Zawady (gmina Zawady)

Artykuł53°9′19″N 22°39′58″E
- błąd38 m
WD53°11'N, 22°37'E
- błąd20530 m
Odległość3 m
Zawady
wieś
Ilustracja
Kościół parafialny w Zawadach
Państwo Polska
Województwo podlaskie
Powiatbiałostocki
GminaZawady
Liczba ludności (2011)450[1][2]
Strefa numeracyjna85
Kod pocztowy16-075[3]
Tablice rejestracyjneBIA
SIMC0412151[4]
Położenie na mapie gminy Zawady
Mapa konturowa gminy Zawady, blisko prawej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Zawady”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Zawady”
Położenie na mapie powiatu białostockiego
Mapa konturowa powiatu białostockiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Zawady”
Ziemia53°09′19″N 22°39′58″E/53,155278 22,666111

Zawady – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Zawady[4][5].

Miejscowość jest siedzibą gminy Zawady.

Dzieje miejscowości

Wieś założona około roku 1413. Wtedy to książę mazowiecki Janusz I nadał braciom: Giedejtowi, Marcinowi i Michałowi z Kobylina 60 włók ziemi nad graniczną rzeką Śliną. Nadanie potwierdzone w roku 1422 i 1439. W roku 1452 wieś otrzymała prawa niemieckie.

Na Ślinie istniał most umożliwiający sprawne działanie traktów: z Wizny i Zambrowa do Tykocina i Grodna. Pod koniec XV w. Zawady własnością Jana Giedejta, protoplasty Zawadzkich herbu Prus. Regestr poborowy z roku 1578 wymienia tu siedem działów.

Wieś szlachecka położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie zambrowskim ziemi łomżyńskiej[6].

Następnie wieś drobnoszlachecka do końca wieku XVIII. W połowie XIX w. jako dziedzice wzmiankowani Suchodolscy[7]. W roku 1827 we wsi 12 domów i 224 mieszkańców.

Pod koniec XIX w. Zawady Kościelne, wieś i folwark w powiecie łomżyńskim, gmina Chlebiotki, parafia Zawady. We wsi szkółka początkowa i młyn[8].

Od lat 80. XIX wieku odnotowano na terenie Zawad napływ osadnictwa żydowskiego ze wschodnich guberni Cesarstwa Rosyjskiego. Społeczność żydowska stanowiła hermetyczną grupę podlegającą kahałowi w Tykocinie. W wyniku konsekwentnego stosowania zasad polityki rynkowej, Żydzi zaczęli stopniowo przejmować od miejscowej ludności rzemiosło i usługi. Do osób pochodzenia żydowskiego należały: dwie piekarnie, kuźnia, zakład rymarski, małe zakłady szewskie i krawieckie, karczma oraz jatka[9].

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś zamieszkiwało 527 osób, 432 było wyznania rzymskokatolickiego, 1 prawosławnego, 1 greckokatolickiego a 93 mojżeszowego. Jednocześnie 475 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową a 52 żydowską. Było tu 50 budynków mieszkalnych[10]. Miejscowość należała do miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Podlegała pod Sąd Grodzki i Okręgowy w Łomży; podlegała pod miejscowy urząd pocztowy[11].

W wyniku napaści ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 miejscowość znalazła się pod okupacją sowiecką. Od czerwca 1941 roku pod okupacją niemiecką. Od 22 lipca 1941 r. do wyzwolenia włączona w skład okręgu białostockiego III Rzeszy[12].

13 lipca 1943 wieś została spacyfikowana przez funkcjonariuszy SS i niemieckiej żandarmerii w odwecie za akcje Uderzeniowych Batalionów Kadrowych[13]. Zamordowano 28 mieszkańców, w tym trzy kobiety i dwanaścioro dzieci. Trzy ofiary zabito podczas przeczesywania wsi, pozostałe rozstrzelano na tzw. Łysej Górze. W tej samej egzekucji zamordowano także 30 mieszkańców Laskowca[14].

7 sierpnia 1947 podczas zebrania sołtysów przeprowadzanego w Zawadach oddział NZW pod dowództwem por. Tadeusza Narkiewicza „Ciemnego”, „Rymicza” przeprowadził akcję, w której wyniku rozstrzelano funkcjonariuszy władz komunistycznych: starostę łomżyńskiego Tadeusza Żeglickiego, przewodniczącego Powiatowej Rady Narodowej w Łomży oraz szofera ze starostwa. Biskup łomżyński Stanisław Kostka Łukomski potępił ten akt, zwracając się z listem do władz, w którym napisał m.in.: „Doszła do mnie wiadomość o tragicznej śmierci pan starosty. Padł ofiarą ohydnej zbrodni z rąk bandyckiej, kierowanej zupełnym zanikiem uczuć ludzkich i poczucia moralnego”[15].

Do 1954 roku Zawady były siedzibą gminy Chlebiotki.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa łomżyńskiego.

Budynek miejscowej szkoły
Zabytkowy cmentarz z XVIII w.

Historia kościoła

Pierwszy kościół ufundowali bracia Kobylińscy. Istnienie parafii potwierdzone w roku 1449. W 1468 wzmiankowany pleban Marcin herbu Prus. Prawdopodobnie kolejny kościół wzmiankowany w roku 1515. Następny zbudowany około roku 1584, konsekrowany przez Zygmunta Czyżewskiego, biskupa pomocniczego płockiego.

W latach 1742–1743 zbudowano kościół drewniany, który funkcjonował do roku 1956, kiedy to został przeniesiony do pobliskiej miejscowości Cibory-Kołaczki. Według projektu architekta Jerzego Pieńczykowskiego z roku 1938, zbudowano obok kościoła drewnianego, neogotycki kościół murowany. Ukończony w roku 1956[7].

Obiekty zabytkowe

  • cmentarz kościelny, XVIII, nr rej.: 347 z 22.12.1987
  • kamienne ogrodzenie z roku 1888, wcześniej otaczające kościół drewniany, z trójdzielną bramą neogotycką, z cegły, nr rej.: 347 z 22.12.1987
  • neogotycka kaplica cmentarna z 1878 fundacji małżonków Wądołowskich, nr rej.:348 z 22.12.1987
  • cmentarz rzymskokatolicki, 1 poł. XIX, nr rej.: 348 z 22.12.1987[16].
  • murowana kapliczka przydrożna z połowy XIX w., wewnątrz figura św. Jana Nepomucena[7]

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Wieś Zawady w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2020-11-21] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1590 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
  7. ↑ a b c Katalog zabytków sztuki, Województwo łomżyńskie, Pod redakcją M. Kałamajskiej-Saeed, Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1986, s. 104-105.
  8. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom XIV, s. 481-482.
  9. ↑ Plan odnowy miejscowości Zawady na lata 2008-2015.
  10. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 48.
  11. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 1987.
  12. ↑ Bezirk Bialystok, www.territorial.de [dostęp 2020-04-16].
  13. ↑ Marcin Markiewicz. Represje hitlerowskie wobec wsi białostockiej. „Biuletyn IPN”. 12–1 (35–36), s. 67, grudzień-styczeń 2003-2004. 
  14. ↑ Michał Gnatowski, Waldemar Monkiewicz, Józef Kowalczyk: Wieś białostocka oskarża. Ze studiów nad eksterminacją wsi na Białostocczyźnie w latach wojny i okupacji hitlerowskiej. Białystok: OKBZH i Ośrodek Badań Naukowych w Białymstoku, 1981, s. 190–191. ISBN 83-00-00323-1.
  15. ↑ Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1990, s. 337, ISBN 83-85066-09-8, OCLC 834533924.
  16. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie. 2021-09-30.
Gmina Zawady
wsie
Kolonie

POL gmina Zawady COA.svg

Gmina Chlebiotki (II Rzeczpospolita)
Wsie
Osady
Folwarki

Media użyte na tej stronie

Zawady (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Zawady, Polska
Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Powiat białostocki location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu białostockiego, Polska
POL gmina Zawady COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
POL Zawady cemetery.jpg
Autor: Hiuppo, Licencja: CC BY 3.0
Zawady - cmentarz kościelny (kościół przeniesiony do wsi Cibory-Kołaczki)
Distinctive emblem for cultural property.svg Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków województwa podlaskiego pod numerem 347 z 22.12.1987.