Zbrodnia w Nemmersdorf

Zbrodnia w Nemmersdorf

(c) Bundesarchiv, Bild 101I-464-0383I-26 / Kleiner / CC-BY-SA 3.0 Zamordowani niemieccy cywile
Państwo	III Rzesza
Miejsce	Nemmersdorf, Prusy Wschodnie
Data	21 października 1944
Liczba zabitych	patrz tekst
Typ ataku	masakra
Sprawca	25 Gwardyjska Brygada Pancerna Armii Czerwonej
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de miejsce zdarzenia
54°31′12″N 22°03′56″E/54,520000 22,065556

Zbrodnia w Nemmersdorf lub masakra w Nemmersdorf – mord cywilnej ludności niemieckiej we wsi Nemmersdorf w Prusach Wschodnich dokonany przez żołnierzy Armii Czerwonej 21 października 1944. Dokładna liczba ofiar jest przedmiotem sporów – według nowszych ustaleń wynosi 24–26 osób. Podawana dawniej liczba 65–73 ofiar została zawyżona w celach propagandowych^[1]. Dzięki machinie propagandowej Josepha Goebbelsa, a następnie okresowi zimnej wojny, który sprzyjał rozpowszechnianiu wersji propagandy nazistowskiej po zachodniej stronie żelaznej kurtyny wydarzenia z Nemmersdorf stały się symbolem zbrodni wojennych popełnionych przez Armię Czerwoną na niemieckiej ludności cywilnej Prus Wschodnich.

Zajęcie wioski przez oddział Armii Czerwonej

21 października 1944 oddziały 11 Gwardyjskiej Armii 3 Frontu Białoruskiego (25 Gwardyjska Brygada Pancerna^[2] względnie 16 Gwardyjska Dywizja Strzelecka II Gwardyjskiego Korpusu Pancernego)^[3] ZSRR podczas pierwszego ataku na Prusy Wschodnie zajęły wieś Nemmersdorf. Na miejscu zastały wielu mieszkańców, w tym przede wszystkim kobiety i dzieci, które nie zdążyły się ewakuować. Po dwóch dniach oddziały niemieckie odbiły wioskę, a w miejscowości odkryły ciała 24–26 ofiar.

Działania propagandowe Niemców po odbiciu wioski

Minister oświecenia publicznego i propagandy Joseph Goebbels wydał polecenie, aby wyolbrzymić to wydarzenie. Niemcy w następnych dniach sfabrykowali film i rozkręcili machinę propagandową w całych Niemczech, również uzyskując posłuch w Watykanie^[4], wskazując, że czerwonoarmiści okrutnie zgwałcili, torturowali i zabili ponad 70 kobiet i dzieci. Ciała wyjęto z grobów i przygotowano do propagandowych zdjęć, by mogli je sfilmować i sfotografować przywiezieni do Nemmersdorfu operatorzy Die Deutsche Wochenschau i dziennikarze. Ekshumacja połączona z profanowaniem zwłok odbywała się pod nadzorem specjalnego wysłannika reichsfuhrera SS Heinricha Himmlera. Rozpowszechniona została relacja volkssturmisty z Królewca, który jakoby w końcu października 1944 roku znalazł się w Nemmersdorfie: „Przy pierwszej zagrodzie, na lewo od drogi, stał wóz drabiniasty. Do niego przybito za ręce w pozycji ukrzyżowanej cztery nagie kobiety. Na drzwiach stodoły przybito dwie nagie kobiety również w pozycji ukrzyżowanej. W mieszkaniach znaleźliśmy w sumie 72 kobiety i dzieci oraz jednego starego mężczyznę w wieku 74 lat. Wszyscy byli martwi. Widać było, że torturowano ich w bestialski sposób, z wyjątkiem kilkorga, których zabito strzałem w potylicę. Wśród zabitych były nawet niemowlęta ze strzaskanymi czaszkami. Wszystkie kobiety, a także dziewczynki w wieku 8–12 lat nosiły na ciele ślady gwałtu. Nie oszczędzono nawet niewidomej staruszki”^[5].

Zainicjowana przez Josepha Goebbelsa niemal dwutygodniowa kampania prasowa opisująca zbrodnie w Nemmersdorfie oraz poświęcona im kronika filmowa, wyświetlana we wszystkich kinach III Rzeszy, nadały nazwie Nemmersdorf symboliczne znaczenie.

Ustalenia z lat 90. XX wieku

W latach 90. XX wieku znaleziono świadków kluczowych dla wyjaśnienia sprawy. Prawdę o wydarzeniach upowszechnił zrealizowany przez ZDF (drugi program niemieckiej telewizji publicznej) pod kierunkiem Guido Knoppa serial dokumentalny Die grosse Flucht („Wielka ucieczka” – w Polsce znany z emisji na kanale Discovery pod tytułem „Exodus ze Wschodu”). Gerda Meczulat, mieszkanka wioski Nemmersdorf, która cudem przeżyła i Helmut Hoffman, żołnierz niemieckich oddziałów wyzwalających wioskę opowiedzieli, co naprawdę się wydarzyło. Rosjanie plądrowali domostwa w zdobytej wiosce Nemmersdorf, a grupa 27 jej mieszkańców przebywała w schronie. „Tego dnia były urodziny mego ojca – wspomina Gerda Meczulat – a my poszliśmy do schronu. Późnym popołudniem wioskę zaczęły bombardować nasze [niemieckie] samoloty. Do schronu zbiegli także czerwonoarmiści”. I w tym schronie któryś z oficerów II. Armii Gwardyjskiej wydał rozkaz zabicia cywilów. „Po nalocie – mówi dalej pani Gerda – Rosjanie ustawili się na zboczu z bronią maszynową. Wypędzali nas ze schronu krzycząc »Paszoł, paszoł!« Wychodziłam jako ostatnia. Upadłam. I w tym momencie któryś z Rosjan strzelił do mnie”^[1]. Z relacji Helmuta Hoffmana, byłego żołnierza oddziału niemieckiego wkraczającego do odbitej wioski: „Później pisano o ukrzyżowanych kobietach przybitych do ścian domów. To nonsens. Żadnej z zabitych kobiet nawet nie zgwałcono. Publikowane w prasie fotografie były kłamstwem. Zostały zaaranżowane. Zabitym kobietom zadzierano spódnice”^[1].

Zgodnie z ustaleniami niemieckiego publicysty Bernharda Fischa Armia Czerwona bezsprzecznie popełniła w Nemmersdorfie zbrodnię, jednak zarówno liczba ofiar, jak i rodzaj popełnionych czynów zostały celowo wyolbrzymione przez propagandę nazistowską po to, aby wzmocnić chęć oporu zmęczonego już wojną społeczeństwa niemieckiego^[6][7]. Część zdjęć pokazujących ofiary została spreparowana. Ciała zamordowanych kobiet sfotografowano z obnażonymi genitaliami, by wywołać wrażenie, iż wszystkie zostały zgwałcone – istnieją jednak również fotografie, na których ofiary są normalnie ubrane^[8]. Nie było również zwłok przybitych do drzwi. Według badań m.in. niemieckiego historyka Guido Knoppa w Nemmersdorf zginęło 26 cywilów^[9].

Skutki nazistowskiej propagandy

Pomimo dotarcia do dokumentów z 1944 r. i relacji świadków z wydarzeń z Nemmersdorff, kłamstwo propagandy niemieckiej o Nemmersdorf żyje własnym życiem dzięki mnogości publikacji utrwalających i powielających je zwłaszcza w okresie zimnej wojny. Brytyjska dziennikarka i wykładowca akademicka Isabel Denny w swojej książce z 2007 r. The Fall of Hitler’s Fortress City, w Polsce wydanej w 2008 r. pod tytułem Upadek twierdzy Hitlera. Bitwa o Królewiec pisze^[10]: „Dwudziestego pierwszego października Rosjanie zaatakowali wieś Majakowskoje [Nemmersdorff]. Była to pierwsza niemiecka wieś, w której znaczna część ludności cywilnej dostała się w ręce Rosjan. Ataku dokonały siły 25. pułku czołgów nacierające od strony Gusiewa. [...] Schwytano i zgwałcono wszystkie kobiety, a niektóre zostały ukrzyżowane na drzwiach domów i wrotach stodół. Dzieci zabijano ciosami kijów i pałek, a do starszych strzelano zimną krwią. Wojska niemieckie odbiły wieś po dwóch dniach. Znaleziono tam ciała prawie wszystkich 635 mieszkańców”.

Znaczenie

Nemmersdorf – dziś Majakowskoje w obwodzie kaliningradzkim – był jedną z pierwszych miejscowości zdobytych w październiku 1944 przez Armię Czerwoną w Prusach Wschodnich, a tym samym na terytorium ówczesnych Niemiec. Wielu Niemców, wierząc propagandzie Goebbelsa, uznało, że taki sam los czeka wszystkie zdobyte przez Armię Czerwoną tereny i ich mieszkańców; co w istocie nie było dalekie od prawdy. Spowodowało to powstanie tzw. „syndromu Nemmersdorf” – głównego motywu ucieczki tysięcy cywilnych Niemców z Prus Wschodnich przy ponad 20-stopniowym mrozie w styczniu 1945 roku^[11] oraz licznych samobójstw i mordów własnych dzieci przez Niemki^[1]. Nemmersdorf – to do dziś dla wielu Niemców symbol zbrodni, popełnionych przez Armię Czerwoną na ludności cywilnej oraz dowód na to, że byli oni również ofiarami w tej wojnie.

Zdaniem Marka Sołonina, mordowanie przez czerwonoarmistów niemieckiej ludności cywilnej służyć miało wywołaniu paniki w celu łatwiejszej powojennej zmiany granic niemieckich na rzecz ZSRR i podporządkowanej mu Polski. Paradoksalnie, przyniosło to jednak wzrost woli walki w Wehrmachcie oraz poczucie sensu kontynuowania oporu. Właśnie ochroną niemieckiej ludności uzasadniał admirał Karl Dönitz kontynuowanie wojny już po samobójstwie Adolfa Hitlera^[12].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Nemmersdorf, październik 1944. Co wydarzyło się w Prusach Wschodnich naprawdę?
• Niemiecka kronika filmowa z listopada 1944 poświęcona wydarzeniom w Nemmersdorf