Zbyszko Bednorz

Zbyszko Bednorz
Data i miejsce urodzenia

11 października 1913
Skalmierzyce

Data i miejsce śmierci

28 listopada 2010
Opole

Zawód, zajęcie

pisarz, poeta, historyk literatury, działacz kulturalny

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal Rodła Medal 30-lecia Polski Ludowej

Zbyszko Bednorz (ur. 11 października 1913 w Skalmierzycach, zm. 28 listopada 2010 w Opolu[1]) – polski pisarz, poeta, historyk literatury i działacz kulturalny. Profesor honorowy Uniwersytetu Opolskiego[2] oraz honorowy obywatel województwa opolskiego (2004[3]). Używane pseudonimy: B., Józek, (z.b.), Zb., Zby, (Zby).

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Syn Józefa Bednorza, publicysty[4] i Marianny Woźniak. Ukończył gimnazjum matematyczno-przyrodnicze w Chorzowie-Mieście, a następnie przeniósł się na Uniwersytet w Poznaniu, gdzie w czerwcu 1939 roku obronił magisterium poświęcone dramatom Leopolda Staffa. W roku 1938 został redaktorem, ukazującego się w Katowicach, tygodnika „Powstaniec”. Na jego łamach publikował artykuły z zakresu literatury polskiej na Śląsku oraz własne wiersze. Debiutował w numerze drugim (z 3 I 1938) felietonem Nabierzesz w płuca wiatrów mroźnych. Najwięcej jego artykułów ukazało się w rubrykach „Kultura, oświata i etnografia”, oraz „Kronika kulturalna”.

II wojna światowa

Od pierwszych chwil po zajęciu Katowic przez wojska niemieckie, Zbyszko Bednorz był poszukiwany przez gestapo. Ostrzeżony uciekł, przez Czeladź do Cykarzewa, a stamtąd do Kuźnicy nad Listwarą, gdzie dzięki pomocy ks. Mariana Sztuki (kolegi z czasów nauki w gimnazjum), został nauczycielem domowym w rodzinie młynarskiej Zofii i Bolesława Tasarzów.

Zimą 1940 roku, Bednorz udał się do Warszawy, gdzie pracował m.in. w domu opieki społecznej i w Hurtowni Aptekarzy Polskich. Na początku 1941 roku poznał dra Alojzego Targa (ps. Marcin”). Dzięki jego pomocy wszedł w skład Delegatury Rządu Polskiego na Kraj. Pod pseudonimem „Józek” pracował jako szef działu śląskiego Sekcji Zachodniej Departamentu Informacji i Prasy. Związany był także z organizacją konspiracyjną „Ojczyzna” W 1942 roku został redaktorem naczelnym konspiracyjnego pisma dla Śląska „Zachodnia Straż Rzeczypospolitej” oraz dodatku satyrycznego „Luźna kartka”. Współpracował z wieloma wybitnymi osobami m.in. prof. Zygmuntem Wojciechowskim, dr Stefanią Mazurek, prof. Kazimierzem Popiołkiem, Janem Ligenzą, ks. bp. Stanisławem Adamskim, Janem Kuglinem i Józefem Ryszką. Aż do wybuchu Powstania Warszawskiego był także wykładowcą w Tajnym Pedagogium Ziem Zachodnich w Warszawie.

W czasie Powstania Warszawskiego na polecenie Edmunda Męclewskiego napisał Apel Powstańczej Warszawy do Polaków Ziem Zachodnich. Wygłosił go 24 sierpnia 1944 roku o godz. 14:30 w radiu powstańczym „Błyskawica”. Po upadku Powstania Zbyszko Bednorz trafił do obozu w Ursusie, skąd został wywieziony do obozu pracy w Spellen nad Renem. Po ucieczce z obozu powrócił do Generalnej Guberni i ponownie podjął pracę w Delegaturze. 26 grudnia 1944 roku w małym kościółku w Gorzkowicach, wziął ślub z Różą Wróbel z Chorzowa (łączniczką „Izą”). Na Śląsk państwo Bednorzowie powrócili na początku 1945 roku i zamieszkali w Chorzowie-Mieście, gdzie 16 października przyszedł na świat ich syn Włodzimierz.

Działalność powojenna

Po wojnie Zbyszko Bednorz rozpoczął pełną rozmachu pracę naukową, literacką i publicystyczną. Był redaktorem Polskiego Radia, działał w Związku Literatów Polskich w Katowicach, współpracował z katowickim Wydawnictwem św. Jacka (redaktor naczelny w latach 1948-1949) oraz czasopismami „Dziennik Zachodni”, „Gość Niedzielny”, „Odra”, „Tygodnik Powszechny” i „Tygodnik Warszawski”. 1 marca 1949 roku na rogu ul. Dąbrowskiego w Katowicach Zbyszko Bednorz został aresztowany. Dobę przesiedział w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa. Rano przewieziony został do Warszawy i osadzony w więzieniu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Koszykowej, następnie został przeniesiony na ul. Rakowiecką, w końcu trafił do więzienia we Wronkach. 3 sierpnia 1950 roku został skazany na 15 lat więzienia za przynależność do Delegatury Rządu na Kraj i „Ojczyzny” (później wyrok zmniejszono do 8 lat). Na skutek starań żony oraz środowiska literackiego (m.in. Zdzisława Hierowskiego, Gustawa Morcinka, Wilhelma Szewczyka, Jana Baranowicza), biskupa katowickiego Herberta Bednorza, a przede wszystkim przewodniczącego Stowarzyszenia PAX Bolesława Piaseckiego, został zwolniony pod koniec 1951 roku i 20 października powrócił do Katowic. 14 grudnia 1952 roku na świat przyszła córka Bednorzów – Marzena.

W 1954 roku Zbyszko Bednorz przeniósł się z rodziną do Opola i ponownie podjął pracę redakcyjno-pisarską. Pisał artykuły do „Katolika” i „Słowa Powszechnego” a także redagował dodatek dla katolików opolskich „Słowo na Śląsku”[5]. W latach 1956-1959 współpracował z poznańskim Wydawnictwem „Pallottinum” gdzie pełnił funkcję kierownika literackiego. Od roku 1958 organizował i uczestniczył w zjazdach pisarzy ziem zachodnich oraz prezesował Związkowi Literatów Polskich w Opolu. W roku 1965 Zbyszko Bednorz obronił na Uniwersytecie Wrocławskim rozprawę doktorską „Literatura ludowa współczesnej Opolszczyzny (Omówienie i wybór tekstów)” i otrzymał stopień doktora nauk humanistycznych. Po otrzymaniu stanowiska docenta (w roku 1975) objął kierownictwo Pracowni Historii Kultury Polskiej na Śląsku w Instytucie Śląskim w Opolu. Został również członkiem Komisji Historyczno-Literackiej PAN w Katowicach oraz Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W latach 80. i 90. publikował teksty m.in. w „Zorzy”, „Tygodniku Powszechnym”, „Wczoraj, Dziś, Jutro”, „Stronach”, i „Wiadomościach Dekanalnych”. W latach dwutysięcznych publikował Bednorz artykuły na łamach miesięcznika „Śląsk”.

Twórczość[6]

Powieści, eseje, opowiadania, prace literackie

  • 1943 – Śląsk wierny ojczyźnie
  • 1945 – Glossy Śląskie
  • 1946 – Strofy serdeczne (poemat)
  • 1946 – Od Opola do Wrocławia
  • 1953 – Dzieci i bagaże (powieść)
  • 1955 – Będzie bratem (opowiadania)
  • 1958 – Ręce wzniesione (powieść biograficzna o Alojzym Majewskim)
  • 1959 – Działalność "Kółka Polskiego" we Wrocławiu 1895-1906) w świetle świeżo odnalezionych protokołów z posiedzeń
  • 1960 – Szczepon, czyli rzecz o Józefie Ryszcze
  • 1962 – Urok mowy wyzwolonej. Esej o współczesnym pisarstwie ludowym na Opolszczyźnie
  • 1963 – Imię domu wschodzącego (powieść)
  • 1966 – Ludowe żniwo literackie. Pisarstwo ludowe współczesnej Opolszczyzny (opracowanie i wybór tekstów)
  • 1968 – Słowo w stronę Rzeki. Szkic o Odrze w literaturze polskiej
  • 1971 – Z Janem (powieść)
  • 1971 – Nad rocznikami dawnych gazet śląskich. Studium z polskiego życia literacko-kulturalnego przełomu XIX i XX wieku
  • 1978 – Dyszlem i parą. Z dziejów polskiej literatury podróżniczej na Śląsku
  • 1978 – Na Zapiecku trzy okna (opowiadania)
  • 1987 – Lata krecie i orłowe (eseje)[7]
  • 1993 – Do wyjaśnienia (wspomnienia)[8]
  • 2000 – Gniazdo wędrujące (wspomnienia)[9]
  • 2000 – Wśród dróg moich do Ciebie (zbiór wierszy)[10]
  • 2005 – Rymy serca i pamięci: (wiersze religijne, powinszowania, życzenia)
  • 2008 – Pielgrzymowanie nasze niepojęte[11]

Nagrody

Odznaczenia

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. Piotr Wójtowicz: Zmarł Zbyszko Bednorz. Piotr Wójtowicz. [dostęp 2010-11-28].
  2. Zbyszko Bednorz profesorem honorowym UO. [dostęp 2008-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-10)].
  3. Honorowi Obywatele Województwa Opolskiego. umwo.opole.pl. [dostęp 2011-06-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 marca 2016)].
  4. Bednorz Józef, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-07-12].
  5. Stanisław Drozdowski, Gazetowa Rodzina, czyli "Słowo na Śląsku", [w:] Józef Wójcik (red.), 40 lat ze "Słowem", Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 76, ISBN 83-211-0854-7.
  6. Opolszczyzna, Opole, listopad 1961, str. 4
  7. Zbyszko Bednorz, Lata krecie i orłowe, wyd. 1, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1987, ISBN 83-211-0790-7, OCLC 27675770 [dostęp 2022-05-21].
  8. Zbyszko Bednorz, Do wyjaśnienia, Katowice: Ksie̦g. św. Jacka, 1993, ISBN 83-7030-107-X, OCLC 81085765 [dostęp 2022-05-21].
  9. Zbyszko Bednorz, Gniazdo wędrujące, Opole: Miejska Oficyna Wydawnicza, 2000, ISBN 83-908104-2-5, OCLC 749439721 [dostęp 2022-05-21].
  10. Zbyszko Bednorz, Wśród dróg moich do Ciebie : wiersze religijne, rodzinne, okolicznościowe, Opole: Wydz. teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, 2000, ISBN 83-88071-46-7, OCLC 123142883 [dostęp 2022-05-21].
  11. Zbyszko Bednorz, Pielgrzymowanie nasze niepojęte, Katowice: "Śląsk" - Wydawnictwo Naukowe, 2008, ISBN 978-83-7164-553-2, OCLC 297565065 [dostęp 2022-05-21].
  12. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Wyróżnieni Nagrodą im. Karola Miarki [dostęp 2016-11-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-03].
  13. Katarzyna Nowak, Laureaci nagrody im. Wojciecha Korfantego, archiwum.zwiazekg.type.pl [dostęp 2016-11-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-31].
  14. Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, str. 70

Media użyte na tej stronie

POL Medal 30-lecia Polski Ludowej BAR.svg
Baretka: Medal 30-lecia Polski Ludowej
POL Medal Rodła BAR.svg
Baretka: Medal Rodła