Zdzisław Badocha

Zdzisław Stanisław Badocha
Żelazny
Ilustracja
podporucznik podporucznik
Data i miejsce urodzenia

22 marca 1925
Dąbrowa Górnicza, Polska

Data i miejsce śmierci

28 czerwca 1946
Czernin, Polska

Przebieg służby
Lata służby

1942–1946

Siły zbrojne

Kotwica symbol.svg Armia Krajowa

Jednostki

5 Wileńska Brygada AK.

Stanowiska

dowódca 2 szwadronu

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa,
działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce

Odznaczenia
Krzyż z Mieczami Orderu Krzyża Niepodległości
Żołnierze V Wileńskiej Brygady AK. Stoją od lewej: ppor. Henryk Wieliczko „Lufa”, por. Marian Pluciński „Mścisław”, mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”, wachm. Jerzy Lejkowski „Szpagat”, por. Zdzisław Badocha „Żelazny”

Zdzisław Stanisław Badocha ps. „Żelazny” (ur. 22 marca 1925 w Dąbrowie Górniczej, zm. 28 czerwca 1946 w majątku Czernin) – żołnierz Armii Krajowej, w latach powojennych dowódca 2. szwadronu 5 Wileńskiej Brygady AK.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Był synem Romana Badochy, podoficera Korpusu Ochrony Pogranicza, i Wandy z domu Tylec. Dzieciństwo spędził w Czudzinie w powiecie Łuniniec.

Prawdopodobnie w 1937 lub 1938 jego rodzina zamieszkała w Nowych Święcianach, co było związane ze służbą ojca w KOP. Badocha uczęszczał do Gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego w tym mieście. Od lutego 1938 należał też do ZHP do drużyny harcerskiej im. B. Głowackiego. Jako wzorowy harcerz odznaczony został Państwową Odznaką Sportową klasy trzeciej pierwszego stopnia[1].

II wojna światowa

W czerwcu 1942 rozpoczął działalność konspiracyjną w szeregach AK na Wileńszczyźnie. Został członkiem 23. Ośrodka Dywersyjnego Ignalino-Nowe Święciany. Przed majem 1943 objął dowództwo jednego z patroli 23. Po wpadce i dekonspiracji od maja 1944 r. był żołnierzem plutonu sierż. Mieczysława Kitkiewicza ps. „Kitka” w 5. Wileńskiej Brygadzie AK pod dowództwem mjr. Zygmunta Szendzielarza ps. „Łupaszka”. Uczestniczył w walkach o wyzwolenie Wilna w ramach operacji „Ostra Brama”.

6 lipca jego oddział przeszedł do Puszczy Grodzieńskiej, gdzie 23 lipca w okolicach miejscowości Porzecze został otoczony wraz z całą 5. Brygadą przez Sowietów. Brygadzie jednak udało się rozproszyć.

Badocha wraz z innymi żołnierzami swojego plutonu przedostał się na początku sierpnia w rejon Białegostoku. Tam został wcielony do 4. zapasowego pułku piechoty, stacjonującego w Dojlidach. W październiku zdezerterował z niego i przyłączył się w Kieturykach do odtwarzanej przez mjr. Z. Szendzielarza 5. Brygady Wileńskiej.

Na początku 1945 został dowódcą plutonu w 4. szwadronie por. Mariana Plucińskiego ps. „Mścisław”. Odtąd nieprzerwanie uczestniczył w walkach z oddziałami KBW, UB, MO i LWP oraz NKWD. W kwietniu jego oddział operował w rejonie Bielska Podlaskiego, Białowieży i Hajnówki. W maju – po koncentracji 1. i 4. szwadronu w Oleksinie – przeszedł na lewy brzeg Bugu, gdzie jego oddział działał do początku września (głównie na obszarze powiatu Sokołów Podlaski). 22 maja dostał awans do stopnia kaprala, a 15 sierpnia – do stopnia podporucznika.

7 września w Stoczku rozkazem Komendy Okręgu Białostockiego AK oddziały 5. Brygady zostały zdemobilizowane. Prawdopodobnie na początku października Badocha odwiedził swoją rodzinę w Dąbrowie Górniczej, pozostawiając jej na pamiątkę kolekcję fotografii żołnierzy 5. Brygady z dedykacjami, a następnie pojechał na Wybrzeże Gdańskie do mjr. Z. Szendzielarza, który podporządkował się ppłk. Antoniemu Olechnowiczowi ps. „Pohorecki”, komendantowi Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu AK.

Powrót do walki

Na przełomie lutego i marca 1946 5. Brygada Wileńska wznowiła działania zbrojne. Podporucznik Badocha objął funkcję dowódcy patrolu bojowego. Na jego czele przeprowadził szereg akcji na terenie województwa gdańskiego i szczecińskiego. Na pocz. kwietnia – po reorganizacji 5. Brygady – został dowódcą 2. szwadronu[2]. 6 kwietnia otrzymał od mjr. Z. Szendzielarza sygnet 5. Brygady za pełną poświęcenia i samozaparcia pracę w oddziale.

Działał wraz ze swoim szwadronem głównie na obszarze Borów Tucholskich. Do jego akcji należały m.in.:

  • 5 kwietnia – rozbrojenie patrolu wojskowego i zdobycie 12 karabinów maszynowych;
  • 4 maja – zlikwidowanie w Tleniu funkcjonariusza PUBP z Drawska Jana Talpy i rozbrojenie posterunku SOK;
  • 19 maja – rajd samochodem ciężarowym po powiecie starogardzkim i części kościerskiego i rozbrajanie posterunków MO w Kaliskach, Osiecznej, Osieku, Skórczu, Lubichowie, Zblewie i Starej Kiszewie (milicjanci byli puszczani wolno), ponadto w tej ostatniej miejscowości zostali rozstrzelani pracownicy miejscowej placówki UBP: doradca szefa UB w Kościerzynie lejtnant NKWD Piotr Szyniedzin, kierownik placówki UB Jerzy Fajer, pracownicy UB – Zygmunt Getczes i Michał Safian oraz członek PPR oraz ORMO i współpracownik UB Jan Kujach; szef PUBP w Skórczu sierż. Kisiel został puszczony wolno; dzięki radiu BBC o tej akcji dowiedziała się opinia społeczna za granicą;
  • 21 maja – schwytanie i rozstrzelanie dwóch funkcjonariuszy PUBP z Koszalina – Edmunda Stankiewicza i Kazimierza Porczyka.
  • 25 maja – starcie z grupą MO koło wsi Podjazy w powiecie kartuskim, w wyniku którego poległ 1 milicjant i 1 funkcjonariusz UB (chor. Jan Szymczak), a 4 milicjantów zostało rannych.

Zawsze osobiście kwitował przejęcie rzeczy i sprzętu należącego do funkcjonariuszy MO i UBP.

Okoliczności śmierci

W odpowiedzi na akcje 2. szwadronu władze komunistyczne skierowały przeciwko niemu duże siły UB, MO, KBW i wojska. Tymczasem ppor. Z. Badocha kontynuował swoje działania, przeprowadzając w pierwszych dniach czerwca wspólnie z pozostałymi szwadronami 5. Brygady akcje bojowe na posterunki MO w rejonie Dzierzgonia, Iławy i Sztumu. Po ich wykonaniu 2. szwadron zatrzymał się na odpoczynek we wsi Tulice koło Sztumu.

10 czerwca zaatakowała go grupa operacyjna UB i MO, w wyniku czego zginęło 2 funkcjonariuszy UB i 3 milicjantów (ponadto 3 milicjantów zostało rannych), a szwadronowi – dzięki umiejętnemu dowodzeniu przez ppor. Olgierda Christę ps. „Leszek” – udało się ujść. Ppor. Badocha został jednak ranny. Przewieziono go na leczenie do majątku Czernin koło Sztumu, administrowanego przez przedwojennego działacza kaszubskiego Ottomara Zielke, który na początku 1946 podjął współpracę z 5. Brygadą, zapewniając jej opiekę w podległych sobie majątkach.

Badocha został jednak wkrótce zadenuncjowany przez aresztowaną wcześniej przez UB łączniczkę Reginę Żylińską ps. „Regina”. 28 czerwca kilkunastoosobowa grupa operacyjna UB i MO z Malborka otoczyła majątek w celu aresztowania Badochy. Ten próbował wydostać się z okrążenia, ostrzeliwując się, zginął trafiony odłamkiem granatu.

Miejsce jego pochówku jest nieznane. O okolicznościach śmierci jego rodzina dowiedziała się dopiero w latach 60.

Odznaczenia i upamiętnienie

  • 15 maja 1946 mjr Z. Szendzielarz za zasługi i niezwykłe bohaterstwo przedstawił go do odznaczenia Krzyżem Virtuti Militari.
  • W 2004 r. upamiętniająca go tablica pamiątkowa została umieszczona na ścianie kościoła w Czerninie.
  • 17 września 2011 r. w Koszalinie, w kościele pw. Ducha Św. odsłonięto tablicę upamiętniającą ppor. Zdzisława Badochę „Żelaznego” i dowodzony przez niego 2 szwadron 5 Wileńskiej Brygady AK.
  • W 2015 Prezydent RP Bronisław Komorowski odznaczył Zdzisława Badochę pośmiertnie Krzyżem z Mieczami Orderu Krzyża Niepodległości za wybitne zasługi poniesione w walce z bronią w ręku o suwerenność i niepodległość Państwa Polskiego w latach 1939-1956[3].
  • 28 czerwca 2016 r., w 70 rocznicę śmierci, w majątku Czernin został odsłonięty pomnik upamiętniający Zdzisława Badochę.
  • 1 Karlińska Drużyna Harcerzy Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej „Wyklęci” nosi nazwę ppor. Zdzisława Badochy „Żelaznego”.
  • 5 Gdyńska Drużyna Harcerzy Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej „Knieja” ma za patrona ppor. Zdzisława Badochę „Żelaznego”.
  • 5 Ursynowska Drużyna Harcerzy Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej "Puszcza" ma za patrona ppor. Zdzisława Badochę „Żelaznego”.
  • 5 marca 2017 r. w Skórczu odsłonięto tablicę memoratywną upamiętniającą Zdzisława Badochę ps. „Żelazny"[4]
  • W 2019 r. powstał film pt. "ŻELAZNY - Legenda Wileńskiej Partyzantki" produkcji SGRH GRYF i Studiojart

Przypisy

  1. Korpyś Józefina, Korpyś Ireneusz: Żołnierze Wyklęci, cz. 1, Wydawnictwo Świętego Filipa Apostoła, Częstochowa 2020
  2. Dane osoby z katalogu osób „rozpracowywanych”. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-10-12]. (pol.).
  3. Odznaczenia dla zasłużonych dla niepodległości RP. prezydent.pl, 2015-06-07. [dostęp 2015-06-17].
  4. Ku pamięci ˝Żelaznego˝, skorcz.pl [dostęp 2017-03-21] (pol.).

Bibliografia, linki

  • Zdzisław Badocha w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-56 – słownik biograficzny.Wydawnictwo IPN, Kraków, Warszawa, Wrocław 2002, ISBN 83-89078-00-7
  • Piotr NiwińskiOkręg Wileński AK w latach 1944-1948Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, Warszawa 1999, ISBN 83-7233-057-3

Media użyte na tej stronie

Żołnierze V Wileńskiej Brygady AK.jpg
Soldiers of 5th Wilna Home Army (Armia Krajowa) Brigade 1945. Żołnierze V Wileńskiej Brygady AK. Stoją od lewej: ppor. Henryk Wieliczko "Lufa", por. Marian Pluciński "Mścisław", mjr Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka", wachm. Jerzy Lejkowski "Szpagat", Zdzisław Badocha „Żelazny”
Zdzisław Badocha Żelazny.jpg
Zdzisław Badocha (1925-1946) – Polish military, Soldier of Armia Krajowa, partisan of anti-communist underground after WW II in rank of Second lieutenant
PL Epolet ppor.svg
Naramiennik podporucznika Wojska Polskiego (1919-39).
Kotwica symbol.svg
Autor: Liftarn, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kotwica symbol
POL Order Krzyża Niepodległości 1 Klasy BAR.svg
Baretka Krzyża z Mieczami Orderu Krzyża Niepodległości.