Zatoki żylne opony twardej

Zasugerowano, aby zintegrować ten artykuł z artykułem Zatoki opony twardej (dyskusja). Uzasadnienie: artykuł o tym samym

Podstawa czaszki widziana od strony jamy czaszki. Widoczne zatoki: poprzeczna (Transverse sinus), przechodząca ku przodowi i w dół w zatokę esowatą. Nieco do boku i ku górze zatoka skalista górna (Sup. petrosal sinus) oraz połączenia zatoki jamistej z żyłami oczodołu. Centralnie widoczny jest splot podstawny (Basilar plexus)

Zatoki żylne opony twardej (łac. sinus durae matris) – układ przestrzeni żylnych położonych w jamie czaszki. Zbudowane są z obu blaszek opony twardej. Są one odpowiednikiem układu żylnego kanału kręgowego, który leży w jamie nadtwardówkowej. W jamie czaszki jama nadtwardówkowa nie istnieje, gdyż obie blaszki opony twardej zrastają się ze sobą przy czym zewnętrzna blaszka opony stanowi okostną jamy czaszki. Powstają one więc z przekształcenia żył nadoponowych. Zatoki żylne posiadają śródbłonek. Ich ściana nie zawiera jednak warstwy mięśniowej (błony środkowej) oraz zastawek. Duże zatoki żylne biegną w swoich bruzdach położonych na wewnętrznej powierzchni kości czaszki.

Do układu zatok żylnych opony twardej uchodzą następujące żyły:

• żyły mózgowia
• żyły opony twardej
• żyły błędnika
• żyły oczne
• żyły śródkościa

Układ zatok żylnych uchodzi do żyły szyjnej wewnętrznej. Ponadto łączy się on także z żyłami powierzchownymi czaszki za pośrednictwem żył wypustowych (łac. venae emmisariae):

• żyła wypustowa sutkowa (łac. vena emissaria mastoidea) - łączy zatokę esowatą z żyłą uszna tylną lub żyłą potyliczą. Jej zakrzepowe zapalenie występujące w zakrzepowym zapaleniu zatoki esowatej powoduje objaw Griesingera. Biegnie w otworze sutkowym kości skroniowej.
• żyła wypustowa ciemieniowa (łac. vena emissaria parietalis) - łączy zatokę strzałkową górną z żyłą skroniową powierzchowną
• żyła wypustowa potyliczna (łac. vena emissaria occipitalis) - łącząca spływ zatok lub zatokę poprzeczną z żyłą potyliczą
• żyła wypustowa kłykciowa (łac. vena emissaria condylaris) - łączy zatokę esowatą ze splotem żylnym kręgowym zewnętrznym lub rzadziej z żyłą kręgową. Biegnie w kanale kłykciowym kości potylicznej.

Jama czaszki - widok od strony prawej. Widoczny zaznaczony sierp mózgu (falx cerebri) oraz namiot móżdżku (tentorium cerebelli) oraz zatoka strzałkowa górna, zatoka prosta i zatoka poprzeczna

Istnieją także drobne, ale bardzo znaczące połączenia układu zatok żylnych jamy czaszki:

• z żyłą twarzową (łac. vena facialis) - przez zatokę jamistą→żyłę oczną→żyłę kątową

• ze splotami żylnymi kanałów kostnych podstawy czaszki:
  • żyła wypustowa otworu ślepego (vena emissaria foraminis cecum) - występuje u płodu i dzieci, później zwykle zanika. Łączy ona strop jamy nosowej z zatoką strzałkową górną. Może być ona drogą, którą zakażenia z jamy nosowej dostają się do jamy czaszki, będą przyczyną powikłań wewnątrzczaszkowych
  • żyła wypustowa otworu owalnego (łac. vena emissaria foraminis ovalis) - na podstawę czaszki dostaje się przez otwór owalny do splotu skrzydłowego
• ze splotem żylnym kręgowym wewnętrznym przez splot podstawny poprzez otwór wielki
• ze splotem żylnym tętnicy szyjnej wewnętrznej (łac. plexus venosus caroticus internus) - splot ten oplata tętnicę szyjną wewnętrzną, następnie opuszcza jamę czaszki przez kanał tętnicy szyjnej i wpada do splotu skrzydłowego. Z punktu widzenia klinicznego ma on duże znaczenie gdyż może być źródłem powikłań wewnątrzczaszkowych prowadzących z twarzoczaszki ze splotu skrzydłowego do zatoki jamistej
• splotem żylnym kanału nerwu podjęzykowego (łac. plexus venosus canalis hypoglossi) - towarzyszy n. podjęzykowemu. Łączy zatokę potyliczną z opuszką żyły szyjnej wewnętrznej.

Jama czaszki- widok z góry. Zaznaczony u dołu spływ zatok (Confluence of the sinuses) oraz zatoka prosta (Straight sinus), zatoka poprzeczna (Transverse sinus) oraz zatoka skalista górna (Sup. petrosal sinus).

W anatomii zatoki żylne dzieli się na dwie grupy. Obie grupy posiadają jedno miejsce zbiorcze, do którego uchodzi kilka zatok:

• grupa górna, dla której punktem zbiorczym jest spływ zatok (łac. confluens sinuum). Przyjmuje on krew z żył mózgowia i jamy czaszki, odprowadzając ją dalej przez zatokę poprzeczną do otworu szyjnego. Do grupy górnej należą następujące zatoki żylne:
  • zatoka strzałkowa górna (łac. sinus sagittalis superior)
  • zatoka strzałkowa dolna (łac. sinus sagittalis inferior)
  • zatoka prosta (łac. sinus rectus)
  • zatoka poprzeczna (łac. sinus transversus)
  • zatoka esowata (łac. sinus sigmoideus)
  • zatoka potyliczna (łac. sinus occipitalis)
• grupa dolna z punktem zbiorczym w zatoce jamistej. Przyjmuje ona krew głównie z żył ocznych i dalej drogą zatok skalistych i zatoki esowatej odprowadza ją do żyły szyjnej wewnętrznej. Do grupy dolnej należą:
  • zatoka jamista (łac. sinus cavernosus) z otaczającymi ją zatokami międzyjamistymi (łac. sinus intercavernosi)
  • splot podstawny (łac. plexus basilaris) - leżący na stoku podstawy czaszki. Przy otworze wielkim łączy się ze splotami żylnymi kręgowymi wewnętrznymi.

Zatoki żylne opony twardej. Widok z boku

Klinika

Zatoki opony twardej czasami mogą zostać uszkodzone na skutek urazu głowy. (na przykład złamanie tylnej ściany zatoki czołowej). Na skutek rozerwania ścian zatoki mogą powstawać zagrażające życiu krwiaki wewnątrzczaszkowe. Ponadto czasami mogą ulegać one zapaleniu zakrzepowemu, najczęściej będącego skutkiem usznopochodnych lub zatokopochodnych powikłań wewnątrzczaszkowych.

Piśmiennictwo

A. Bochenek, M. Reicher Anatomia człowieka. tom III. PZWL, Warszawa 1989. ​ISBN 83-200-1628-2​