Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Park Słowiański”

Park Słowiański

zespół przyrodniczo-krajobrazowy
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Mezoregion	Bory Dolnośląskie
Data utworzenia	2007
Akt prawny	Uchwała Nr XI/70/07 Rady Miejskiej w Szprotawie z dnia 31 maja 2007 r.[1]
Powierzchnia	85,74 ha
Położenie na mapie Szprotawy Park Słowiański
Położenie na mapie Polski Park Słowiański
Położenie na mapie województwa lubuskiego Park Słowiański
Położenie na mapie powiatu żagańskiego Park Słowiański
Położenie na mapie gminy Szprotawa Park Słowiański
51°33′24″N 15°31′00″E/51,556667 15,516667

Brama do Parku Słowiańskiego

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Park Słowiański” – położony w Szprotawie, ustanowiony 31 maja 2007 uchwałą Rady Miejskiej zespół przyrodniczo-krajobrazowy. Obszar ten był objęty ochroną prawa również w 1. poł. XX wieku (do 1945 r.).

Skrzyżowanie szlaków przed Grodem Chrobry

Położenie geograficzne

• Obszar fizycznogeograficzny: Europa Zachodnia

• Podobszar fizycznogeograficzny: Niż Zachodnioeuropejski

• Prowincja: Nizina Zachodnioeuropejska

• Podprowincja: Nizina Sasko-Łużycka (324)

• Makroregion: Nizina Śląsko-Łużycka (324.3)

• Mezoregion: pogranicze Równiny Szprotawskiej i Borów Dolnośląskich (324.32)

• Mikroregion: pradolina Bobru na odcinku szprotawskim (polder szprotawski)

• Wysokość n.p.m. (m): 116–118

• Klimat: rejon klimatyczny Lubusko-Dolnośląski

Staw z wyspą zaręczynową wczesną wiosną 2007

Charakterystyka ogólna

Zespół jest wkomponowany w całości w krajobraz wykształconej we wczesnym holocenie pradoliny rzeki Bóbr, osiągającej w przedmiotowym miejscu szerokość 2 km i charakteryzującej się osobliwym mikroklimatem. Całość Zespołu znajduje się w granicach miasta oraz gminy Szprotawa, na obszarze 85,74 ha^[1]. Największą powierzchnię przedmiotowego terenu zajmuje grąd o typowej strukturze i składzie florystycznym. Najstarsze siedliska leśne stanowią wielowiekowe dąbrowy. W skład Zespołu wchodzą ponadto cenne przyrodniczo starorzecza, bajora, mokradła i źródliska, z charakterystycznymi dla nich siedliskami flory i fauny. Na przedmiotowym obszarze stwierdzono występowanie chronionych oraz rzadkich gatunków flory i fauny. Na terenie Zespołu znajdują się integralne obiekty kulturowe.

Grzęzawisko Chorwackie

Ogólne cele ochrony

• Zachowanie krajobrazu pradoliny Bobru o wyjątkowych wartościach przyrodniczo – widokowych, reprezentatywnych dla zalesionej strefy nadrzecznej z dawnymi rozlewiskami i starymi korytami rzecznymi.
• Zachowanie naturalnych i zbliżonych do naturalnych zbiorowisk roślinnych pradoliny oraz stworzenie warunków dla restytucji zbiorowisk przekształconych lub zniszczonych, a także dla restytucji fauny.
• Zachowanie i restytucja struktury i dynamiki środowiska przyrodniczego dla potrzeb naukowych, dydaktycznych i ogólnopoznawczych.
• Zachowanie obiektów kulturowych.

Wybitne walory estetyczne krajobrazu

Głównym elementem krajobrazu Zespołu jest rzeka Bóbr – lewostronny dopływ Odry i jedna z dziesięciu najdłuższych rzek w kraju. Na odcinku przechodzącym przez teren Zespołu posiada charakter rzeki górskiej. Na obszarze miasta rzeka spotyka czoło moreny czołowej, po czym skręca o 45 stopni, zmieniając kierunek na zachodni. Dynamiczny nurt rzeki, systematycznie żłobiący czoło moreny w okresie polodowcowym (poglacjalnym), przy jednoczesnym wbijaniu się prawego dopływu – rzeki Szprotawy, doprowadził na odcinku blisko 5 km do wytworzenia się pradoliny osiągającej szerokość 2 km i głębokość 6 m. To uwarunkowało powstanie płycizn, rozgałęzień i niskich wysepek oraz osłabienie nurtu, a także odkrycie podziemnych cieków funkcjonujących odtąd jako źródliska.

Park Słowiański i rzeka Bóbr

Aktualna rzeźba terenu Zespołu jest w istocie historyczną mapą przemian, jakie dokonały się na dnie pradoliny.

Na omawianym obszarze zachowały się do czasów współczesnych fragmenty wielowiekowej dąbrowy, uznawanej za drzewostan naturalny. Kilkadziesiąt dębów, szypułkowych i bezszypułkowych, to pomniki przyrody i egzemplarze z racji wieku bądź formy kwalifikowane do uznania za takowe. Drugim wyróżnikiem omawianego krajobrazu są olsy bagienne porastające żyzne bagienne siedliska o wysokim poziomie wody stojącej, tj. starorzecza i pasy cieków pochodzące z odkrytych źródlisk. Ten typ naturalnie powstałego krajobrazu stanowi niemal połowę obszaru Zespołu.

Kasztanowiec czerwony Aesculus carnea w Parku Słowiańskim

Występujące na omawianym terenie zespoły roślinności źródliskowej ze względu na unikatowość siedlisk należą do przyrodniczo najcenniejszych. Zarejestrowano tu stanowiska występowania żółwia błotnego, traszki zwyczajnej i innych gatunków ściśle chronionych. Do najcenniejszych pod tym względem rejonów zespołu należy Grzęzawisko Chorwackie ze starorzeczem Bobru, mokradłami, bagnami i źródliskami. Nazwa tego fragmentu parku nawiązuje do wydarzenia z okresu wojny trzydziestoletniej, kiedy 5 grudnia 1643 pobito w tym miejscu zaciężny oddział chorwacki. Ze względu na wybitne walory wymagające szczególnej ochrony prawnej na Grzęzawisku projektowano utworzenie użytku ekologicznego względnie stanowiska dokumentacyjnego.

Znaczącą funkcję w kreowaniu krajobrazu stanowią relikty dawnego ogrodnictwa parkowego, w zakresie kształtowania flory polegającego na nasadzeniu w różnych układach różnorodnych typów siedlisk leśnych oraz nasadzeniu gatunków sprowadzonych. Zachowały się pozostałości tych działań, np. w postaci pierścieni otaczających parkową polanę albo Gród Chrobry. W wyniku dawnej działalności ogrodniczej na obszarze Zespołu zarejestrowano obecność sosny wejmutki, choiny kanadyjskiej, dębu błotnego, dębu czerwonego, kasztanowca czerwonego i sosny czarnej. Szczególnie urokliwie wygląda omawiany obszar na przełomie marca i kwietnia, kiedy cały wyściełany jest kobiercem z zawilców i złoci polnych.

Na obszarze zespołu występuje 70 gatunków, w tym objętych ptasią dyrektywą UE: dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, jarzębatka, muchołówka białoszyja i gąsiorek. Nocą można usłyszeć sowę uszatą i puszczyka.

Wybitnym walorom przyrodniczym i krajobrazowym towarzyszą liczne stanowiska archeologiczne z różnych okresów, począwszy od epoki brązu, a kończąc na późnym średniowieczu, z zachowaniem względnej ciągłości. Największy i zarazem najbardziej charakterystyczny jest zlokalizowany pośrodku obszaru Gród Chrobry o powierzchni ok. 4 ha i wysokości 6 m. Dzięki bogato zachowanej dokumentacji źródłowej, przedmiotowy obszar posiada udokumentowaną historię sięgającą średniowiecza, kiedy to należał do piastowsko-głogowskiej domeny książęcej. Niemiecka nazwa Nonnenbusch – las zakonnic – nawiązuje do szprotawskiego klasztoru św. Magdaleny. Na przełomie XIX i XX wieku zespół był przedmiotem działalności towarzystwa upiększania miasta, które urządziło tu park romantyczny – być może pod wpływem twórców parku w Mużakowie.

Jeden z punktów dydaktycznych

Park wiąże się także z postacią wybitego szprotawianina, poety i dramaturga Henryka Laubego (1806–1884), przyjaciela księcia Pücklera – twórcy słynnego Parku Mużakowskiego (obecnie na liście UNESCO). Jedna z akcji jego romantycznej powieści rozgrywa się właśnie w tym parku.

Zespół leży bezpośrednio w strefie badań naukowych mających na celu odnalezienie wczesnośredniowiecznego grodziska Iławy (obecnie dzielnica Szprotawy), w którym w świetle wiarygodnego przekazu kronikarskiego w roku 1000 polski władca Bolesław I Chrobry powitał cesarza Ottona III, po czym obaj wspólnie udali się z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie (zjazd gnieźnieński)^[2].

W 2019 gminny Zespół ds. Rewitalizacji Turystycznej Szprotawy^[3] pod przewodnictwem Macieja Boryny zrekonstruował na parkowej polanie pogański kamienny krąg kultowy, nawiązujący do udokumentowanego podania o oddawaniu czci bożkowi o nazwie Flins na pobliskim Grodzie Chrobry^[4].

W 2019 z inicjatywy Towarzystwa Bory Dolnośląskie w pobliżu Grodu Chrobry odsłonięto Pomnik Bitwy w Lesie Dziadoszyców - 1 września 1015^[5].

Fragment Parku Słowiańskiego w 1932

Kamienny krąg na polanie w Parku Słowiańskim w Szprotawie

Pomnik Bitwy w Lesie Dziadoszyców odsłonięty w Parku Słowiańskim w Szprotawie w 2019

Zobacz też

• Parki miejskie w Szprotawie

Przypisy

Bibliografia

• Dokumentacja projektowa Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego Park Słowiański w Szprotawie (2006/2007), opracowana przez Macieja Borynę (Towarzystwo Bory Dolnośląskie), w posiadaniu Muzeum Ziemi Szprotawskiej.
• Hieronim Szczegóła: A jednak Iława szprotawska, Nadodrze 1960

Linki zewnętrzne

• Park Słowiański. [w:] Bory Dolnośląskie [on-line]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-03)].
• Boryna M.:, Park Słowiański w Szprotawie. Rys walorów przyrodniczych i kulturowych, Towarzystwo Bory Dolnośląskie Szprotawa 2007 (2020-02-19).