Zaułek Ossolińskich we Wrocławiu

Zaułek Ossolińskich

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	152 m
Przebieg
pl. Nankiera skwer ogórd Ossolineum teren ZN im. Ossolińskich ul. Grodzka 10 ul. Grodzka
Położenie na mapie Wrocławia Zaułek Ossolińskich
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zaułek Ossolińskich
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Zaułek Ossolińskich
51°06′47,730″N 17°02′12,704″E/51,113258 17,036862

Początek przy pl. Nankiera

Koniec zaułku od ulicy Grodzkiej

Odcinek końcowy przez teren Ossolineum

Zaułek Ossolińskich – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Obejmuje drogę gminną o długości 152 m oraz przejście przez teren Zakładu Narodowego im. Ossolińskich^[1][2][3][4]. Ulica przebiega między dwoma zabytkowymi zespołami zabudowy: dawnego klasztoru szpitalników, obecnie Ossolineum (częściowo przez jego teren), oraz dawnego klasztoru św. Klary, następnie Urszulanek^[3][5][6].

Historia

Na początku XIII w. rozpoczęto w tym rejonie budowę kościoła św. Jakuba ufundowanego przez Henryka Pobożnego. Jednocześnie powstał klasztor franciszkanów pw. św. Jakuba. Obok niego powstał dwór księżny Anny, żony Henryka Pobożnego. w 1252 r. został on przekazany klaryskom równocześnie fundując kościół św. Klary i św. Jadwigi – obecnie urszulanek. W XVII wieku w darowanych kuriach książęcych utworzono zakon szpitalików. W 1529 r. kościół i klasztor św. Jakuba obejmują remonstranci (norbertyni)^[7][8]. Nad rzeką Odrą mającą swój bieg na północ od zabudowy klasztorów znajdowały się gospodarcze zaplecza. Droga na przedmurzu później przekształcona została w bulwar (Promenada Staromiejska), a następnie ulicę – współcześnie ulica Grodzka^{[9] [10]}.

Historia ukształtowania się tego ciągu komunikacyjnego związana jest bezpośrednio z powstałymi tu i otaczającymi go zespołami zabudowy klasztornej. Po stronie wschodniej najpóźniej do 1260 r. założono Klasztor Klarysek. Pierwotna zabudowa drewniana klasztoru przetrwała do momentu budowy murowanego zespołu dwóch jednopiętrowych budynków w latach 1696–1701. Zostały one zastąpione nową zabudową znacznie okazalszą zbudowaną według projektu J.G. Knolla. Przejęcie przez urszulanki kompleksu klasztornego nastąpiło w 1819 r.^[6][8] (1810 r.^[7]; 1810 r. sekularyzacja^[6]). Zakon prowadził tu gimnazjum. W kolejnych latach następowały zmiany z zabudowie, m.in. w 1842 r. rozbudowa, 1847 r. nadbudowa, 1858 r. budowa kaplicy ś.w. Krzyża, w kolejnych latach przebudowy. Po pożarze z 1907 r. klasztor obudowano, a w 1928 r. rozbudowo. W trakcie oblężenia Wrocławia z 1945 r. w wyniku działań wojennych zabudowa uległa uszkodzeniu i w latach powojennych sukcesywnie wykonywano kolejne roboty budowlane. Od strony północnej oparty jest o gotycki mur miejski. W 2006 r. był to największy w mieście kompleks nowożytnych zbudowań klasztornych^[6][6][8]. Po wojnie zakon Urszulanek Unii Rzymskiej prowadził i nadal prowadzi tu także szkołę, obecnie jest to Liceum Ogólnokształcące Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej we Wrocławiu^[11].

Natomiast po stronie wschodniej istniała zabudowa klasztoru Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą. Pierwotny układ zabudowy nie jest dokładnie znany. W 1690 r. rozpoczęto budowę, kontynuowaną w kolejnych latach, z inicjatywy mistrza J. Neboraka, a według projektu francuskiego architekta Jean Baptiste Matheya (Mathieu) nowych obiektów. Budowy w kolejnych latach uwzględniały zmiany wprowadzane przez różnych projektantów^{[12] [8]}. W 1810 r. nastąpiła sekularyzacja obiektu i urządzono tu Gimnazjum św. Macieja. W latach 20. XX wieku prowadzono przebudowę obiektu. Po zniszczeniach powstałych w wyniku działań wojennych prowadzonych podczas oblężenia Wrocławia z 1945 r. odbudowę przeprowadzono w latach 1946–1947. Tu umieszczono zbiory Zakładu Narodowego im. Ossolińskich^[12][13][14].

Nazwa

W swojej historii ulica nosi od 1999 r. nazwę Zaułek Ossolińskich^[1][4]. Nazwa ulicy została nadana mocą uchwały podjętej przez Radę Miejską Wrocławia nr VIII/297/99 z 23.04.1999 r. Nawiązuje ona do patronów Zakładu Naukowego im. Ossolińskich, który ma tutaj swoją siedzibę^[1][4].

Układ drogowy

Do ulicy Zaułek Ossolińskich przypisana jest droga gminna o długości 152 m (numer drogi 105085D, numer ewidencyjny drogi G1050850264011), oraz przejście przez teren oraz pod budynkiem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich do ulicy Grodzkiej. Droga gminna położona jest na działce ewidencyjnej o powierzchni 471 m^2[1][4][15].

Ulica łączy się z następującą ulicą i placem:

• skrzyżowanie: plac Biskupa Nankiera^[4][16]
• zakończenie ulicy: teren Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, przejście do ulicy Grodzkiej, torowisko tramwajowe^[4][17][18].

Ponadto istnieje połączenie piesze z ulicą Szewską i placem Uniwersyteckim przez ogrody Ossolineum – Dziedziniec zewnętrzny przy Ossolineum^[19].

Zabudowa i zagospodarowanie

Zachodnia strona ulicy obejmuje zabytkowy kompleks Zespołu klasztoru Szpitalników z Czerwona Gwiazdą, obecnie część Zakład Narodowy im. Ossolińskich, w tym budynek klasztorny, dalej ogród i na końcu Klasztor Szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, następnie Gimnazjum św. Macieja. Po stronie wschodniej początkowy odcinek ulicy przylega do placu, za którym znajduje się zabytkowa zabudowa zespołu Kościoła i klasztoru Klarysek pod wezwaniem św. Klary, od 1810 r. kościoła i klasztoru Urszulanek pod wezwaniem św. Klary i św. Jadwigi, przy czym do Zaułku Ossolińskich przylegają następujące budynki i budowle: budynek mieszkalno-pomocniczy, klasztor, i współczesny budynek z wkomponowanym (fragment elewacji), zachowanym i podlegającym ochronie zabytkowym fragmentem muru obronnego^[3][5].

Ulica przebiega przez rejon statystyczny nr 933140. Dane o stopniu zaludnienia pochodzą z 31.12.2019 r. Gęstość zaludnienia wynosi 2148 lud./km², przy 192 osobach zameldowanych w tym rejonie^[20].

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym położony jest Zaułek Ossolińskich, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.^[21][22] Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[23][24]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta^[25].

Obiekty zabytkowe

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[a]	fotografia
strona zachodnia
Zespół klasztoru Szpitalników z Czerwona Gwiazdą, obecnie część Zakład Narodowy im. Ossolińskich, część kościół rektorski św. Macieja z duszpasterstwem założenie przestrzenne ulica Szewska 37[5][26]	lata 1676-1715, po 1949 r. gez, mpzp[5]
Budynek klasztorny w zespole Klasztoru Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, obecnie budynek parafii św. Macieja plac Biskupa Nankiera 17[5][27][28]	1675 r., po 1945 r. A/3140/112 z dnia 14.02.1962 r.[5][27][29][28]
Klasztor Szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, następnie Gimnazjum św. Macieja, obecnie Zakład Narodowy imienia Ossolińskich "Ossolineum" ulica Szewska 37[5][29][30]	lata 1676-1715 (projekt J. Baptiste Mathey (Mathieu), po 1949 r., 2002 r. (remont) A/3134/159 z dnia 15.02.1962 r.[5][29][30]
strona wschodnia
Kościół i klasztor Klarysek pw. św. Klary, od 1810 r. kościół i klasztor Urszulanek pod wezwaniem św. Klary i św. Jadwigi założenie przestrzenne plac Biskupa Nankiera 16[5][31]	lata 1257-1260, XIV wiek, lata 1689-1702, około 1820-1847 r., 1866 r., 1902 r., remonty: lata 1857-1858, 1888 r., 1933 r., lata 50.-70. i 90. XX wieku gez, mpzp[5]
Budynek mieszkalno-pomocniczy, obecnie Duszpasterstwo rzymsko-katatolickie parafii Najświętszego Imienia Jezus p/kl Uniwersyteckim plac Biskupa Nankiera 16a[5][32]	lata 70. XIX wieku gez, mpzp[5]
Klasztor Klarysek św. Klary, od 1810 r. - klasztor ss Urszulanek, Zespół Szkół Urszulańskich plac Biskupa Nankiera 16[5][33][34]	lata 1257-1260, XIV wiek, lata 1689-1702, około 1820-1847, 1866 r., 1902 r., remonty: lata 1857-1858, 1888 r., lata 60.-70. XX wieku, 1997 r., lata 2002-2003 A/3141/111 z dnia 14.02.1962 r.[5][33][34]
Fragment muru obronnego, obecnie fragment elewacji i ogrodzenia Biblioteki Zakładu imienia Ossolińskich ulica Grodzka 11[5][35][36]	XIII wiek, XX wiek A/5292/196 z dnia 30.12.1970 r.[5][35][36]	(c) Neo[EZN] / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Baza TERYT

Wejście do ogrodu Ossolineum

Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)^[37]:

• województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
• powiat: Wrocław (0264)
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska
• Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto
• Nazwa ulicy: ul. Zaułek Ossolińskich (31893).

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-21]  (pol.).
• Schematy komunikacji zbiorowej, Wrocław: Urząd Miejski Wrocławia, 3 kwietnia 2020 [dostęp 2020-08-13]  (pol.).
• System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2020 [dostęp 2020-08-13]  (pol.).
• Uchwała VIII/297/99 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 23 kwietnia 1999 r. w sprawie ustalenia nazw ulic na terenie Wrocławia, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Biuletyn Urzędowy RMW z 30 kwietnia 1999 r. Nr 4, poz.250., Wrocław, 23 kwietnia 1999 [dostęp 2020-08-25]  (pol.).
• Urbanity.pl [dostęp 2020-08-11] .
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 10 lipca 2020 [dostęp 2020-08-05]  (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 czerwca 2020 [dostęp 2020-08-06]  (pol.).
• Zabytki Wrocławia, Urząd Miejski Wrocławia, 3 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-06]  (pol.).
• Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej we Wrocławiu [dostęp 2020-10-02]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Ulica Zaułek Ossolińskich, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2020-08-25]  (pol.).
• ul. Zaułek Ossolińskich, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587660 [dostęp 2020-08-25]  (pol.).
• ul. Zaułek Ossolińskich, wikimapia.org [dostęp 2020-08-25]  (pol.).