Zawiśle (Bydgoszcz)
Zawiśle – enklawa terenu po prawej stronie Wisły, w latach 1920-1940 i 1945-1954 w obrębie terytorium miasta Bydgoszczy. Mieści starorzecza Wisły oraz dawną osadę Kępę Zamkową (niem. Schloss Kempe)[1]. Związki tego terenu z Bydgoszczą są spuścizną zmian struktury przestrzennej Wisły od XV w. oraz granic gminy Fordonek z okresu pruskiego.
Położenie
Zawiśle położone jest obecnie w gminie Dąbrowa Chełmińska, powiecie bydgoskim, około 2 km na południe od mostu fordońskiego przez Wisłę. Miejscowość zlokalizowana jest na terasach: zalewowej i nadzalewowej w obrębie bydgoskiego zakola Wisły. Leży naprzeciw grodziska Wyszogród.
Historia
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, w kwietniu 1920 roku do Bydgoszczy włączono 18 gmin podmiejskich, powiększając ośmiokrotnie obszar miasta[2]. Ustalenie nowych granic przesunęło Bydgoszcz znad Brdy na wschód do Wisły, zwiększając obszar miejski z 845 ha do 6533 ha[3]. Na prawym brzegu Wisły do terytorium Bydgoszczy należała enklawa Zawiśle o powierzchni 198,5 ha, która leżała na zachodnim skraju historycznej Ziemi Chełmińskiej, podczas gdy pozostała część miasta, aż do 1938 roku znajdowała się w województwie poznańskim i na historycznych Północnych Kujawach[4].
Zawiśle obejmowało słabo zaludniony teren we „wnętrzu” bydgoskiego zakola Wisły, oddzielony od Małej Kępy (w okresie zaborów zwanej Klein Kaempe) poprzez tzw. Kępę Kruszkową (niem. Kruschken Kaempe)[5]. Na terenie tym znajdowały się przybrzeżne łąki, bagna, zwarte krzaki, tereny leśne i osada Kępa Zamkowa (niem. Schloss Kaempe) złożona z kilku zabudowań[1], która od 1382 roku (pierwsza lokacja Fordonu) wchodziła w skład uposażenia fordońskiego wójtostwa[6]. W XV-XVIII wieku Kępa była wyspą na Wiśle oddzieloną od lądu na wschodzie wąską odnogą rzeki[7]. Później wskutek pracy nurtu Wisły, która miała charakter roztokowy, częściowo anastomozujący, odnoga ta uległa zamuleniu i osuszeniu, a Zawiśle stało się terytorium związanym strukturalnie z prawobrzeżem Wisły. W okresie zaborów należało do gminy Fordonek (niem. Deutsch Fordon) i w związku z tym było prawobrzeżną enklawą powiatu bydgoskiego, rejencji bydgoskiej i Prowincji Poznańskiej, która widnieje na mapach powiatu z 1876[8], 1909[9] i 1913 roku[10]. Z tego powodu też teren ten wyodrębniony administracyjnie jako część Fordonka z okresu pruskiego, pozostawiono związany administracyjnie z Bydgoszczą w okresie międzywojennym.
Budynki Kępy Zamkowej przed regulacją Wisły położone były tuż przy brzegu rzeki[11], który od 1882 roku poddawano regulacji poprzez ujęcie systemem ostróg. W ciągu kilkudziesięciu lat brzeg uległ wyprostowaniu wskutek zamulenia i zlądowienia obszarów w przestrzeniach między brzegiem a linią regulacyjną[12], a Kępę Zamkową od brzegu oddzielił pas zlądowionego obszaru. Bydgoskie Zawiśle, położone naprzeciw Brdyujścia, administracyjnie przyporządkowane było terytorium Fordonka. W okresie okupacji niemieckiej przeprowadzono korektę granic miasta, w wyniku której wyłączono z Bydgoszczy część terenów leśnych Czyżkówka i Jachcic oraz cały Fordonek i w związku z tym także Zawiśle. Po II wojnie światowej polskie władze przywróciły stan granic z 1939 roku[1].
Podczas pierwszej powojennej zmiany granic administracyjnych miasta, uchwałą Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 5 października 1954, Zawiśle wyłączono z miasta, przekazując je gromadzie Ostromecko (w 1959 włączone do gromady Dąbrowa Chełmińska, od 1975 gmina Dąbrowa Chełmińska). W czasie kolejnych korekt granic (1959, 1961, 1969, 1973, 1977), Bydgoszcz oparła się o Wisłę na wschodzie na długości 14 km, jednak Zawiśle pozostawiono poza obszarem administracyjnym miasta. W latach 80. XX w. w pasie szuwarów nad Wisłą w obrębie Zawiśla i Małej Kępy planowano utworzenie rezerwatu ornitologicznego Mała Kępa Ostromecka.
Wschodnim skrajem granic Zawiśla prowadzi 
pieszy szlak turystyczny im. Krystyny Wyrostkiewicz (1940-1999), profesora dr hab. ATR, kierownika Pracowni Metod Ochrony Roślin, prezesa i wiceprezesa Oddziału Miejskiego PTTK w latach 1981-1985 i 1994-1999), prezesa Klubu Turystów Górskich (1971-1984) i wiceprezesa Klubu Wysokogórskiego (1984-1999)[1].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d Janusz Umiński. Mała encyklopedia. Zawiśle. „Kalendarz Bydgoski”, s. 243–244, 2012. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. ISSN 0209-3081 (pol.).
- ↑ Uchwała o włączeniu przedmieść z dnia 1 IV 1920 r. [w:] Sprawozdanie z działalności Zarządu Miejskiego w Bydgoszczy za lata 1920 – 1926, s. 5.
- ↑ Licznerski Alfons: Rozwój terytorialny Bydgoszczy. [w:] Kronika Bydgoska II.
- ↑ Infrastruktura i gospodarka komunalna. [w:] Historia Bydgoszczy. Tom II. Część druga 1920-1939: red. Marian Biskup: Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe 2004. s. 233-249, ISBN 83-921454-0-2
- ↑ Zdzisław Raszeja: Ostromecko i okolice. Bydgoszcz: Wydawnictwo Margrafsen, 2002, s. 25-28. ISBN 83-87070-78-5. (pol.)
- ↑ Zdzisław Biegański: Fordon przedrozbiorowy. W: Dzieje Fordonu i okolic. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 1997, s. 25-28. ISBN 83-86970-02-2. (pol.)
- ↑ Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West-Preussen nebst dem Netzdistrict aufgenommen unter Leitung des Preuss. Staats Minister Herrn von Schroetter in den Jahren von 1796 bis 1802
- ↑ Stadt u. Land - Kreis Bromberg. Friedrich Ebbeckes Verlag Lissa i./P., Kartogr. Jnst. v. P. Baron 1903 www
- ↑ Stadt und Land - Kreis Bromberg (mapa). Bearbeitet im Geograph. Institut v. Paul Baron, Liegnitz 1909. Oskar Eulitz Verlag G.m.b.H. Lissa i.P.
- ↑ Stadt und Land - Kreis Bromberg (mapa). Bearbeitet im Geograph. Institut v. Paul Baron, Liegnitz. Oskar Eulitz Verlag G.m.b.H. Lissa i.P. 1913
- ↑ Plan von Bromberg und Umgegend zwischen der Weichsel und Netze sowie den Königl. Oberförstereien Wtelno u. Glinke (mapa). Berlin 1857, skala 1:25000
- ↑ Marcin Gorączko: Analiza zmian hydrograficznych w rejonie Bydgoszczy w ujęciu historycznym, Poznań 2003
Media użyte na tej stronie
Czarny szlak turystyczny.
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Rozwój terytorialny miasta Bydgoszczy w ujęciu historycznym