Zbrodnia lubińska
Ten artykuł został nominowany do wyróżnienia „Dobry Artykuł”. Weź udział w dyskusji na ten temat. |
Demonstranci niosą rannego Michała Adamowicza. Fot. Krzysztof Raczkowiak | |
Państwo | |
---|---|
Miejsce | |
Data | 31 sierpnia 1982 |
Liczba zabitych | 3 osoby |
Liczba rannych | 11 osób |
Typ ataku | ostrzał demonstrantów z broni palnej |
Sprawca | Milicja Obywatelska, ZOMO, NOMO, ROMO i ORMO |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
51°23′50,8″N 16°12′19,0″E/51,397444 16,205278 |
Zbrodnia lubińska (zwana również wydarzeniami lubińskimi) – zbrodnia, jakiej dopuścili się funkcjonariusze służb mundurowych PRL podczas pokojowej manifestacji 31 sierpnia 1982 w Lubinie na Dolnym Śląsku, w drugą rocznicę porozumień sierpniowych z 1980.
Historia
Tło historyczne
Po wprowadzeniu stanu wojennego struktury Solidarności rozpoczęły działalność podziemną. MKS NSZZ „Solidarność” w Legnicy powstał już 15 grudnia; zajmował się prowadzeniem działalności wydawniczej oraz kolportażem literatury bezdebitowej. W krótkim okresie, do sierpnia 1982 r., udało się działaczom Solidarności wydać kilka pism podziemnych, tj. „Na Bieżąco… Wojenny Serwis Informacyjny”, „Solidarność Zagłębia Miedziowego” i „Skos”. W trakcie dalszych prac scaleniowych powstała Międzyzakładowa Komisja Koordynacyjna (MKK) NSZZ „Solidarność” Województwa Legnickiego. Niezależnie od tych struktur działała na terenie Dolnego Śląska Solidarność Walcząca, która 13 i 28 czerwca doprowadziła do zorganizowania masowych manifestacji ulicznych[1].
Przebieg wydarzeń
28 lipca 1982 r. Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” wezwała mieszkańców regionu do udziału w pokojowej manifestacji ulicznej zaplanowanej na 31 sierpnia w Lubinie. Informacje o planowanej demonstracji opublikowano w prasie podziemnej oraz ulotkach, do udziału wezwały również RKS Dolny Śląsk, MKS w Legnicy i MKK Województwa Legnickiego. 31 sierpnia 1982 r. na rynku w Lubinie zebrało się ok. 5000 pokojowo nastawionych osób, większość przyniosła kwiaty, z których układano znak krzyża[2]. Milicja Obywatelska zgromadziła w pobliżu centrum miasta znaczne siły, które zostały dodatkowo wzmocnione przez dwa plutony funkcjonariuszy ZOMO z Legnicy uzbrojonych w karabinki AK kal. 7,62 mm oraz przez tzw. drużynę specjalną, w skład której wchodziło siedmiu funkcjonariuszy uzbrojonych w pistolety maszynowe PM–63. Pozostali funkcjonariusze byli wyposażeni w pałki służbowe oraz tarcze[2]. O godz. 15:30 Milicja Obywatelska wezwała zgromadzonych do rozejścia się. W odpowiedzi tłum zaintonował hymn państwowy, potem „Rotę” i „Boże, coś Polskę”, na co MO, ZOMO, NOMO, ROMO i ORMO odpowiedziały użyciem gazów łzawiących. Wobec oporu zgromadzonych, którzy nie rozchodzili się i atakowali oddziały MO kamieniami, użyto broni[3].
Konsekwencje wydarzeń
W wyniku działań milicji i ZOMO od kul zginęły trzy osoby: Michał Adamowicz postrzelony w okolicy mostku na rzece Baczyna (zmarł 5 września w szpitalu) oraz Andrzej Trajkowski i Mieczysław Poźniak zastrzeleni w rejonie ulicy Kopernika[4]. Jedenaście osób zostało rannych: Ireneusz Lao, Mieczysław Chmielewski, Henryk Tereszkiewicz, Szymon Stafiniak, Brygida Wieczorek, Henryk Huzarewicz, Ryszard Stefanowicz, Mirosław Kwiatkowski, Andrzej Dudziak, Edward Wertka, Tadeusz Rusin[5]. Zebrane oświadczenia świadków zawierały informacje o strzelaniu przez funkcjonariuszy MO do osób niebiorących udziału w zajściach, część z poszkodowanych odniosła obrażenia na skutek przejechania przez radiowozy. Strzały z broni maszynowej były również kierowane na oślep do wnętrz domów[6]. W następnych dniach władze przystąpiły do zacierania śladów zajść. Miejskie służby porządkowe rozebrały barykady wzniesione przez uczestników demonstracji, otynkowano i pomalowano ściany uszkodzone pociskami, z ewidencji szpitala miejskiego usunięto dokumentację dotyczącą przyjętych rannych[7].
Ściganie zbrodni
Wojskowa Prokuratura Garnizonowa we Wrocławiu wszczęła w 1982 r. śledztwo, jej działaniami kierował prokurator Miłan Senk. Funkcjonariusze MO i ZOMO zaprzeczyli użyciu ostrej amunicji, świadkowie nie byli w stanie zidentyfikować sprawców. Broń, będąca na wyposażeniu funkcjonariuszy, nie została odpowiednio zabezpieczona[8]. W 1983 r. śledztwo zostało umorzone, Prokuratura przyjęła, że funkcjonariusze użyli broni w obronie koniecznej. Prokuratorzy Miłan Senk, Krzysztof Henner i Zbigniew Szawłowski przygotowali protokół opisujący prawdziwy przebieg wydarzeń, został on odrzucony przez ich zwierzchników. Został jednak opublikowany na łamach prasy podziemnej oraz trafił do Radia Wolna Europa. Komunistyczne władze wszczęły wobec autorów raportu odrębne postępowanie, zostali oskarżeni o ujawnienie tajemnicy państwowej[7].
Po przemianach ustrojowych w Polsce śledztwo zostało wznowione. Zespół prokuratorów z Prokuratury Wojewódzkiej w Legnicy przeprowadził w 1992 r. na terenie Lubina eksperyment procesowy, w którym wzięli udział pokrzywdzeni i rodziny ofiar oraz funkcjonariusze MO biorący udział w zdarzeniu. Dodatkowo byli obecni przedstawiciele Towarzystwa Pamięci Ofiar Zbrodni Lubińskiej. Podczas rozprawy sądowej zapadły prawomocne wyroki na trzech byłych funkcjonariuszy milicji – na kary więzienia skazani zostali[9]:
- Bogdan G. – Zastępca Komendanta Wojewódzkiego MO w Legnicy,
- Tadeusz J. – dowódca plutonu I ZOMO,
- Jan M. – Zastępca Komendanta Miejskiego MO w Lubinie.
Śledztwo prowadzone przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu nie doprowadziło do ustalenia bezpośrednich sprawców śmierci Michała Adamowicza, Andrzeja Trajkowskiego i Mieczysława Poźniaka. Ustalono jedynie nazwiska kilku funkcjonariuszy, którzy użyli broni. Również mocodawcy pozwolenia na użycie broni podczas manifestacji do tej pory nie zostali ukarani[10].
Upamiętnienie
Dla uczczenia ofiar w 10. rocznicę zbrodni przy Wzgórzu Zamkowym postawiono Pomnik Pamięci Ofiar Lubina ’82. Jego uroczyste odsłonięcie nastąpiło 31 sierpnia 1992 r. Na pomnik składa się 11 głazów tworzących słowo Solidarność oraz trzech głazów podpierających krzyż[11]. W pobliżu miejsca śmiertelnego ranienia Michała Adamowicza również umieszczono monument upamiętniający to zdarzenie[12]. W 2017 r., w 35. rocznicę wydarzeń, Narodowy Bank Polski wyemitował srebrną monetę w kształcie kwadratu o nominale 20 złotych przedstawiającą trzy postacie i trzy ślady po kulach[13]. W tym samym roku Instytut Pamięci Narodowej przygotował wystawę pt. „Zbrodnia lubińska 1982. Śmierć w rocznicę Sierpnia”, którą zaprezentowano w rocznicę wydarzeń w Parku Wrocławskim w Lubinie[14].
Pamięć o zbrodni jest również kultywowana przez kibiców Zagłębia Lubin, którzy uczestniczą w corocznych uroczystościach[15].
Obecność w kulturze masowej
Zbrodnia została zapamiętana głównie dzięki unikatowemu zdjęciu wykonanemu przez Krzysztofa Raczkowiaka, na którym uwiecznił czterech mężczyzn niosących śmiertelnie rannego Michała Adamowicza. Zdjęcie jest uznawane za jedną z ikon zbrodni stanu wojennego[16]. W 2015 r. zdjęcie zostało wykorzystane w reklamie wódki Extra Żytniej z dodatkowym hasłem „Kac Vegas? Scenariusz pisany przez Żytnią”. Ta akcja promocyjna spotkała się z ogólnym oburzeniem, marka przeprosiła za zaistniałą sytuację[17]. Osoba odpowiedzialna za zamieszczenie na portalu społecznościowym reklamy wódki została oskarżona o pomówienie jednej z osób widocznych na zdjęciu. Prokuratura w Legnicy podjęła decyzję o ściganiu czynu o charakterze prywatnoskargowym z urzędu[18].
Przypisy
- ↑ Polowanie na ludzi. Zbrodnia lubińska 31 sierpnia 1982 roku. przystanekhistoria.pl. [dostęp 2022-08-04]. (pol.).
- ↑ a b Cieślik 2017 ↓, s. 40.
- ↑ Widziałem, jak zrobili mu dziurę w głowie. Myślicie, że to zabawa?. Fakt. [dostęp 2022-08-04]. (pol.).
- ↑ Kordas 2010 ↓, s. 103.
- ↑ Pamięć ofiar Zbrodni Lubińskiej. Scena Kultury. [dostęp 2022-08-04]. (pol.).
- ↑ Cieślik 2017 ↓, s. 43.
- ↑ a b Cieślik 2017 ↓, s. 45.
- ↑ Kordas 2010 ↓, s. 167.
- ↑ Cieślik 2017 ↓, s. 43-44.
- ↑ Cieślik 2017 ↓, s. 44-45.
- ↑ Pomnik Pamięci Ofiar Lubina 1982. polska-org.pl. [dostęp 2022-08-04]. (pol.).
- ↑ Lubin 31.08.1982. 35 lat temu w Lubinie od kul milicji i ZOMO zginęło trzech robotników. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
- ↑ Srebrna moneta upamiętniająca Zbrodnię Lubińską sprzed 35 lat. Magazyn eLubin.pl. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
- ↑ Wystawa „Zbrodnia lubińska 1982. Śmierć w rocznicę Sierpnia” – Lubin, 31 sierpnia 2017. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
- ↑ Zbrodnia Lubińska - kibice uczcili pamięć zamordowanych. Lubin nasze miasto. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
- ↑ Lubin 31.08.1982. Muzeum Historyczne w Lubinie. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
- ↑ Autor zdjęcia obrazującego Zbrodnię Lubińską w szoku. Radio RAM. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
- ↑ Zarzuty za internetowy żart ze zbrodnią lubińską w tle. 24leginica.pl. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
Bibliografia
- Zbrodnia lubińska z 31 sierpnia 1982 roku – demonstracja siły czy „polowanie” na ludzi?. W: Przemysław Cieślik: Zbrodnie stanu wojennego – aspekty prawne. Katowice – Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-369-4.
- Jerzy Kordas: Wydarzenia 31 sierpnia 1982 r. na Dolnym Śląsku. Geneza, przebieg, skutki. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2010. ISBN 978-83-7493-545-6. OCLC 751469854.
Linki zewnętrzne
- Zbrodnia Lubińska 1982 - Zbrodnia bez kary - Krótka seria, dostęp 2022-08-05
- Zbrodnia Lubińska 1982 - Lubin pamięta - reportaż z 25 rocznicy, dostęp 2022-08-05
- Dokumentacja Zbrodni Lubińskiej
- 25-lecie Zbrodni Lubińskiej, www.lubin.pl. Oświadczenie Prezydenta Lubina Pana Roberta Raczyńskiego
- Sprawca zbrodni lubińskiej nadal jest na wolności. gazeta.pl Wrocław
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
- N: 51.9134 N
- S: 49.9809 N
- W: 14.7603 E
- E: 17.9091 E
Autor:
Autor:
- Propozycja_DA.svg: M.Komorniczak
- derivative work: Michał Komorniczak (talk)
Propozycja dla Dobry Artykuł dla PL.WIKI
Demonstranci niosą rannego Michała Adamowicza
Krzyż postawiony na pamiątkę Michała Adamowicza, który został zastrzelony na mostku podczas wydarzeń zbrodni lubińskiej.