Zespół pałacowy w Rajczy

Zespół pałacowy w Rajczy
nr rej. A-577/88 z 2 maja 1988[1], A-578/88 z 2 maja 1988 (park)[1]
Elewacja południowa pałacu (2019)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Rajcza
Adres	ul. Ujsolska 35[2]
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	neorenesans północny[3][4]
Inwestor	Siemońscy
Ukończenie budowy	około 1800[1], 1809[3] lub 1833[4]
Ważniejsze przebudowy	1895–1896, 1966–1967[5]
Pierwszy właściciel	Siemońscy[3]
Kolejni właściciele	Teodor Primavesi, Władysław Lubomirski, Karol Stefan Habsburg[5]
Położenie na mapie gminy Rajcza Zespół pałacowy w Rajczy
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zespół pałacowy w Rajczy
Położenie na mapie województwa śląskiego Zespół pałacowy w Rajczy
Położenie na mapie powiatu żywieckiego Zespół pałacowy w Rajczy
49°30′34″N 19°06′46″E/49,509444 19,112778

Zespół pałacowy w Rajczy – zespół pałacowy z XIX wieku w Rajczy w powiecie żywieckim, składający się z pałacu z oficynami, budynku gospodarczego i parku^[1], wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego^[5]

Historia

Wnętrze pałacu na początku XX wieku, pocztówka

Przypałacowy budynek gospodarczy, przed nim jeden z pawi, hodowanych na terenie zespołu pałacowego (2019)

Pałacowa stajnia i wozownia z izbami mieszkalnymi (2019)

Budynek pałacowej elektrowni wodnej

Pierwotną rezydencję wybudowała około 1809 roku Agnieszka z Jordanów Siemońska^[3], Anastazy Siemoński przekształcił ją w dwór w 1833 roku^[4] lub w latach 40. XIX wieku^[3]. W 1854 roku przeszła ona w ręce Teodora Primavesiego^[3], który następnie sprzedał ją w 1894 roku^[3][6] księciu Eugeniuszowi Lubomirskiemu, który kupił ją dla swego syna Władysławowa Lubomirskiego^[3]. W latach 1895–1896 Władysław Lubomirski przebudował pałac^[2] w stylu neorenesansowym, nadano mu wygląd zbliżony do obecnego^[4]. 4 maja 1914 roku pałac kupił książę Karol Stefan Habsburg^[2][3][6], który przeznaczył go w 1916 roku na sanatorium i szpital wojskowy dla żołnierzy^[2][3][6]. W 1917 roku^[7] pałac został ofiarowany przez księcia Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi na szpital specjalizujący się w leczeniu chorób płuc^[3]. W 1940 roku na terenie zespołu pałacowego zorganizowano punkt zborny dla osób objętych Akcją Saybusch^[6]. W czasie II wojny światowej pałac służył jako szpital dla żołnierzy Wehrmachtu, w 1945 roku został przejęty przez Sowietów, który zdewastowali wnętrza^[2][3]. Obiekt był jednak nadal wykorzystywany jako szpital okręgowy. W 1954 roku utworzono w pałacu Państwowe Sanatorium Przeciwgruźlicze. W 1966 roku pałac był remontowany i po raz kolejny zdewastowany. W latach 1966–1967 dobudowano nowe skrzydło^[3], mieszczące kaplicę i świetlicę^[5].

W 1991 sanatorium przekształcono w Państwowy Zakład Opiekuńczo Leczniczy. W 1999 roku przeprowadzono kapitalny remont według projektu Edwarda Poskiera^[3], od tegoż roku pałac jest siedzibą Samodzielnego Publicznego Zakładu Opiekuńczo Leczniczego dla przewlekle chorych^[5].

Obiekt jest częścią zespołu pałacowego, w skład którego wchodzą ponadto park pałacowy o charakterze krajobrazowym, usytuowany u podnóży i na stoku wzgórza Compel. Drzewostan parku jest bogaty gatunkowo i zróżnicowany wiekiem. Drzewa, wśród których przeważają świerki, buki, jesiony i klony, rosną w zgrupowaniach zwartych i luźnych. Wśród nich znajduje się 6 pomników przyrody, w tym 2 sosny wejmutki o obwodzie w pierśnicy 310 cm, lipa drobnolistna o obwodzie 470 cm, klon jawor o obwodzie 340 cm, wiąz górski o obwodzie 320 cm i dąb szypułkowy o obwodzie 310 cm^[3].

Poza pałacem do rejestru zabytków nieruchomych wpisano oficyny i budynek gospodarczy z 2. połowy XIX wieku oraz park z 1. połowy XIX wieku pod numerem A-578/88 z 2 maja 1988 roku^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Figiel i inni: Beskid Żywiecki. Przewodnik. Pruszków: Rewasz, 2012, s. 422. ISBN 978-83-62460-30-4.
• Edward Poskier. Ratujmy pałac Lubomirskich w Rajczy!. „Niedziela”, 2001. Kuria Metropolitarna w Częstochowie. ISSN 0208872X. 
• Andrzej Ryłko: Szkice do historii Rajczy. [dostęp 2017-08-07].
• Edward Wieczorek. „Krajoznawca Górnośląski”, 2017-12. Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK. 
• Hieronim Woźniak. Pałac Lubomirskich w Rajczy. Zakład Opiekuńczo Leczniczy. „Nad Sołą i Koszarawą”, s. 2, 2016-07-15. ISSN 15062643. 
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31 marca 2017 r. Województwo śląskie. Narodowy Instytut Dziedzictwa, s. 141. [dostęp 2017-08-07].