Zespół pałacowo-ogrodowy w Siedlcach

Pałac Ogińskich w Siedlcach

nr rej. A-62/340
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Siedlce
Ukończenie budowy	przed 1730
Ważniejsze przebudowy	1769-70, 1779-81
Zniszczono	1944
Odbudowano	1950
Pierwszy właściciel	Kazimierz Czartoryski
Położenie na mapie Siedlec Pałac Ogińskich w Siedlcach
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pałac Ogińskich w Siedlcach
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pałac Ogińskich w Siedlcach
52°10′10,05″N 22°17′00,88″E/52,169458 22,283578

Zespół pałacowo-ogrodowy w Siedlcach.

Pałac Ogińskich

Pałac murowany został wybudowany przez Kazimierza Czartoryskiego przed 1730. Powstał na miejscu dworów drewnianych, o których była wzmianka w 1698. W latach 1769–1770 gruntowny remont pałacu przeprowadził Michał Fryderyk Czartoryski, syn Kazimierza.

W 1775 Aleksandra Ogińska odziedziczyła po ojcu Michale, pałac wraz z dobrami siedleckimi. W latach 1779–1781 przebudowała ona pałac według planów Stanisława Zawadzkiego. W centralnej części została dobudowana górna kondygnacja wraz z nową elewacją frontową. Po bokach dobudowano dwa skrzydła poprzeczne. Całość budynku nabrała charakteru klasycznego. Była to pierwsza na ziemiach polskich budowla zawierająca motyw portyku kolumnowego.

W pałacu 20 lipca 1783 i ponownie w 1793 gościł bliski jej krewny, król Stanisław August Poniatowski. Po swojej pierwszej wizycie król August skorygował plany górnych apartamentów, co było związane z niedogodnościami, jakich doznał. Gościem był również Tadeusz Kościuszko. W salach pałacu tworzyli poeci oświecenia: Franciszek Karpiński, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Dionizy Kniaźnin.

Od 1774 Aleksandra zaczęła wystawić w pałacu sztuki teatralne. Jedną z pierwszych sztuk był „Pigmalion” według J.J. Rousseau. Po raz pierwszy w Polsce zaprezentowano w formie scenicznej folklor cygański w operze komicznej Franciszka Kniaźnina pt. „Cyganie” z muzyką jej męża Michała Kazimierza Ogińskiego. W pałacu odbywały się również festyny dworskie, wieczory poetyckie i koncerty. Widowiska te uświetniały okolicznościowe uroczystości.

W narożniku dziedzińca przed pałacem powstał portal sceniczny. W 1783 Aleksandra przebiła ul. Pałacową (obecnie ul. Kościuszki) ułatwiającą komunikację z rynkiem i kościołem parafialnym.

Po śmierci Aleksandry Ogińskiej w 1798 właścicielem stała się Izabela Czartoryska, która wymieniła dobra siedleckie na dobra rządowe na Lubelszczyźnie. W związku z tym od 1804 Siedlce stały się miastem rządowym, a pałac obiektem użyteczności publicznej. Do 1912 był siedzibą władz guberni, w 1915 był ewakuowanej z Wilna Dyrekcji Kolei, od 1921 Kurii Biskupiej, w latach 1924–1939 Gimnazjum Biskupiego, 1939–1944 niemieckiego Wermachtu, od 1950 miejscowych władz.

W 1944 podczas II wojny światowej pałac został spalony. Odbudowano go w 1950 przekształcając wnętrza pod względem użytecznym. W 1953 postawiono przed pałacem pomnik w kształcie sarkofagu, pamięci tym, którzy polegli w walkach o wyzwolenie w latach 1939–1945. W 1960 pałac przeszedł remont.

Od 2006 użytkownikiem pałacu jest Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach (przed 1 października 2010 uczelnia nosiła nazwę Akademia Podlaska w Siedlcach).

Oficyna pałacowa

Wybudowana w II połowie XVIII, przebudowana w XIX dwukondygnacyjna o dwóch prostopadłych skrzydłach.

Pawilon ogrodowy

Zbudowany w II połowie XVIII na planie ośmioboku w stylu gotyku romantycznego.

Park miejski Aleksandria

Staw w parku

Dawniej zwany Aleksandrowem, obecnie Aleksandria. Założony w I poł. XVIII w formie parku „włoskiego”. Gdy właścicielami miasta stali się Czartoryscy, Aleksandra Ogińska zmieniła wygląd parku na sentymentalny według projektu Franciszka Salezego Sarnowskiego. Przed wizytą króla Stanisława Poniatowskiego w lipcu 1783, w parku powstały upiększające obiekty. Wyspy były otoczone kanałami, którymi pływano łodziami. Jedne z ważniejszych budowli (których było ponad trzydzieści) to:

• domki mieszkalne księżnej
• altany
• łazienki
• domek rybacki
• meczet turecki
• oranżeria
• stajenka
• wiatrak
• sztuczne groty
• teatr letni

Powiększony przez Aleksandrę Ogińską o część północno-zachodnią i wschodnią. W części wschodniej utworzyła ogród malowniczy zwany Aleksandrią. W XIX wprowadzono zmianę układu alei.

Park wydzierżawiono osobom prywatnym od ok. 1840. Następnie park przeszedł na własność miasta. W latach 1869–1909 południową i zachodnią część parku ograniczono żelaznym płotem, a od północnej – murowanym parkanem. Miejski Komitet Krzewienia Trzeźwości Publicznej organizował imprezy w parku, jak też opiekował się jadłodajnią i herbaciarnią.

Podczas II wojny światowej Niemcy rozebrali większość budowli w parku, m.in. teatr letni, restaurację i estradę. Obecnie park w niewielkim stopniu przypomina swoją świetność z przeszłości. Jest znacznie mniejszy, bez dawnego układu alejek i kanałów. O długiej historii parku przypominają ponad dwustuletnie drzewa, z których niektóre są uznane za pomniki przyrody.

Bibliografia

• Michalec, Danuta: Aleksandra Ogińska, Muzeum Okręgowe w Siedlcach 1999
• Piotr Ługowski, „Aby to mogło być ubogo, a chędogo, w proporcji moich możliwości”. Przemiany siedleckiego pałacu Aleksandry Ogińskiej w świetle źródeł archiwalnych, [w:] LAUDATOR TEMPORIS ACTI. Studia z dziejów sztuki i kultury ofiarowane Księdzu Doktorowi Janowi Niecieckiemu w 65. rocznice urodzin, Lublin 2015, s. 219–232.
• Siedlce – zabytki architektury. [dostęp 2014-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]. (pol.).
• Plan miasta Siedlce wyd. na zlecenie Wojewódzkiego Ośrodka Informacji Turystycznej w Siedlcach
• Mapa topograficzna Polski, Siedlce – Oddział Topograficzny Sztabu Gen. WP
• Historia miasta – dokument odczytany podczas jubileuszowej Sesji Rady Miasta z okazji rocznicy 455-lecia Siedlec. [dostęp 2014-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-01)]. (pol.).