Zespół czołowy

Organiczne zaburzenie osobowości
ilustracja
ICD-10F07.0
Zespół płata czołowego

Zespół czołowy (łac. syndroma frontale, ang. frontal lobe disorder) – zespół objawów psychoorganicznych związanych z uszkodzeniem okolicy czołowej mózgu, najczęściej przez guz. W czystej postaci wiąże się z uszkodzeniem kory płatów czołowych. Towarzyszyć mu mogą objawy niezwiązane z uszkodzeniem kory i niewchodzące w skład obrazu klinicznego zespołu, np. związane ze wzrostem ciśnienia śródczaszkowego lub uszkodzeniem innych części mózgowia przez proces rozrostowy.

Objawy i podział

Obraz glejaka wielopostaciowego w MRI w lewym płacie czołowym u 66-letniego pacjenta. Chory prezentował spowolnienie napędu psychoruchowego i niekiedy niedostosowane zachowanie[1]

Objawy psychopatologiczne guzów okolicy czołowej wyprzedzają objawy neurologiczne. Przebieg choroby zależy od charakteru guza: oponiaki rosną powoli, i okres objawów psychiatrycznych jest dłuższy; guzy złośliwe, głównie glejaki, cechuje krótki wywiad, objawy neurologiczne pojawiają się wcześniej. Większość autorów jest zdania, że nieistotne jest który płat, lewy czy prawy, objęty jest procesem rozrostowym[2]. W klinice wypadnięcia funkcji płatów czołowych istotne znaczenie ma natomiast fakt, czy proces lokalizuje się w górnej części płatu (od strony sklepistości) czy w części przypodstawnej (nadoczodołowej)[3].

Zespół czołowy ze sklepistości (zespół przedczołowy grzbietowo-boczny, zespół wypukłości czołowej, łac. syndroma convexofrontale, ang. frontal convexity syndrome)[2][4]

  • zaburzenia napędu psychoruchowego (niem. Mangel an Antrieb[5])
    • zanik inicjatywy, spontaniczności
    • hipopatia lub apatia
    • abulia
    • dysforia
    • nastrój tępy i mrukliwy
    • labilność uczuciowa
    • obniżenie uczuciowości wyższej: utrata uczuć społecznych, poczucia odpowiedzialności, ambicji
    • deficyty uwagi, przypominania, myślenia abstrakcyjnego, myślenia przyczynowo-logicznego.

Zespół czołowy z części nadoczodołowej (zespół oczodołowy, zespół oczodołowo-czołowy, łac. syndroma baseofrontale, ang. orbitofrontal syndrome)[2][4]:

  • obniżenie lub zanik uczuciowości wyższej
  • odhamowanie
  • niedostosowany afekt
  • osłabiony krytycyzm
  • brak wglądu
  • nastrój labilny, waha się między beztroskim a gniewliwym
  • skłonność do opowiadania niemądrych żartów i często niewybrednych historyjek o treści erotycznej (moria, wiłość, nastrój moriatyczny; niem. Witzelsucht)

Podstawowe umiejętności językowe, pamięć i procesy poznawcze zwykle są niezaburzone[6].

Niektórzy autorzy wyróżniają dodatkowo zespół czołowy przyśrodkowy (zespół przyśrodkowo-czołowy, ang. medial frontal syndrome), w którym uszkodzenie dotyczy przedniej części obręczy[6].

Głównym objawem tego uszkodzenia jest apatia, z utratą motywacji i zmniejszoną aktywnością celową. Występuje osłabienie kończyn dolnych i brak kontroli nad zwieraczami, wytwory werbalne są rzadkie[7].

Zespół czołowy jatrogenny

Szczególną postacią zespołu czołowego jest zespół czołowy jatrogenny po leukotomii przedczołowej, czyli lobotomii (charakteropatia leukotomizowanych). W tej metodzie leukotomii w różny sposób oddzielano struktury korowe płata czołowego od struktur podkorowych, czego psychiczne następstwa zbliżone były obrazem klinicznym do charakteropatii pourazowych. U zdrowych ludzi poddanych leukotomii dokonywała się zmiana charakteru, na którą składały się[4]:

  • bezwolność
  • potulność
  • bezpretensjonalność
  • brak zainteresowania światem zewnętrznym
  • uproszczenie życia wzruszeniowego
  • zmniejszenie roszczeń życiowych
  • monotonia uczuciowa
  • zanik inicjatywy
  • brak zainteresowania przyszłością.

Phineas Gage

Jednym z pierwszych opisanych i bardziej znanych przypadków zespołu czołowego był przypadek Phineasa Gage'a, 25-letniego, zdrowego rzemieślnika, który w 1848 roku wskutek nieszczęśliwego wypadku został uderzony w głowę metalowym prętem. Pręt przebił na wylot czaszkę, przez lewą szczękę, oczodół, płat skroniowy i sklepienie czaszki. Gage przeżył, ale wystąpiły diametralne zmiany w jego charakterze[8].

Przypisy

  1. ↑ Schmitt R, Kettritz U, Luft FC, Kettritz R. Posttransplantation malignancy in a patient presenting with weight loss and changed bowel habits: a case report. „BMC nephrology”, s. 9, styczeń 2006. DOI: 10.1186/1471-2369-7-9. PMID: 16674825. 
  2. ↑ a b c Adam Bilikiewicz, Stefan Smoczyński: Psychopatologia guzów śródczaszkowych. Wydanie II zmienione i uzupełnione. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1989 s. 50-56 ISBN 83-200-1378-X
  3. ↑ Psychiatria : podręcznik dla studentów medycyny. Adam Bilikiewicz (red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006, s. 735. ISBN 83-200-3388-8.
  4. ↑ a b c Bilikiewicz A: 2.6. Zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu. W: Bilikiewicz A, Pużyński S, Rybakowski J, Wciórka J (red.): Psychiatria. Tom II. Psychiatria kliniczna. Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 2002, s. 160-161. ISBN 83-87944-72-6.
  5. ↑ Hauptmann, Der „Mangel an Antrieb“ — von innen gesehen, „Archiv für Psychiatrie und Nervenkrankheiten”, 66 (1), 1922, s. 615–686, DOI: 10.1007/BF01910516, ISSN 0003-9373 (niem.).
  6. ↑ a b Jeffrey L. Cummings, Michael S. Mega: Neuropsychiatria. Michał Rydzewski (red. polskiego wydania). Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 2005, s. 143-161. ISBN 83-89581-42-6.
  7. ↑ Narriman C Shahrokh, Robert E. Hales, Amerykański słownik psychiatryczny, Bartosz Łoza (red.) i inni, Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2009, s. 234, ISBN 978-83-7609-058-0, OCLC 750909062.
  8. ↑ Harlow JM. Passage of an iron rod through the head. Boston Medical and Surgical Journal 39: 389-393 (1848)

Zobacz też

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.
Frontal lobe tumor.jpg
Autor: see above, Licencja: CC BY 2.0
Magnetic resonance imaging of the brain revealed a left frontal, invasive, multilocular, infiltrating process.
Prefrontal cortex.png
Sagittal human brain with cortical regions delineated.