Zbigniew Jerzy Nowak

Zbigniew Jerzy Nowak

prof. Zbigniew Jerzy Nowak
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	7 lipca 1919 Łódź
Data śmierci	17 maja 1993
Prof. nauk humanistycznych
Specjalność: historia literatury, tekstologia
Doktorat	1950 – filozofia Uniwersytet Jagielloński
Habilitacja	1977 – historia literatury polskiej Uniwersytet Śląski
Odznaczenia

Zbigniew Jerzy Nowak (ur. 7 lipca 1919 w Łodzi, zm. 17 maja 1993) – polski historyk literatury, badacz i edytor tekstów z XVIII i XIX wieku, profesor, pierwszy dziekan Wydziału Humanistycznego na Uniwersytecie Śląskim, żołnierz Armii Krajowej^[1].

Życiorys

Był synem Franciszka Nowaka, podinspektora Policji Państwowej, i Rozalii ze Świąteckich^[2].

Po ukończeniu w 1937 r. Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki w Kaliszu studiował filologię polską na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1937–1939). Przewodniczył w pracach Koła Naukowego Polonistów. Publikował w redagowanym przez studentów dodatku do wileńskich „Spraw Otwartych”. Wybuch wojny w 1939 r. przerwał studia. Pracował wówczas jako robotnik torfowy i budowlany w Wilnie. Podejrzany o działalność konspiracyjną kilka miesięcy spędził w litewskim areszcie śledczym. Kontynuował naukę na zajęciach tajnego seminarium Konrada Górskiego (1940 r.) oraz krótko studiował na wileńskim uniwersytecie litewsko-radzieckim (1941 r.)^[3]. W marcu 1945 r. podjął przerwane studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskując w 1949 r. tytuł magistra na podstawie pracy pt. Żołnierz w świecie poetyckim Mickiewicza, napisanej pod kierunkiem profesora Stanisława Pigonia^[4]. W 1950 uzyskał stopień doktora filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie dysertacji pt. Księga narodu i pielgrzymstwa polskiego Mickiewicz. (Próba opisu), napisanej pod kierunkiem profesorów Stanisława Pigonia i Juliusza Kleiner^[5].

W 1954 r. w Krakowie ożenił się z dr Zofią Maślińską (1921–2018), polonistką i historykiem sztuki. Miał syna Michała (ur. 1955) i córkę Barbarę (ur. 1960). W 1955 r. przeniósł się do Katowic, od 1973 r. mieszkał w Sosnowcu^[3].

Zmarł 17 maja 1993 r. Pochowany na cmentarzu w Solcu nad Wisłą^[2].

W 2004 r. jego imieniem nazwano Salę Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego^[6].

Kariera zawodowa

Pracę w charakterze nauczyciela akademickiego na Uniwersytecie Jagiellońskim rozpoczął jako asystent, początkowo w Studium Słowiańskim (1946–1947), później w Katedrze Literatury Polskiej (1947–1952). W 1952 jako pracownik kontraktowy współpracował z Pracownią Języka Artystycznego Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Od 1955 r. zatrudniony w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Katowicach, gdzie pełnił obowiązki wykładowcy i adiunkta w Katedrze Historii Literatury Polskiej.

Od 1968 r. do przejścia na emeryturę w 1991 r. związany z Uniwersytetem Śląskim (UŚ).

W 1968 r. powołany na stanowisko docenta w Katedrze Historii Literatury Polskiej Wydziału Filologiczno-Historycznego Uniwersytetu Śląskiego. W tym samym roku został pierwszym dziekanem Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego. Współtworzył i kształtował oblicze polonistyki na Śląsku. W 1977 r. habilitował się w zakresie historii literatury polskiej na podstawie rozprawy pt. Kazimierz Brodziński: Pisma estetyczno-krytyczne. W 1988 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego nauk humanistycznych.

Na Uniwersytecie Śląskim pełnił następujące funkcje:

• dziekan Wydziału Humanistycznego (1969–1970)
• zastępca dyrektora do spraw dydaktycznych Instytutu Filologii Polskiej (1972–1981)
• zastępca dyrektora Instytutu Literatury i Kultury Polskiej (1977–1981)
• kierownik Zakładu Literatury Staropolskiej, Oświeceniowej i Romantycznej (1976–1990)
• kierownik Studium Zaocznego Filologii Polskiej
• kierownik Polonistycznego Studium Zawodowego^[1][3]

Praca naukowa

Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się na literaturze i kulturze Oświecenia i Romantyzmu. Zaliczany jest do najwybitniejszych dwudziestowiecznych mickiewiczologów^[7][8][9]. Opracował w ramach Wydania Jubileuszowego edycję Pana Tadeusza A. Mickiewicza^[10].

Specjalizował się w tekstologii i edytorstwie. Zasłynął dwutomowym wydaniem Pism estetyczno-krytycznych Kazimierza Brodzińskiego (Wrocław 1964), w którym skompletował cały dostępny zespół krytycznych prac Brodzińskiego^[11].

Jest autorem licznych opracowań biograficznych i biogramów w Polskim Słowniku Biograficznym, Słowniku pracowników książki polskiej (Warszawa-Łódź, 1972) i Słowniku badaczy literatury polskiej (Łódź, 1989–1994)^[12]. Opracowana przez niego bibliografia osobowa Stanisława Pigonia uznawana jest za wzorcową w swoim gatunku^[13][14].

Interesował się badaniami regionalistycznymi i literaturą na Śląsku, głównie pracami Walentego Roździeńskiego i Gustawa Morcinka. Współpracował z wydawnictwem „Śląsk” oraz czasopismami „Zaranie Śląskie” i „Poglądy”^[15].

W latach 1952–1963 utrzymywał bliskie kontakty z Jerzym Szaniawskim, któremu pomagał w publikacji esejów W pobliżu teatru (Kraków 1956)^[16].

Był organizatorem ogólnopolskich sesji i konferencji naukowych poświęconych literaturze barokowej, twórczości Jana Kochanowskiego, Jerzego Szaniawskiego i Czesława Miłosza.

Jego dorobek naukowy liczy ponad 160 pozycji^[17][18].

Praca dydaktyczna

Na Uniwersytecie Śląskim prowadził zajęcia z historii i teorii literatury polskiej, literatury dla dzieci i młodzieży, literatury współczesnej, wstępu do nauki o literaturze, metodologii badań literackich, interpretacji literackiej i nauk pomocniczych. Położył znaczne zasługi przy organizacji dydaktyki, szczególnie w zakresie studiów zaocznych. Wielokrotnie uznawany za najlepszego dydaktyka Instytutu Filologii Polskiej UŚ, uhonorowany przyznaniem tytułu „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1989)^[19].

Działalność konspiracyjna

W 1941 r. przedostał się do Generalnej Guberni. Rok później złożył przysięgę jako członek Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Przybrał pseudonim „Grunwald”. Służył w 106 Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Walczył w Ziemi Miechowskiej w oddziale dywersyjnym „Dominika-Pela”. Brał udział w ochronie sztabu 106. DP AK w Koniuszy, Zielenicach i Dziewięciołach. Następnie wcielony Samodzielnego Batalionu Szturmowego „Suszarnia”, w którym służył do listopada 1944 r., biorąc udział w akcji „Burza”. Pełniąc służbę wartowniczą pod Dziemięrzycami stoczył samotną, zwycięską walkę wręcz z patrolem niemieckim, chroniąc swój oddział przed atakiem wroga. W 1944 r. awansowany na starszego strzelca-podchorążego. Do stycznia 1945 r. ukrywał się w Miechowskiem. Był nauczycielem tajnego nauczania i redagował pismo konspiracyjne „Partyzant”. W 1984 r. odznaczony Krzyżem Virtuti Militari, awansował do stopnia porucznika^[3][20].

Organizacje i stowarzyszenia

Uczestniczył w pracach następujących organizacji:

• Komisja Historyczno-Literacka Katowickiego Oddziału PAN (wiceprezes)
• Komisja Tekstologiczno-Edytorska przy Komitecie Nauk o Literaturze PAN
• Komitet Redakcyjny Edycji Krytycznej Dzieł Kazimierza Brodzińskiego
• Komitet Redakcyjny Słownika Badaczy Literatury Polskiej przy Komitecie Nauk o Literaturze
• Miejska Rada Narodowa w Sosnowcu
• Podkomisja Śląska Krakowskiego Oddziału PAN (wiceprezes)
• Rada Naukowa Śląskiego Instytutu Naukowego (od 1969 r.)
• Rada Naukowa Śląskiego Towarzystwa Naukowo-Literackiego (przewodniczący 1992)
• Rada Redakcyjna Polskiego Słownika Biograficznego PAN
• Redakcja Naczelnej Reedycji Wydania Jubileuszowego Dzieł Adama Mickiewicza
• Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, oddział w Sosnowcu (wiceprezes)
• Zarząd Oddziału Katowickiego Towarzystwa Wiedzy Powszechnej (wiceprezes 1968–1972)
• Zespół Naukowo-Dydaktyczny do Programów Nauczania Języka Polskiego (przewodniczący)^[1][3]

Odznaczenia

• Krzyż Armii Krajowej
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1977)
• Krzyż Walecznych I
• Medal 40-lecia (1985)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1978)
• Medal Wojska IV
• Medal 30-lecia PRL
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
• Virtuti Militari kl. V (1984)
• Złoty Krzyż Zasługi (1971)
• Srebrna Odznaka Mickiewiczowska Liceum im. Adama Mickiewicza
• Złotą Odznaką „Za zasługi dla Uniwersytetu Śląskiego”
• Honorowy tytuł „Zasłużony Nauczyciel RP”, liczne nagrody rektorskie i ministerialne^[1][3]

Bibliografia

• Bibliografia prac Zbigniewa Jerzego Nowaka. Oprac. Bożena Mazurkowa. W: Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia. Katowice, 2004, s. 13–32
• Bożena Mazurkowa: Bibliografia prac Zbigniewa Jerzego Nowaka. W: Szkice o literaturze dawnej i nowszej: ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Jerzemu Nowakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. nauk. Jan Malicki, Renarda Ocieczek. Katowice, 1991, s. 12–27
• Irena Bajerowa: Śp. Profesor dr hab. Zbigniew Jerzy Nowak (7 III 1919 – 17 V 1993): nekrolog. „ Język Polski”, 1994, z. 2, s. 115–117
• Jerzy Starnawski: Zbigniew Jerzy Nowak: (7 lipca 1919 – 17 maja 1993). W: Studia Norwidiana. R.11, 1993, s. 229–242
• Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Marek Piechota: Zbigniew Jerzy Nowak (1919–1993). Katowice, 2006.
• Krystyna Heska-Kwaśniewicz: Spełniony sen AK-owca: profesor Zbigniew Jerzy Nowak w partyzantce. „Śląsk”, 2003, nr 7, s. 42–45
• Marek Piechota: Profesor Zbigniew Jerzy Nowak (1919–1993) – filolog polski na Śląsku. W: Śląscy uczeni: o tych, co odeszli: wydanie jubileuszowe. Katowice, 2007, s. 47–59
• Marek Piechota: Profesor Zbigniew Jerzy Nowak (1919–1993): wspomnienie po latach. „Ruch Literacki”, 2005, z. 2, s. 211–217
• Piotr Wilczek: Profesor Zbigniew Jerzy Nowak. „Śląsk”, 1998, nr 5, s. 36–37
• Szkice o literaturze dawnej i nowszej: ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Jerzemu Nowakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. nauk. Jan Malicki, Renarda Ocieczek. Katowice, 1991
• Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia. Pod red. Marka Piechoty. Katowice, 2004
• Zmarli pracownicy Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1968–2008: „Non omnis moriar”. Pod red. Antoniego Barciaka. Katowice, 2008, s. 259–260
• Stefan Zabierowski: Profesor Zbigniew Jerzy Nowak. „Post Scriptum”, 1993, nr 6, s. 31–33

Przypisy