Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach

Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach

nr rej. A/238/09 z 20.03.2009[1]
Widok na pałac
Państwo	Polska
Miejscowość	Krowiarki
Adres	ul. Zamkowa
Ukończenie budowy	1678, 1826, 1852-1877
Położenie na mapie gminy Pietrowice Wielkie Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach
Położenie na mapie województwa śląskiego Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach
Położenie na mapie powiatu raciborskiego Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach
50°08′14″N 18°04′58″E/50,137222 18,082778

Henckel Donnersmarck (prawa strona herbu)

Gaschin

Herby z kartusza na wieży

Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach – pałac otoczony parkiem znajdujący się w Polsce, w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Pietrowice Wielkie, we wsi Krowiarki.

Był dawną siedzibą rodów Strachwitz, Gaschin i Donnersmarck. Zbudowany staraniem Ernesta Joachima Strachwitza w 1826 r. na miejscu poprzedniego drewnianego dworu, który pochodził z XVII wieku. W latach 1852-1877 nastąpiła przebudowa pałacu oraz powstał park. Pałac ma m.in. skrzydło o charakterze secesyjnym, w którym można doszukać się stylów: neorenesansowego i neobarokowego, trójosiową część frontową pałacu, która zwieńczona jest czteroboczną wieżą z bogato dekorowanym ośmiobocznym hełmem. Obecnie pałac jest niezamieszkany i popada w ruinę.

Historia

Sala Mauretańska z 1865 roku

Pałac w Krowiarkach z 1908 roku

Pałac w Krowiarkach z 1908 roku

Dobra na początku XVI wieku były własnością Jana Tracha, a następnie Kaspra Wyskoty z Wodnik^[2]. W 1678 r. został wzmiankowany dwór z drewna w wiosce Krowiarki, którego właścicielem była rodzina von Beess będąca właścicielami wsi od 1564 r. W 1680 roku dwór przejął Leopold Paczyński, hrabia Tenczynka koło Krakowa oraz Paczyny koło Gliwic^[3][4]. Od 1798 r. właścicielem drewnianego dworu, o którym wspomina zawarta umowa sprzedaży został Graf Karol von Strawitz^[3]. Pierwotny pałac wzniesiony został prawdopodobnie w XVII wieku, z którego zachowały się niektóre partie murów w obecnym^[4]. Należy sądzić, że drewniany pałac istniał jeszcze w 1802 r., bowiem zachowały się rachunki zakupu m.in. nowych statków dębowych oraz wiadomo, że wykonana została oficyna na piętrze oraz melioracja^[3].

W 1825 r. Karol von Strachwitz przekazał w testamencie swój majątek synowi Janowi Maurycemu oraz nakazał budowę murowanego pałacu, która rozpoczęła się w 1826 roku^[3][4]. W 1840 r. budowa była kontynuowana z polecenia jego syna, Ernesta Joachima von Strachwitz. Wyposażenie powstałej budowli kosztowało go 126,6 tys. marek. W 1843 r. Ernest Joachim von Strachwitz sprzedał wieś rodowi von Gaschin, a mianowicie Amandowi Leopoldowi von Gaschin. W 1848 r. wspomniany zostaje przylegający do pałacu park^[3]. W latach 1852-1877 za sprawą Mikołaja Strachwitza dokonano kolejnej przebudowy pałacu oraz powstał nowy park. Na miejscu dawnego parku postawiono folwark^[3][4][5].

15 maja 1856 r. Hugo II Henckel von Donnersmarck poślubił Wandę von Gaschin. W 1877 r. matka Wandy, Fanny von Gaschin przekazała jej rodowe ziemie: Maków, Kietrz i Krowiarki z pałacem, który od tej chwili stał się własnością rodu Henckel von Donnersmarck. Kolejnej przebudowy dokonano w latach 1882-1896^[3][5]. W 1892 r. pożar strawił północną, drewnianą część pałacu, która zostaje odbudowana i rozszerzona w 1898 r. w stylu secesyjnym^[3][4][6][5]. W 1900 r. z dzierżonych majątków utworzono ordynację^[3]. Hugo i Wanda zamieszkiwali Krowiarki do 1905 r., kiedy to przenieśli się do odnowionego pałacu w Brynku. 17 maja 1906 r. w Krowiarkach obchodzili złote wesele, co odnotowały Nowiny Raciborskie: "Wczoraj obchodził hr. Henckel-Donnersmarck ze swą małżonką hr. Wandą z Gaszynów uroczystość złotego wesela. Z tej okazji wieś była pięknie przystrojoną, wieczorem była wspaniała iluminacya, puszczano także sztuczne ognie. Hrabina Wanda, właścicielka Polsk. Krawarza jest ostatnią po kądzielize starej, możnej rodziny górnoślązkich hrabiów Gaszynów"^[7]. Od 1911 roku zamieszkiwał tutaj Edgar 1. Graf von Henckel-Gaschin. Od 1939 r. pałac był własnością Hansa 2. Grafa von Henckel-Gaschin. Wraz ze zbliżaniem się frontu wschodniego wysłał on swoją żonę za granicę, a sam w marcu 1945 roku uciekł na rowerze przed wojskami Armii Czerwonej do Baborowa na stację, aby stamtąd udać się do Czech pociągiem^[8].

Przetrwał on wojnę w stanie nienaruszonym. Była tutaj Szkoła Aktywu Politycznego, a od 1947 roku Państwowy Dom Dziecka i przedszkole. W 1949 r. przypałacowy park został wpisany do rejestru zabytków^[9]. Od 1963 roku pałac przejął Szpital Rehabilitacyjno-Ortopedyczny. W 1970 roku szpital opuścił pałac wraz z jego cennym wyposażeniem i rozpoczął się okres niszczenia. W 1988 r. w imieniu Skarbu Państwa pałac został sprzedany prywatnemu inwestorowi. Po prywatyzacji w latach 90. XX wieku nowy właściciel nie przeprowadził remontu ani nie zabezpieczył obiektu. Pałac z roku na rok niszczał coraz bardziej, a właściciel unikał planowanych kontroli konserwatora zabytków.

W 2004 r. zespół pałacowo-parkowy został wystawiony na sprzedaż przez małopolskiego developera. Wyceniono go wówczas na 5,4 mln zł. W 2006 r. cena za pałac spadła do 2 mln zł^[10]. 28 kwietnia 2007 r. dwóch obcokrajowców przyleciało helikopterem, aby zobaczyć pałac^[11][12]. 31 maja pałac został sprzedany spółce Kalydna Sp. z o.o. z luksemburskim kapitałem za 650 tysięcy euro^[10][13]. 30 lipca rozpoczęły się pierwsze prace mające uchronić obiekt przed zniszczeniem, dokonano oględzin najwyższej wieży pałacu^[14]. W sierpniu nad Krowiarkami przeszła wichura, która spowodowała przechylenie wieży. Wieża wsparta była na 8 drewnianych belkach, z czego jednej nie było, druga zgniła, a trzecia złamała się na pół w czasie wichury^[15]. W wyniku wichury i m.in. oględzin zdecydowano się na zdjęcie wieży, bowiem groziła ona zawaleniem do środka pałacu, w tym do sali balowej. W sierpniu trwała jej inwentaryzacja tak, aby po jej zdjęciu można było odtworzyć ją w oryginalnym kształcie^[16]. 21 sierpnia jedno z parkowych drzew zawaliło się na główną bramę prowadzącą do pałacu i ją poważnie uszkodziło. Brama została podparta belkami w celu zabezpieczenia przed zawaleniem^[17]. 27 sierpnia najwyższa wieża pałacu, która groziła zawaleniem została ściągnięta za pomocą specjalnie sprowadzonego dźwigu^[18]. Kolejnym etapem było zabezpieczenie terenu parku i pałacu tak, aby można było rozpocząć prace remontowe^[19]. W październiku rozpoczęły się prace mające na celu zabezpieczenie dachu budowli przed zbliżającą się zimą^[20]. W listopadzie trwały prace zabezpieczające pałac i mauzoleum przed nadejściem zimy, ponadto rozpoczęła się adaptacja danego budynku mieszkalnego w pobliżu stajni i wozowni na mieszkania dla robotników pracujących przy odbudowie obiektu^[21]. W styczniu 2008 r. rozpoczęto wymianę stolarki okiennej w pałacowych komnatach. Ponadto w sali jadalnej został podparty strop, który groził zawaleniem. Ekipa remontowa sukcesywnie wymienia belki podtrzymujące dach^[22]. W tym samym miesiącu wokół, a także w środku mauzoleum rozłożone zostało rusztowanie, tak aby na wiosnę móc rozpocząć wymianę dachu w tym obiekcie^[23]. W lutym dokonano demontażu czterech sarkofagów znajdujących się w środku mauzoleum, a także gzymsy zostały ściągnięte w celu ich oczyszczenia^[24]. W marcu w pracowni sztukatorskiej zdjęte gzymsy i rozety zostały poddane konserwacji. Ponadto pracownia ta rozpoczęła wykonywanie brakujących elementów wystroju mauzoleum^[25]. 29 czerwca podczas festynu odbyła się prezentacja zamierzeń inwestycyjnych związanych z pałacem, na którym obecny był jeden z angielskich właścicieli^[10]. We wrześniu prace przy mauzoleum zostały wstrzymane, gdyż nie znaleziono wykonawcy zadaszenia kopuły obiektu. Ekipa remontowa skupiła się na uzupełnieniu elementów wystroju sztukatorskiego w budowli. Do mauzoleum wytyczono również drogę dojazdową, która została wysypana łupkiem. Również w pałacu zostały zatrzymane prace, ponieważ nie opracowano dokumentacji związanej z wylaniem nowych stropów. Na drugim piętrze pałacu została zerwana podłoga w celu przygotowania jej pod wylanie nowych stropów. We wrześniu rozpoczęły się prace w starym budynku gorzelni, gdzie naprawiono ogrodzenie oraz zlecono prace malarskie^[26]. W lutym 2009 r. wykonany został dach mauzoleum, a cała budowla została pomalowana farbą podkładową. Rozpoczęto również osuszanie budowli z wilgoci^[27]. W marcu rozpoczęto rozbiórkę pozostałości wieży, aż do jej murowanej części. Ponadto w sali jadalnej i balowej zostały rozstawione rusztowania^[28]. W sierpniu nowy właściciel pałacu otrzymał 305 tys. zł dotacji z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach na rewaloryzację parku. W pierwszym etapie renowacji parku zostanie wykonana dokumentacja i mapy, a także odmładzanie starszych drzew poprzez zdjęcie posuszu i jemioły oraz usunięcie resztek wyłamanych konarów, wykarczowanie i usunięcie prawie 200 starych drzew. Inwestorzy chcą przywrócić dawny wygląd parku, a także wybudować altanę widokową, która kiedyś była usytuowana pomiędzy mauzoleum a pałacem^[9].

Do 2015 właściciel na renowację parku pałacowego i samego budynku przeznaczył ponad 20 mln zł^[29].

Architektura

Pałac

Dwie wieże pałacu

Sala balowa z 1965 r.

Podłoga w sieni

Pałac utrzymany w stylu neorenesansowym i neobarokowym. Zwrócony jest frontem ku zachodowi. Nowsza część murowana z cegły w stylu secesyjnym, natomiast w starszej części otynkowana na czerwono. Część nowsza jest dwupiętrowa, starsza piętrowa, budowla jest podpiwniczona^[4]. Korpus budowli jest w zasadzie barokowy, być może zachowany po poprzedniej budowli jaka tutaj się znajdowała. Budowla pokryta jest mansardowym dachem, który wiąże się z pseudorenesansowymi wieżyczkami i szczytami ryzalitów w zupełnie ahistoryczny sposób. Jeszcze dziwniejsze wydaje się zwieńczenie wieży głównej, które prawdopodobnie jest antologią modnych w XIX wieku pseudostylów^[30]. Taka mieszanka stylu związana jest z XIX wiekiem, kiedy to w Europie nie dominował żaden określony styl architektoniczny^[31]. W związku z tym fasada główna i elewacje budowli są swoistym konglomeratem różnych stylów architektonicznych, w tym m.in. manieryzmu, renesansu i baroku^[31][5]. Część starsza wzniesiona w stylu neorenesansowym i neobarokowym została na planie prostokąta z ryzalitami na osiach, który od frontu jest wydany, natomiast od ogrodu zamknięty trójbocznie.

W narożnikach południowo-wschodnim i północno-zachodnim znajdują się kwadratowe wieże, które mają hełmy namiotowe i poprzedzone są niewielkimi dobudówkami posiadającymi wejścia. W narożnikach północno-wschodnim i południowo-zachodnim znajdują się wieżyczki cylindryczne zwieńczone hełmami stożkowymi. Wieże czworoboczne podzielone są przez gzymsy konsolkowe na dwie kondygnacje. W górnej kondygnacji wieży znajdują się potrójne okna, które zostały półkoliście zamknięte^[4]. W wieży czworobocznej znajduje się bogato dekorowany wykusz, który ma dwa okna rozdzielone kolumną, dach siodłowy, wybrzuszony, pokryty blachą w rybią łuskę, który wieńczy dekoracyjny grzebień.

Trójosiowy ryzalit frontowy wieńczy szczyt ze spływami, niszami i odcinkowym przyczółkiem. Nad ryzalitem znajduje się nadbudowana i najwyższa czworoboczna wieża utrzymana w stylu neobaroku. Czworoboczna wieża, której hełmowy dach przechodzi w ośmiobok posiadała dwie latarnie. Dostrzec w niej można rozczłonkowane kolumienki i balustrady, które wsparte zostały na konsolach. Wieża posiada również kartusze, maski, sterczyny i lukarny^[4].

Dach jest mansardowy z lukarnami, który pokrywa w części starszej eternit, a nowszej blacha. Szczyty, które mają spływy zwieńczone są naczółkami o linii falistej. Wieże czworoboczne zwieńczone wysokimi dachami namiotowymi z lukarnami, podbite zostały łupkiem. Natomiast wieżyczki cylindryczne zakończone zostały iglicami^[4].

Powierzchnia pałacu wynosi około 6500 metrów kwadratowych. Pałac ma w podziemiach 30 piwnic, które tworzą swoisty labirynt, natomiast na parterze i piętrach znajduje się 115 sal^[32]. Układ wnętrz jest dwutraktowy ze znajdującą się pośrodku sienią. Po bokach sieni w trakcie frontowym od północy znajduje się sala jadalna, a od południa sala balowa. Natomiast w trakcie tylnym obecna jest sala mauretańska. Wszystkie pomieszczenia nakryte są sufitami^[4].

Sień

Znajduje się w nowszej części pałacu. Posiada liczne łuki arkadowe, które zostały wsparte na kolumnach z secesyjnymi głowicami. Balustrada również secesyjna, a podłoga ułożona z błękitno-beżowych kafelek z kwiatowym deseniem. Okrągłe okna, arkady. a także zrównoważony układ przestrzenny wskazują na dominację stylu neorenesansowego^[33]. W sieni znajdują się dwa drewniane portale w stylu neorenesansu, a bezpośrednio nad drzwiami widzimy płaskorzeźbione supraporty przedstawiające sceny myśliwskie, m.in. Dianę^[34].

Sala balowa

Sala balowa

Łazienka

Sala balowa zwana jest również salą białą czy też błękitnym salonem^[30]. Sala posiada bardzo bogatą dekorację sztukatorską i snycerską nawiązującą do motywów barokowych, rokokowych i regencji^[4][30][35]. Pochodzi z okresu przebudowy pałacu w latach 1852-1877^[36]. Znajdują się w niej drewniane boazerie z festonami i maskami, także ujmujące wejścia, okna, portrety oraz kominek^[4]. Dekoracje ścian składają się z kratek, wstęg, kampanul, kartuszów, muszli, wolut, rocaille'ów i róż znajdują się w podziałach ramowych^[35]. Supraporty zawierają stiukowe grupy satyrów i putta oraz malowidła zawierające sceny pastersko-ogrodowe^[4]. Salę pokrywa sklepienie zwierciadlane z fasetami^[35]. Sufit posiada w centrum owalny plafon oraz medaliony na fasetach^[4][35]. Dodatkowo ma bogatą dekorację stiukową i malarską, która przedstawia obłoki, kwiaty i puttów^[4]. Owalny plafon zawiera chmury i stiukowe anioły trzymającymi wieńce nad herbowymi tarczami^[35]. W narożach sali znajdują się stiukowe mitologiczne rzeźby, m.in. Aresa, Hermesa lub Prometeusza, oraz dwa kartusze z herbami rodów Bersten II (Gaszyńskich) oraz Bróg^[4][35][36]. Nad dwoma znajdującymi się naprzeciw otworami drzwiowymi znajdują się malownicze sceny dekoracyjne, o tematyce rodzajowej, które zostały ujęte w rokokowe obramienia. Pomiędzy bocznymi drzwiami znajduje się barokowy kominek z kariatydami^[35]. Kominek zdobiony atlantami, nad którym znajdowało się lustro z obramieniem w kształcie palm. Pomiędzy oknami również były umieszczone lustra^[34]. W sali tej w boazerii dwóch krótszych ścian znajdowały się cztery portrety rodziny cesarskiej: Karola VI, jego żony Elżbiety Krystyny oraz córek Marii Teresy i Marii Anny. Portrety wyszły w 1735 r. spod pędzla Chrystiana Filipa van Bentuma^[34][35][37]. Portrety te są typowo reprezentacyjne i utrzymują się w atmosferze etykiety dworskiej^[35][37]. Osoby portretowane zostały przedstawione na tle kotary z widokiem na krajobraz^[35]. Jan Skuratowicz zastanawiał się nad włączeniem tych obrazów do wnętrz sali. Pierwsze wysnute przypuszczenie to aluzja to trudnej sytuacji na dworze habsburskim, która pozostawała w pewnej analogii do sytuacji rodziny, która wówczas zamieszkiwała pałac. Natomiast drugie, bardziej prawdopodobne, to chęć podkreślenia związków z dworem habsburskim^[36]. Pomiędzy ścianami a fasetami widoczny jest dekoracyjny fryz stiukowy, który składa się z wieńców róż oraz twarzy nimf i satyrów. W pozostałych miejscach można zobaczyć freski o tematyce krajobrazowej, które ujmują rokokowe obramienia. W sali tej dominują elementy późnego baroku, w tym: podziały ramowe, ornament wstęgowy, kampanule i kratki. Ponadto dają się dostrzec również elementy rokokowe: rocaille, róże, muszle, obramienia fresków. Cała sala w stonowany kolorze z przewagą bieli i złota^[35].

Sala jadalna

Wykonano ją w XIX wieku w pseudobarokowym stylu^[35]. Sala zwana jest także salą dębową, brązową lub brunatną ze względu na dębowe boazerię i kredensy, które naśladują wyimaginowany renesans^[30]. Dawniej była to sala portretowa^[35]. Stylizowana na neorenesans^[35]. W boazerię wpleciono herby Lichnowskich, Althan, Lobkowitz, Paar, Renaard, Orsig, Strachwitz, Gaschin, Leszczyc-Sumiński, Radziwiłł, Drucki-Sokolnicki, Gedymin, Choltitz ozdobione bogatymi ramami^[38]. Występują w niej również motywy kręconych kolumn, pilastrów herbowych, które zaczerpnięte zostały ze sztuki barokowej^[35]. Ponadto dębowa boazeria ujmuje bogato rzeźbione kredensy. Salę pokrywa rzeźbiony strop, na którym w bogatych ramach znajdują się kartusze herbowe^[34]. W sali tej znajdował się także nietypowy żyrandol. W jadalni oprócz właścicieli jadała również służba, zarządca natomiast siedział na podwyższeniu^[38].

Sala mauretańska

Wykonana została w XIX wieku^[35]. Sala ta rozdzielona jest małą trójkarkadową galeryjką^[31]. Cztery pary metalowych kolumienek dźwigają arkadowania posiadające bogatą dekorację w stylu neomauretańskim z elementami roślinnymi i geometrycznymi^[31][34][5]. Ponadto łuki arkad posiadają typowy dla sztuki bliskiego wschodu kształt podkowy^[31]. Salę pokrywa płaski i dekoracyjny sufit składa się z tłoczonych w metalu kasetonów i posiada również dekorację w tym stylu^[31][34]. Dodatkowo w supraportach ślepe arkadowania na kolumienkach^[34]. Sala ta łączy się bezpośrednio z salą balową^[5][38].

Łazienka

Łazienka znajduje się w starszej części pałacu^[33]. Posiada kafelkową okładzinę o biedermeierowskim charakterze^[30]. Kafelki znajdujące się w łazience są biało-liliowe. We wnętrzu natrysku wodnego, który zakończony jest półokręgiem znajduje się rzeźba przedstawiająca pół-człowieka i pół–rybę z dwoma ogonami zamiast nóg. Natomiast na sklepieniu łuku natrysku znajduje się rzeźba poważnej twarzy. W łazience była także wanna oraz ubikacja^[33].

Drewniany kościół

Mauzoleum

Zniszczone sarkofagi znajdujące się w mauzoleum

Mauzoleum usytuowane jest w południowo-wschodnim narożniku parku. Ta neoklasyczna, murowana i potynkowana budowla powstała około 1870 roku na planie krzyża^[8]

Ściany mauzoleum podzielone są pilastrami, a dwa wejścia mają portyk czterokolumnowy, który dźwiga belkowanie oraz trójkątny fronton. Budowla nakryta jest kopułą, która podbita jest miedzianą blachą. U szczytu kopuły znajduje się świetlik^[8].

Stajnia i wozownia

Stajnia i wozownia

Na terenie kompleksu pałacowego zachowały się wozownia i stajnia, które położone są w kształcie litery L.

Budowle są murowane, częściowo potynkowane, mają tylko parter. Wozownia ma podcienie arkadowe o łuku segmentowym. Całość pokrywa dwuspadowy dach z facjatkami, wozownia pokryta papą, a stajnia dachówką.

Park

Park angielski

Wokół pałacu rozpościera się 17,5 hektarowy park krajobrazowy^[39]. Park początkowo utrzymany był w stylu angielskim^[6] i założono go w XVII wieku, a gruntownie przekształcono w latach 1852-1877 za sprawą Karoliny Sumin-Sumińskiej, z domu Leszczyc i Karola Strachwitza. Drzewa sprowadzano bezpośrednio z Anglii i sadzono w odosobnieniu, tak aby można było podziwiać ich piękno. Po parku prowadziły ścieżki usypane z białego kamienia, które były codziennie grabione. Rozplanowano je tak, aby woda pojawiająca się wraz z opadami deszczu swobodnie po nich spływała. W środku parku znajdował się staw przez który wiódł mostek. Jego pozostałości zachowały się do dzisiaj. Natomiast z tyłu pałacu znajdowały się altany i latarnie, a pośrodku podziwiać można było rzeźbę myśliwego z psami. Rzeźbę tą można oglądać w Opolskim Centrum Rehabilitacji w Korfantowie, a z altan i latarni pozostały tylko pozostałości^[39]. Do dzisiaj zachowano układ przestrzenny parku z osią widokową i polanami, a w drzewostanie można znaleźć wiele gatunków egzotycznych, m.in. buk czerwonolistny, dąb czerwony, i dąb szypułkowy odmiany piramidalnej i kolumnowej, 3 gatunki sosen i klony^[9][34][39].

Ponadto na terenie parku znajduje się w południowo-wschodniej części mauzoleum rodowe Donnersmarcków, a w północno-zachodniej stajnia, wozownia, pozostałości po ujeżdżalni, basenie krytym i budynku dla służby. W północno-zachodnim narożniku mieścił się kiedyś drewniany kościółek^[39]. Do dzisiaj zachowały się fragmenty ogrodzenia, brama, murowane fundamenty kościoła i pozostałości po przykościelnym cmentarzu. Niedaleko bramy do dawnego drewnianego kościółka znajduje się barokowy posąg św. Jana Nepomucena z XVIII wieku znajdująca się na nowszym cokole^[34].

Pochowani w mauzoleum

Zniszczona płyta nagrobna Hugona III Henckel von Donnersmarcka

• Ellinor Henckel von Donnersmarck (ur. 1 lutego 1864 – zm. 24 września 1884) – hrabianka, córka Hugona II i Wandy.
• Hugo II Henckel von Donnersmarck (ur. 31 lipca 1832 – zm. 2 kwietnia 1908) – hrabia, mąż Wandy von Gaschin, zapoczątkował linię Henckel-Gaschin von Donnersmarck.
• Wanda von Gaschin (ur. 7 grudnia 1837 – 30 września 1908) – hrabianka, żona Hugona II.
• Ludwik Maria Henckel von Donnersmarck (ur. 27 września 1896 – zm. 16 sierpnia 1918) – hrabia, syn Edgara i Karoliny.
• Hugo III Henckel von Donnersmarck (ur. 19 lutego 1857 – zm. 11 czerwca 1923) – hrabia, syn Hugona II i Wandy, mąż Anny von Fabrice.
• Sara Henckel von Donnersmarck (ur. 3 lipca 1858 – zm. 4 maja 1934) – hrabianka, córka Hugona II i Wandy.
• Karolina zu Windisch-Grätz (ur. 16 stycznia 1871 – zm. 14 września 1937) – księżniczka, żona Edgara.
• Edgar Henckel von Donnersmarck (ur. 17 lipca 1859 – zm. 14 maja 1939) – hrabia, syn Hugona II i Wandy, mąż Karoline Windisch-Graetz.
• Karol Maria Henckel von Donnersmarck (ur. 23 sierpnia 1895 – zm. 26 stycznia 1940) – hrabia, syn Edgara i Karoliny, mąż Marii Henckel von Donnersmarck.

Mapa

1. Pałac 2. Brama wjazdowa 4. Stajnia i wozownia

6. Ruiny ujeżdżalni 8. Mauzoleum

Przypisy

Bibliografia

• Grzegorz Wawoczny, Paweł Newerla: Zamki i pałace dorzecza Górnej Odry. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2007. ISBN 978-83-89802-24-8.
• Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. VII: Województwo opolskie. Cz. 13: Powiat raciborski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1967, s. 13-15.
• Powiat raciborski: Gmina Pietrowice Wielkie. Wczoraj i dziś. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, s. 14-15. ISBN 978-83-89802-49-1.Sprawdź autora:1.
• Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Sztuka śląska opolskiego. Od średniowiecza do końca w. XIX. Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków, 1974.
• Antoni Polański, Alojzy Oborny: Ziemia Raciborska. Informator. Warszawa: PTTK Oddział Racibórz, 1958.
• Grzegorz Wawoczny: Zabytki powiatu raciborskiego. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2007, s. 41. ISBN 978-83-89802-36-1.

Linki zewnętrzne

• Strona o pałacu w Krowiarkach (pol.)
• Strona o pałacu w Krowiarkach (pol.)
• Strona o Krowiarkach (pol.)
• Strona o Krowiarkach (niem.)
• Strona o Krowiarkach (niem.)