Zbyszek Godlewski

Zbyszek Godlewski
Ilustracja
Medalion z grobu Zbyszka Godlewskiego
Data i miejsce urodzenia

3 sierpnia 1952
Zielona Góra

Data i miejsce śmierci

17 grudnia 1970
Gdynia

Przyczyna śmierci

postrzał

Miejsce spoczynku

Elbląg

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi Krzyż Wolności i Solidarności

Zbigniew Eugeniusz Godlewski (ur. 3 sierpnia 1952 w Zielonej Górze, zm. 17 grudnia 1970 w Gdyni) – polski robotnik, pracownik Zarządu Portu Gdynia[1], zastrzelony w czasie wydarzeń Grudnia 1970.

Zbyszek Godlewski jest uważany za symbol ofiar Grudnia 1970. O jego śmierci mówi Ballada o Janku Wiśniewskim[2].

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Syn Eugeniusza i Izabeli[3]. Jako syn kapitana ludowego Wojska Polskiego mieszkał w kilku miastach w Polsce gdzie służył jego ojciec – w Zielonej Górze, Żaganiu, Łodzi oraz Elblągu[4]. W 1970 roku ukończył szkołę zawodową i zatrudnił się w Stoczni Gdyńskiej przy rozładunku statków[5].

Śmierć i pogrzeb

Miejsce śmierci Zbyszka Godlewskiego, współcześnie
Demonstracje Grudnia 1970 w Gdyni: ciało Zbyszka Godlewskiego niesione przez demonstrantów
Inscenizacja marszu ulicami Gdyni z ciałem Zbyszka Godlewskiego, na planie filmu Czarny czwartek.
Grób Zbigniewa Godlewskiego na Cmentarzu komunalnym Agrykola w Elblągu
Tablica pamiątkowa na dawnym budynku szkolnym przy ulicy Bożego Ciała 10 w Elblągu

Został zastrzelony 17 grudnia przez żołnierzy LWP ok. godz. 8:00. Stało się to nieopodal przystanku Szybkiej Kolei Miejskiej Gdynia Stocznia, po jego przyjeździe do pracy z Elbląga. W chwili śmierci miał 18 lat. Po tym incydencie protestujący przemaszerowali z jego ciałem niesionym na drzwiach ulicami Gdyni. Ciało zostało przeniesione pod urząd miejski w Gdyni, gdzie lekarz stwierdził zgon. Zwłoki zabrano do szpitala w Redłowie[4]. Gdyński fotograf Edmund Pelpliński zrobił z okna swojego mieszkania fotografię przedstawiającą mężczyzn niosących na drzwiach ciało młodego robotnika. Zdjęcie stało się symbolem Grudnia '70[6].

Jego ojciec stwierdził, że na oddanym mu pokrwawionym swetrze syna widniały 3 dziury prawdopodobnie po postrzale, 2 na części brzusznej i 1 na części piersiowej[7][8]. W programie „Kadry sprzed lat”[9] ojciec poinformował o postrzale w głowę, prawdopodobnie z rykoszetu[6]. Pogrzeb odbył się nocą 20 grudnia 1970 na cmentarzu w Gdańsku-Oliwie bez okazania zwłok rodzinie. W marcu 1971 staraniem rodziny przeniesiony na cmentarz w Elblągu[8].

Osoba Zbyszka Godlewskiego nie budziła zainteresowania komunistycznej Służby Bezpieczeństwa, w dokumentach zachowanych w Instytucie Pamięci Narodowej nie odnaleziono akt potwierdzających jego rozpracowanie w ramach jakiejkolwiek sprawy operacyjnej. Jego nazwisko pojawia się w późniejszych materiałach, związanych z przebiegiem wydarzeń grudniowych[3].

Upamiętnienie

Po upadku Polski Ludowej jedna z ulic w jego rodzinnym Elblągu została nazwana jego imieniem[10]. Ulicę poświęconą pamięci Zbyszka Godlewskiego ustanowiono także w Zielonej Górze, gdzie się urodził i spędził ostatnie wakacje w życiu[11].

Na ścianie Szkoły Podstawowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Gałkowie Dużym odsłonięto 17 grudnia 2020 roku tablicę upamiętniającą Zbigniewa Godlewskiego – ucznia tej szkoły[12].

Odznaczenia

Janek Wiśniewski

Historia młodego mężczyzny niesionego na drzwiach po ulicach miasta zainspirowała Krzysztofa Dowgiałłę do napisania tekstu piosenki o tym wydarzeniu[18]. Nie znał on imienia ani nazwiska ofiary, więc użył przypadkowego imienia i nazwiska: Janek Wiśniewski. Janek Wiśniewski, jako bohater piosenki, stał się symbolem tamtych wydarzeń, bardziej znanym nawet od swojego pierwowzoru. Po upadku komunizmu, Janek Wiśniewski stał się patronem jednej z ulic w Gdyni[19], znajdującej się w pobliżu stacji kolejowej, gdzie zginął. Również w Pruszczu Gdańskim jedna z ulic nosi jego imię.

Film

  • W filmie Czarny Czwartek w rolę Janka Wiśniewskiego wcielił się Tomasz Ziętek[20].
  • W filmie Psy postacie UBeków kpią z tragedii Zbyszka Godlewskiego, śpiewając w trakcie niesienia swojego pijanego przyjaciela „Balladę o Janku Wiśniewskim”[21].

Zobacz też

Przypisy

  1. Piotr Brzeziński, Robert Chrzanowski, Tomasz Słomczyński, Pogrzebani nocą. Ofiary Grudnia '70 na Wybrzeżu Gdańskim. Wspomnienia, dokumenty, Polskapress sp. z o.o., Gdańsk 2015
  2. Zbigniew Godlewski. Prawdziwa historia Janka Wiśniewskiego, PolskieRadio24.pl [dostęp 2021-01-15].
  3. a b Dane osoby z katalogu osób "rozpracowywanych". Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-10-12]. (pol.).
  4. a b Janek Wiśniewski padł? To był Zbyszek z Zielonej Góry! Wiedzieliście?. Zielona Góra nasze miasto. [dostęp 2021-10-12]. (pol.).
  5. Zbigniew Godlewski. Prawdziwa historia Janka Wiśniewskiego. Polskie Radio 24.pl. [dostęp 2021-10-12]. (pol.).
  6. a b Małgorzata Gradkowska, Janek Wiśniewski padł... Ballada o młodym robotniku, zabitym w Gdyni, „Zawsze Pomorze, dod. Grudzień '70” (49), 2022, X, ISSN 27203700.
  7. „Panorama” wydanie z 18:30 i „Wiadomości” wydanie z 19:30, TVP SA, 17 XII 2008
  8. a b Mariusz Bober. Niech Jaruzelski powie prawdę Z Izabelą i Eugeniuszem Godlewskimi, rodzicami Zbyszka Godlewskiego (Janka Wiśniewskiego) zastrzelonego w grudniu 1970 r. w Gdyni, rozmawia Mariusz Bober. „Nasz Dziennik”. 294 (3311), 19 grudnia 2008. Warszawa. ISSN 1429-4834. [dostęp 2009-12-17]. (pol.). 
  9. 3 Gdansk, Kadry sprzed lat, 17 grudnia 2016.
  10. Historia elbląskich ulic (odc. 4): Wędrówka Garncarską, Czerwonego Krzyża i Godlewskiego, portelpl [dostęp 2021-01-15] (pol.).
  11. Tomasz Czyżniewski: Zabity stoczniowiec Zbyszek Godlewski ma ulicę w Zielonej Górze. [w:] Gazeta Lubuska [on-line]. 3 listopada 2009. [dostęp 2009-11-04]. (pol.).
  12. Odsłonięto tablicę upamiętniającą Zbigniewa Godlewskiego. dzieje.pl. [dostęp 2021-10-12]. (pol.).
  13. M.P. z 2009 r. nr 29, poz. 410 – pkt 14.
  14. Obchody 38. rocznicy Grudnia 70 w Gdyni. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, 17 grudnia 2008. [dostęp 2009-12-17]. (pol.).
  15. „-To odznaczenie ma dla mnie kolosalne znaczenie, mimo że od tych wydarzeń minęło aż 38 lat – powiedział Eugeniusz Godlewski, ojciec zastrzelonego w grudniu 1970 r. Zbigniewa Godlewskiego, którego śmierć upamiętniała później „Ballada o Janku Wiśniewskim”.” za: Lech Kaczyński odznaczył uczestników Grudnia`70. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, 11 lutego 2009. [dostęp 2009-12-17]. (pol.).
  16. Uroczystość wręczenia Krzyży Wolności i Solidarności – Elbląg, 19 grudnia 2015. ipn.gov.pl. [dostęp 2016-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-12)].
  17. M.P. z 2016 r. poz. 31 – pkt 62.
  18. Ballada, która przeszła do historii, rmf24.pl [dostęp 2021-01-15] (pol.).
  19. O NADANIU IMIENIA ULICY JANKA WIŚNIEWSKIEGO W GDYNI, Strona Józefa Darskiego - Jerzego Targalskiego, 18 grudnia 2008 [dostęp 2021-01-15].
  20. Tomasz Ziętek o jednej z ważniejszych ról: niestety, leżałem tylko, PolskieRadio.pl [dostęp 2021-01-15].
  21. Psy (1992) - gdzie kręcono, sceny po napisach, ciekawostki, Filmweb [dostęp 2022-11-27] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Krzyż Wolności i Solidarności BAR.svg
Baretka Krzyża Wolności i Solidarności.
Polish 1970 protests - Zbyszek Godlewski body.jpg
Demonstracje Grudnia 1970 w Gdyni: Ciało Janka Wiśniewskiego (Zbyszka Godlewskiego) niesione przez demonstrantów
Elbląg Bożego Ciała 10-001.JPG
Autor: Jacek Bogdan, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Elbląg, ul. Bożego Ciała 10 - budynek dawnej szkoły katolickiej pw. św. Mikołaja, obecnie Wyższe Seminarium Duchowe, 1910
Grób Zbigniewa Godlewskiego.jpg
Autor: Kamil.ryy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Zbigniewa Godlewskiego na Cmentarzu komunalnym Agrykola
Portrait photograph of Janek Wiśniewski on his grave.jpg
Zdjęcie portretowe Janka Wiśniewskiego ma jego grobie. Prawdziwym imieniem i nazwiskiem jest Zbigniew Godlewski. Przyczyną fikcyjnego imienia i nazwiska w kulturze jest fakt, że gdy spopularyzowano Balladę o Janku Wiśniewskim jego prawdziwa tożsamość była nieznana.
Janek Wiśniewski's deathplace forty years later.jpg
Autor: Starscream, Licencja: CC BY-SA 3.0
Miejsce śmierci Janka Wiśniewskiego czterdzieści lat później.