Zerwa (roślina)

Zerwa
Ilustracja
Morfologia (Phyteuma humilis)
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządastrowce
Rodzinadzwonkowate
Rodzajzerwa
Nazwa systematyczna
Phyteuma L.
Sp. Pl. 170. 1753
Typ nomenklatoryczny

Phyteuma spicatum L.[3]

Zerwa kłosowa
Zerwa kulista

Zerwa (Phyteuma) – rodzaj roślin należący do rodziny dzwonkowatych. Należą do niego 22 gatunki rosnące w Europie i w Maroku[4][5][6]. Centrum zróżnicowania jest w rejonie Alp[5]. Do polskiej flory należą dwa gatunki: zerwa kulista P. orbiculare i zerwa kłosowa P. spicatum[7]. Kilka gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne. Korzenie niektórych gatunków są jadalne[5].

Morfologia

Pokrój
Byliny osiągające wysokość 10-75 cm[8] o mięsistej szyi korzeniowej i korzeniu[6].
Liście
Pojedyncze; odziomkowe przeważnie sercowate, liście łodygowe jajowate do lancetowatych, u niektórych gatunków ostro ząbkowane[8].
Kwiaty
Niewielkie, siedzące lub krótkoszypułkowe, zebrane w szczytowe kwiatostany kłosopodobne lub główkowate. Kielich zrosłodziałkowy z 4 lub 5 łatkami na szczycie[6]. Korona kwiatu rurkowata, przeważnie niebieska, purpurowa, liliowa, rzadziej żółtawa[6][8]. Wolne końce płatków w liczbie 4 lub 5, znacznie dłuższe od rurki rurki, stykają się na szczycie, a w środku swej długości są łukowato wygięte[6]. Zalążnia jest dwu- lub trójkomorowa[6]. W czasie kwitnienia rosnąca szyjka słupka wypycha z rurki korony na zewnątrz pyłek, skąd zbierany jest od przez owady. Wydłużająca się szyjka może też rozdzielić płatki korony, a po jakimś czasie rozpościera dwie lub trzy łatki na szczycie odsłaniając gotowe na zapłodnienie znamię[5].

Systematyka

Synonimy taksonomiczne[9]

Rapunculus P. Miller

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Należy do podrodz. Campanuloideae, rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae), rzędu astrowców (Asterales), wchodzącego w skład kladu astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych[2].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa astrowe (Asteridae Takht.), nadrząd Campanulananae Takht. ex Reveal, rząd dzwonkowce (Campanulales Rchb.f.), podrząd Campanilineae Raf., rodzina dzwonkowate (Campanulaceae Juss.), plemię Phyteumeae Dumort., podplemię Phyteuminae Caruel, rodzaj zerwa (Phyteuma L.)[10].

Wykaz gatunków[4][11]
  • Phyteuma × adulterinum Wallr.
  • Phyteuma betonicifolium Vill.
  • Phyteuma charmelii Vill.
  • Phyteuma confusum A.Kern.
  • Phyteuma cordatum Balb.
  • Phyteuma gallicum Rich.Schulz
  • Phyteuma globulariifolium Sternb. & Hoppe
  • Phyteuma hedraianthifolium Rich.Schulz
  • Phyteuma hemisphaericum L.
  • Phyteuma humile Schleich. ex Gaudin – zerwa drobna
  • Phyteuma × huteri Murr
  • Phyteuma michelii All.
  • Phyteuma nigrum F.W.Schmidt – zerwa czarna
  • Phyteuma × obornyanum Hayek
  • Phyteuma orbiculare L. – zerwa kulista, z. główkowata
  • Phyteuma × orbiculariforme Domin
  • Phyteuma ovatum Honck. – zerwa owalna
  • Phyteuma persicifolium Hoppe
  • Phyteuma × pyrenaeum Sennen
  • Phyteuma rupicola Braun-Blanq.
  • Phyteuma scheuchzeri All. – zerwa Scheuchzera
  • Phyteuma scorzonerifolium Vill.
  • Phyteuma serratum Viv.
  • Phyteuma sieberi Spreng. – zerwa Siebera
  • Phyteuma spicatum L. – zerwa kłosowa
  • Phyteuma tetramerum Schur
  • Phyteuma vagneri A.Kern.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
  4. ↑ a b Phyteuma L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-14].
  5. ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 713. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ a b c d e f K. Kubitzki (red.), The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. VIII. Flowering Plants. Eudicots: Asterales, Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 45, ISBN 978-3-540-31050-1.
  7. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  8. ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].
  10. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Phyteuma (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-22].
  11. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 141. ISBN 978-83-925110-5-2.

Media użyte na tej stronie

Phyteuma orbiculare a1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Phyteuma orbiculare (pl. zerwa kulista), habitat: Tatra Mountains, Królowa Rówień
Witte rapunzel (Phyteuma spicatum). Hortus Haren.JPG
Autor: Dominicus Johannes Bergsma, Licencja: CC BY-SA 3.0
White Rapunzel (Phyteuma spicatum). Location Hortus Haren.