyły przysadki mózgowej i żyły kości klinowej. Z zatoki jamistej krew odpływa następującymi zbiornikami żylnymi:

• zatoka skalista górna (łac. sinus petrosus superior) – stanowi górną część odpływu krwi z zatoki jamistej. Biegnie ona ku tyłowi i bocznie w przyczepie namiotu móżdżku po górnej powierzchni części skalistej kości skroniowej, wpadając następnie do zatoki esowatej lub zatoki poprzecznej;
• zatoka skalista dolna (łac. sin. petrosus inferior) – to dolna, większa część odpływu z zatoki jamistej, biegnie w swojej bruździe w dolnym odcinku części skalistej kości skroniowej w kierunku przyśrodkowego brzegu otworu szyjnego. Uchodzi do żyły szyjnej wewnętrznej;
• żyły błędnika (łac. vv. labyrinthi) inaczej zwane żyłami słuchowymi wewnętrznymi (łac. vv. auditivae internae) – w liczbie 2 lub 3 z błędnika biegną przewodem słuchowym wewnętrznym, a następnie wpadają do zatok jamistych.

Za pośrednictwem splotu żylnego otworu owalnego oraz splotu żylnego tętnicy szyjnej zatoka jamista łączy się ze splotem skrzydłowym;

• splot podstawny (łac. plexus basilaris) – leży na stoku i od góry łączy się z zatoką jamistą.

Piśmiennictwo

• A. Bochenek, M. Reicher Anatomia człowieka. tom III. PZWL, Warszawa 1989. ISBN 83-200-1628-2.