Zespół alienacji rodzicielskiej

Zespół alienacji rodzicielskiej (także: syndrom oddzielenia od opiekuna[1], inaczej PAS, ang. Parental alienation syndrome lub syndrom Gardnera) – problem początkowo zdefiniowany przez amerykańskiego psychiatrę sądowego – dr. Richarda Gardnera, nad którym później prowadzono dalsze badania m.in. w Polsce. W pierwotnej wersji określał różne zaburzenia występujące u dziecka, które w trakcie rozwodu rodziców jest czynnie angażowane w potępianie i krytykowanie jednego z rodziców (zazwyczaj tego, który nie mieszka w domu). Krytyka ta jest najczęściej nieuzasadniona, zarzuty są albo nieprawdziwe, albo znacznie wyolbrzymione. W drastycznych przypadkach miłość, szacunek, przywiązanie do oczernianego ojca czy matki ulegają bezpowrotnie zniszczeniu. Zostają zastąpione przez wrogość, niechęć, pogardę. Stosowane wobec dziecka metody (pranie mózgu: manipulacja, szantaż emocjonalny, indoktrynacja) powodują daleko idące konsekwencje dla psychiki. Celem tych działań jest zaburzenie relacji dziecka z drugim rodzicem[2][3]. Dziecko ma poczucie wyobcowania, negatywną samoocenę, problemy z tożsamością i autonomią, a w życiu dorosłym – trudności z nawiązaniem bliskich relacji, depresje, stany lękowe, fobie, łatwo się uzależnia. Już twórca pierwotnej koncepcji nie określał jednoznacznie syndromu alienacji rodzicielskiej, wskazując na możliwość występowania trzech jego podstawowych rodzajów w formie łagodnej, umiarkowanej i ostrej, co już dyskwalifikowało pojęcie problemu jako jednoznaczny syndrom. Obecnie w definicji amerykańskiego specjalisty z zakresu psychologii sądowej Marca J. Ackermana PAS określa się jako zjawisko „podobne do zaburzenia prezentowane przez dziecko, które pod wpływem manipulacji ze strony jednego z opiekunów, zwykle pełniącego pierwszoplanową rolę w wychowaniu dziecka, przesadnie krytykuje i dewaluuje drugiego opiekuna, nie przejawiając przy tym poczucia winy i wstydu, a niezbędnym warunkiem stwierdzenia zaburzenia jest przekonanie dziecka, że wyraża własną opinię”.

Tematykę alienacji rodzicielskiej podjęli dr Demosthenes Lorandos i dr William Bernet w swojej książce „Parental Alienation – Science and Law” wydanej w 2020 roku. Definiują oni alienację rodzicielską jako „stan psychiczny dziecka, którego rodzice znajdują się w sytuacji konfliktowej, separacji, rozstaniu lub rozwodzie, silnie sprzymierzającego się z jednym z rodziców (preferowanym) i zrywającego więzi z drugim z rodziców (wyalienowanym) bez uprawnionego uzasadnienia”[4].

Badania

Badania nad PAS były krytykowane ze względu na brak podstaw naukowych i wiarygodności. Z drugiej strony problematyka była poddawana działaniom z zakresu profesjonalnie prowadzonego czarnego PR-u, co nie sprzyjało bardziej profesjonalnemu kontynuowaniu tych badań. W efekcie Gardner popadł w bolesną chorobę układu nerwowego, która zakończyła się jego samobójczą śmiercią. Jedną z nielicznych placówek na świecie, w której były kontynuowane do 2009 roku badania nad problematyką PAS był Instytut Ekspertyz Sądowych im. prof. dr. Jana Sehna, podległy polskiemu Ministerstwu Sprawiedliwości. W 2009 roku ten instytut został rozwiązany, po czym kolejnego dnia powołany na nowo. Jednak do badań nad tą problematyką już nie powrócono. Podczas badań prowadzonych w IES z jednej strony zwrócono uwagę na nieścisłości i uproszczenia pierwotnej wersji koncepcji, a z drugiej zarekomendowano jego użyteczność m.in. w „ustalaniu źródeł zaburzeń, ocenie nasilenia objawów i przewidywania konsekwencji dla dalszego rozwoju dziecka”. W kwietniu 2008 roku Departament Sądów Powszechnych polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości rozesłał do prezesów sądów apelacyjnych, z prośbą o rozesłanie jednostkom podległym, pismo w którym m.in. wskazał, że akceptowane jest powoływanie się przez biegłych na objawy i zależności wynikające z relacji pomiędzy głównym opiekunem a dzieckiem, opisane jako PAS[5][6][7][8][9][10].

Objawy

  • dziecko jest przyporządkowane do alienującego rodzica (tego, który sądownie uzyskał prawo do opieki) i pod jego wpływem oczernia rodzica odtrąconego;
  • powody oskarżenia są często błahe, wymyślone lub wręcz absurdalne;
  • złość na odrzucanego rodzica jest bezdyskusyjna, pozbawiona uzasadnienia;
  • dziecko twierdzi, że samo podjęło decyzję o odrzuceniu drugiego rodzica, co fachowo nazywa się fenomenem niezależnego myśliciela;
  • dziecko odruchowo wspiera rodzica, z którym na stałe mieszka;
  • dziecko nie ma poczucia winy, lekceważąc uczucia odrzuconego rodzica;
  • stwierdzenia dziecka odzwierciedlają język i styl myślenia oskarżającego rodzica;
  • złość rozszerzana jest stopniowo na dalszą rodzinę oraz osoby związane ze znienawidzonym rodzicem.

Występowanie wszystkich wskazanych wyżej objawów odnosi się tylko do jednego z kilku rodzajów zjawisk określanych jako PAS, w pierwotnej wersji przedstawionej przez dr Richarda Gardnera.

Zobacz też

Przypisy

  1. Alicja Czeredecka, Manipulowanie dzieckiem przez rodziców rywalizujących o udział w opiece, w: Dziecko Krzywdzone, nr 4(25)/2008, s. 17, ISSN 1644-6526.
  2. Deirdre Conway Rand. The Spectrum Of Parental Alienation Syndrome (Part I). „American Journal of Forensic Psychology”. 15. [dostęp 2007-03-11]. 
  3. Deirdre Conway Rand. The Spectrum Of Parental Alienation Syndrome (Part II). „American Journal of Forensic Psychology”. 15 (4), 1997. [dostęp 2007-03-11]. 
  4. Demosthenes Lorandos i William Bernet, Parental Alienation – Science and Law, Charles C Thomas Pub Ltd, styczeń 2020, ISBN 978-0-398-09325-9.
  5. J. Mitchell. Parental alienation and the courts. „Med Leg J”. 70 (Pt 4), s. 194–195, 2002. PMID: 12616792. 
  6. CS Bruch. Parental Alienation Syndrome and Parental Alienation: Getting It Wrong in Child Custody Cases. „Family Law Quarterly”. 35 (527), s. 527–552, 2001. 
  7. CL Wood. The parental alienation syndrome: a dangerous aura of reliability. „Loyola of Los Angeles Law Review”. 29, s. 1367–1415, 1994. [dostęp 2008-04-12]. 
  8. W Bernet. Parental Alienation Disorder and DSM-V. „The American Journal of Family Therapy”. 36 (5), s. 349–366, 2008. DOI: 10.1080/01926180802405513. 
  9. JA Hoult. The Evidentiary Admissibility of Parental Alienation Syndrome: Science, Law, and Policy. „Children’s Legal Rights Journal”. 26 (1), 2006. 
  10. Prof. dr hab. Irena Namysłowska. EKSPERTYZA WYKONANA NA ZLECENIE BIURA RZECZNIKA PRAW DZIECKA DOTYCZĄCA SYNDROMU GARDNERA JAKO WYODRĘBNIONEJ JEDNOSTKI CHOROBOWEJ. „Oficjalna strona Rzecznika Praw Dziecka”. Sprawdź autora:1.

Bibliografia

  • Janusz Krzyżowski: Leksykon Psychiatrii i Nauk Pokrewnych. Warszawa: Medyk, 2010. ISBN 978-83-89745-68-2.
  • Marc J. Ackerman: Clinician’s Guide to Child Custody Evaluations. New York: John Wiley & Sons, 2006.