Zawada (nazwisko)
Zawada (forma żeńska: Zawada, Zawadowa, Zawadówna; liczba mnoga: Zawadowie; w śląskiej formie: Zowada, Sowada) – polskie nazwisko (dawniej również: przydomek, przezwisko, miano) notowane od 1410 roku[1]. Według systemu PESEL na początku 2020 roku zamieszkiwały w Polsce około 13353 osoby noszące to nazwisko.[2]
Historia nazwiska
Staropolskie nazwisko (początkowo przezwisko, przydomek) – popularne wśród niższych warstw społecznych Polaków co najmniej od XV wieku[3] m.in. wśród polskich chłopów[4][5][6], mieszczan[3][7], także wiadomo, że dwie osoby o takim przydomku lub nazwisku (za Historya piechoty polskiej) zaciągnięto do „pierwszej znanej nam roty pieszej polskiej rotmistrza Marka z roku 1471”[8].
Jedną z rodzin o tym nazwisku (dworzanina królewskiego wraz z braćmi i potomstwem), według zapisów heraldycznych, nobilitowano i adoptowano do herbu Rawicz w 1571 roku[9], przywilejem króla Zygmunta Augusta[10] (zobacz: Zawada - herb szlachecki):
Warszawa, 27.VIII.1571
Zawada Piotr, Walenty, Stanisław, Wacław i Marcin, bracia rodzeni. Tenże Piotr Z.[awada] zasłużył się Izabelli Jagiellonce, królowej węgierskiej, i jej synowi Janowi II. Adopt. do h. Rawa przez Walentego Dembińskiego, kanclerza kor.[11]
Potomkowie Rawicz-Zawadów to rodzina zmarłego już, znanego himalaisty o pełnym pierwotnym nazwisku Maria Andrzej Rawicz-Zawada, którego przodkowie (m.in. Filip Zawada - legionista, Tomasz Rawicz-Zawada - powstaniec styczniowy) brali udział w walkach wyzwoleńczych[12].
Znani przedstawiciele
- Andrzej Zawada (właśc. Maria Andrzej Zawada) – himalaista, zorganizował choć osobiście wycofał się przed szczytem, jedną z najważniejszych polskich wypraw zimową wyprawę na Mount Everest w 1980 r.,
- Andrzej Zawada – krytyk literacki,
- Filip Zawada – artysta, pisarz, poeta, muzyk, fotografik,
- Kazimierz Zawada – sędzia Sądu Najwyższego, prawnik prof. dr hab., wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego,
- Łucja Zawada – nauczycielka, instruktorka harcerska, żołnierz Szarych Szeregów.
Osoby o nazwisku o podobnej fonetyce
- Vilém Závada – czeski poeta, pisarz, tłumacz.
Postacie fikcyjne o nazwisku Zawada
- Zawada – jeden z bohaterów filmu Jutro idziemy do kina (2007)
- Adam Zawada – komisarz, podinspektor policji, główny bohater serialu Kryminalni (2004-2007)
- dr Krzysztof Zawada – specjalista ds. bezpłodności w serialu Radio Romans (1994-1995)
- Paweł Zawada, Katarzyna Solska (później: Katarzyna Zawada) – główni bohaterowie komedii Kogel-mogel (1988) oraz Galimatias, czyli kogel-mogel II (1989)
- major Zawada „Kąpielowy” – jeden z głównych bohaterów filmu Przesłuchanie (1982)
- Bogdan Zawada – kapitan milicji, główny bohater filmu Wściekły (1979)
- Jadwiga Zawadowa, Wojciech Zawada, Stefek Zawada, Staszek Zawada – rodzina chłopska, główni bohaterowie filmu Wezwanie (1971) na podstawie powieści Juliana Kawalca
- Zygmunt Zawada – reżyser, główny bohater filmu Pogoń za Adamem (1970)
Zobacz też
- Stanisław z Zawady - Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w XV wieku.
- W dawnych pismach pojawia się łaciński zwrot z „de”, który w tłumaczeniu na język polski oznacza:
- de Zawada – łaciński zwrot oznaczający pochodzenie: „z miejscowości Zawada”
- de Zawada – wczesna łacińska forma nazwiska „Zawadzki”
- de Zawada – łaciński zwrot „herbu Rawicz odmiana Zawada”
- de Zawada – łaciński zwrot opisujący lokalizację pełnionej funkcji np. „sołtys wsi Zawada”
(na podstawie analizy łacińskiego/romańskiego słowa „de” Adama Naruszewicza).
Przypisy
- ↑ Witold Taszycki (1981-1983). Słownik Staropolskich Nazw Osobowych t. VI V-Ź s. 276
- ↑ https://dane.gov.pl/dataset/1681,nazwiska-osob-zyjacych-wystepujace-w-rejestrze-pesel
- ↑ a b Sądecczyzna za Jagiellonów z miasty spiskiemi i księstwem oświęcimskiem, t. 2, Szczęsny Morawski, Kraków 1865.
- ↑ „dziesięciny płacą chłopi: (...) Zawada, (...)” [przydomek lub nazwisko], księga uposażeń z czasów biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego z 1510 roku w: Nazwiska Polaków, Kazimierz Rymut, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.
- ↑ „Zawada (...), gbur”, Księgi Referendarii Koronnej z drugiej połowy XVIII wieku Tom 1., Książka i Wiedza, 1955.
- ↑ „Zawada z żoną kmieć, dzieci przy sobie 7...”, „Kwartalnik historii kultury materialnej”, t. 18, Instytut Historii Kultury Materialnej (Polska Akademia Nauk), 1971.
- ↑ „Zawada, złotnik (1753)”, Domy Krakowskie: Ulica Grodzka, t. 1, Adam Chmiel, 1934.
- ↑ Konstanty Górski, Historya piechoty polskiej, Kraków, 1893, str. 7 i w „przypiskach” doń na str.: 214, 219.
- ↑ Sławomir Górzyński, Jerzy Kochanowski, Adam Jońca, Herby szlachty polskiej, 1990, s 136.
- ↑ Bogdan Henryk Łuszczyński, ok. 1850 - ok. 1900 , Silva heraldica t. 9, Z-Ż, s. 102, Zawada h. Rawicz (rękopis) , (edycja elektroniczna)
- ↑ Zygmunt Wdowiszewski, Adam Heymowski, 1987, Regesty nobilitacji w Polsce (1404-1794) s. 29, w: "Materiały do Biografii, Genealogii i Heraldyki Polskiej", Tom 9
- ↑ Fundacja Himalaizmu Polskiego im. Andrzeja Zawady