Zespół Wolframa

Obraz dna lewego oka u 14-letniego chłopca z cukrzycą, obniżoną ostrością wzroku i atonią dróg moczowych, u którego rozpoznano zespół Wolframa. Widoczny zanik nerwu wzrokowego bez cech retinopatii cukrzycowej[1]
Obraz dna prawego oka z widocznym zanikiem nerwu wzrokowego bez cech retinopatii cukrzycowej, u tego samego pacjenta[1]

Zespół Wolframa (zespół DIDMOAD, ang. Wolfram syndrome, DIDMOAD syndrome) – rzadka, genetycznie uwarunkowana choroba neurodegeneracyjna objawiająca się cukrzycą, atrofią nerwu wzrokowego i głuchotą. Ponadto zajęte są ośrodkowy układ nerwowy (zwłaszcza pień mózgu). Znane są trzy podtypy choroby (WFS1, WFS2 i postać mitochondrialna).

Historia

Zespół opisali pierwsi Don J. Wolfram i H.P. Wagener z Mayo Clinic w 1938 roku, u czwórki spośród ośmiorga rodzeństwa[2]. Współwystępowanie cukrzycy i zaniku nerwu wzrokowego opisał już Albrecht von Gräfe w 1858 roku[3][4]. W 1976 roku Pilley i Thompson zaproponowali akronim DIDMOAD na określenie choroby[5].

Epidemiologia

Zespół Wolframa jest rzadką chorobą. Częstość występowania szacuje się na 1:770000, a nosicielstwo mutacji na 1:354[6]. Większość pacjentów nie osiąga wieku 50 lat[7].

Etiologia i patogeneza

Wyróżnia się trzy postaci zespołu: WFS1, WFS2 i postać mitochondrialną.

U większości chorych z zespołem Wolframa stwierdza się mutację genu WFS1 zlokalizowanego na chromosomie 4 w locus 4p16.1[8]. Mutacje w genie WFS1 mogą mieć charakter delecji, insercji, transwersji lub tranzycji. Gen WFS1 koduje białko o niepoznanej do końca funkcji, nazwane wolframiną. Ekspresja genu WFS1 jest szczególnie duża w sercu, mózgu, płucach, uchu wewnętrznym i trzustce. Wolframina w komórce znajduje się w retikulum endoplazmatycznym. Być może funkcja wolframiny polega na udziale w transporcie cytoplazmatycznym białek, obróbce prekursorów białek (np. proinsuliny do insuliny) i wewnątrzkomórkowej regulacji stężenia jonów wapnia. Zwracano uwagę na dysfunkcję mitochondriów w tej jednostce chorobowej. Moczówka prosta w zespole DIDMOAD ma pochodzenie prawdopodobnie ośrodkowe – udowodniono niedobór wazopresyny u pacjentów[9].

Rzadsza postać zespołu (WSF2) związana jest z mutacjami genu CISD2 w locus 4q22-q24[10].

Opisano też trzecią, najrzadszą postać choroby, prawdopodobnie związaną z mutacjami mtDNA[11].

Objawy i przebieg

W zespole Wolframa stwierdza się współwystępowanie[12]:

Akronim składowych zespołu (DIDMOAD) używany jest zamiennie z terminem zespołu Wolframa. Ponadto istnieją doniesienia o innych charakterystycznych dla zespołu objawach, głównie ze strony układu nerwowego:

Większość pacjentów z zespołem Wolframa ma zaburzenia psychiczne. W serii 68 pacjentów 60% z nich miało w wywiadzie epizod depresji, psychozy lub rozpoznany zespół organiczny[17]. Charakterystyczna jest kompulsywna agresja, słowna i czynna. Donoszono także o znacznym odsetku prób samobójczych wśród członków rodzin pacjentów z zespołem Wolframa. Wysunięto hipotezę, że heterozygotyczni nosiciele mutacji (około 1% populacji Stanów Zjednoczonych) są predysponowani do zaburzeń psychiatrycznych[18][19][20].

Przypisy

  1. a b Masoud Reza Manaviat, Maryam Rashidi, Seyed Mohammad Mohammadi. Wolfram Syndrome presenting with optic atrophy and diabetes mellitus: two case reports. „Cases Journal”. 2 (9355), 2009. DOI: 10.1186/1757-1626-2-9355. 
  2. Wolfram DJ, Wagener H. Diabetes mellitus and simple optic atrophy among siblings: report of four cases. „Mayo Clin Proc”. 13, s. 715-718, 1938. 
  3. Von Graefe A. Bemerkungen über Tarsoraphie. „[Graefe's] Arch Ophthal”. 4, s. 201-210, 1858. DOI: 10.1007/BF02720744. 
  4. JA. Minton, LA. Rainbow, C. Ricketts, TG. Barrett. Wolfram syndrome.. „Rev Endocr Metab Disord”. 4 (1), s. 53-9, Mar 2003. PMID: 12618560. 
  5. SF. Pilley, HS. Thompson. Familial syndrome of diabetes insipidus, diabetes mellitus, optic atrophy, and deafness (DIDMOAD) in childhood. „Br J Ophthalmol”. 60 (4), s. 294-8, Apr 1976. PMID: 1276119. 
  6. TG. Barrett, SE. Bundey, AF. Macleod. Neurodegeneration and diabetes: UK nationwide study of Wolfram (DIDMOAD) syndrome. „Lancet”. 346 (8988), s. 1458-63, Dec 1995. PMID: 7490992. 
  7. BT. Kinsley, M. Swift, RH. Dumont, RG. Swift. Morbidity and mortality in the Wolfram syndrome. „Diabetes Care”. 18 (12), s. 1566-70, Dec 1995. PMID: 8722052. 
  8. H. Inoue, Y. Tanizawa, J. Wasson, P. Behn i inni. A gene encoding a transmembrane protein is mutated in patients with diabetes mellitus and optic atrophy (Wolfram syndrome). „Nat Genet”. 20 (2), s. 143-8, Oct 1998. DOI: 10.1038/2441. PMID: 9771706. 
  9. JM. Wit, RA. Donckerwolcke, TW. Schulpen, AF. Deutman. Documented vasopressin deficiency in a child with Wolfram syndrome. „J Pediatr”. 109 (3), s. 493-4, Sep 1986. PMID: 3746539. 
  10. H. El-Shanti, AC. Lidral, N. Jarrah, L. Druhan i inni. Homozygosity mapping identifies an additional locus for Wolfram syndrome on chromosome 4q. „Am J Hum Genet”. 66 (4), s. 1229-36, Apr 2000. DOI: 10.1086/302858. PMID: 10739754. 
  11. A. Rötig, V. Cormier, P. Chatelain, R. Francois i inni. Deletion of mitochondrial DNA in a case of early-onset diabetes mellitus, optic atrophy, and deafness (Wolfram syndrome, MIM 222300). „J Clin Invest”. 91 (3), s. 1095-8, Mar 1993. DOI: 10.1172/JCI116267. PMID: 8383698. 
  12. Nanna D. Rendtorff i inni, Identification of p.A684V missense mutation in the WFS1 gene as a frequent cause of autosomal dominant optic atrophy and hearing impairment, „American Journal of Medical Genetics Part A”, 155 (6), 2011, s. 1298–1313, DOI10.1002/ajmg.a.33970, ISSN 1552-4833, PMID21538838, PMCIDPMC3100366 [dostęp 2017-01-31] (ang.).
  13. C. Borgna-Pignatti, P. Marradi, L. Pinelli, N. Monetti i inni. Thiamine-responsive anemia in DIDMOAD syndrome. „J Pediatr”. 114 (3), s. 405-10, Mar 1989. PMID: 2537896. 
  14. S. Tekgül, O. Oge, E. Simşek, N. Yordam i inni. Urological manifestations of the Wolfram syndrome: observations in 14 patients. „J Urol”. 161 (2), s. 616-7, Feb 1999. PMID: 9915470. 
  15. A. Thanos, A. Farmakis, Z. Sami, E. Davillas i inni. Three cases of didmoad or Wolfram's syndrome: urological aspects.. „J Urol”. 148 (1), s. 150-2, Jul 1992. PMID: 1613861. 
  16. P. Shannon, L. Becker, J. Deck. Evidence of widespread axonal pathology in Wolfram syndrome. „Acta Neuropathol”. 98 (3), s. 304-8, Sep 1999. PMID: 10483789. 
  17. RG. Swift, DB. Sadler, M. Swift. Psychiatric findings in Wolfram syndrome homozygotes.. „Lancet”. 336 (8716), s. 667-9, Sep 1990. PMID: 1975860. 
  18. RG. Swift, DO. Perkins, CL. Chase, DB. Sadler i inni. Psychiatric disorders in 36 families with Wolfram syndrome. „Am J Psychiatry”. 148 (6), s. 775-9, Jun 1991. PMID: 2035720. 
  19. M. Swift, RG. Swift. Psychiatric disorders and mutations at the Wolfram syndrome locus. „Biol Psychiatry”. 47 (9), s. 787-93, May 2000. PMID: 10812037. 
  20. M. Swift, RG. Swift. Wolframin mutations and hospitalization for psychiatric illness. „Mol Psychiatry”. 10 (8), s. 799-803, Aug 2005. DOI: 10.1038/sj.mp.4001681. PMID: 15852062. 

Linki zewnętrzne

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.
Optic atrophy Wolfram syndrome left.JPG
Autor: see above, Licencja: CC BY 2.0
Obraz dna lewego oka z widocznym zanikiem nerwu wzrokowego bez cech retinopatii cukrzycowej.
Optic atrophy Wolfram syndrome right.JPG
Autor: see above, Licencja: CC BY 2.0
Obraz dna prawego oka z widocznym zanikiem nerwu wzrokowego bez cech retinopatii cukrzycowej.