Zespół staromiejski Torunia

Zespół Staromiejski Torunia^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Widok na Stare Miasto, 2019 rok
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, IV
Numer ref.	835
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1997; na 21. sesji
	Położenie na mapie Torunia Stare Miasto
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Stare Miasto
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Stare Miasto
	53°00′41,112″N 18°36′41,903″E/53,011420 18,611640
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO;

Panorama Zespołu Staromiejskiego, 2018 rok

Stare Miasto zaznaczone zostało kolorem żółtym, Nowe Miasto niebieskim

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Ratusz Staromiejski

Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty

Stare Miasto - widok z katedry

Kościół św. Jakuba

Budynek Towarzystwa Naukowego

Zespół Staromiejski Torunia – najstarsza część Torunia, składająca się ze Starego Miasta, Nowego Miasta i zamku krzyżackiego.

Historia wpisów

Logo	Nazwa	Data wpisu	Źródło
	Rejestr zabytków	29 grudnia 1952	^[1]
	Pomnik historii	16 września 1994	^[2]
	Lista światowego dziedzictwa UNESCO	4 grudnia 1997	^[3]

Demografia

Liczba ludności Zespołu Staromiejskiego na przestrzeni lat^[4]^[5]:

Stare Miasto

Historia

Powstało po 1233 roku na miejscu starej osady. Położone nad Wisłą, zostało rozplanowane na rzucie nieumiarowego pięcioboku, ograniczonego dzisiejszymi ulicami: Pod Krzywą Wieżą, Fosa Staromiejska, Podmurna, Bulwar Filadelfijski. Na Starym Mieście znajduje się większość najcenniejszych zabytków Torunia^[6].

Ulice

Bankowa
Chełmińska
Ciasna
Fosa Staromiejska
Franciszkańska
św. Jana
Łazienna
Kopernika
Mostowa
Piekary
Pod Krzywą Wieżą
Podmurna
Panny Marii
Rabiańska
Różana
Szczytna
Szeroka
Szewska
Żeglarska

Zabytki

Wybrane zabytki na terenie Starego Miasta^[7]:

Ratusz Staromiejski - jeden z najznakomitszych przykładów średniowiecznej architektury mieszczańskiej w środkowej Europie
Katedra św. św. Janów - pochodzi z początków XIII wieku. W latach 1530-1583 służyła protestantom, a przez następne 13 lat użytkowana była wspólnie przez katolików i protestantów. W 1596 roku kościół przejmują jezuici i w ich posiadaniu świątynia jest do 1772 roku, kiedy to jej gospodarzami stają się księża diecezjalni
Kościół Mariacki - pierwotnie należał do franciszkanów. W latach 1557-1724 służył protestantom, a w latach 1724-1821 użytkowany był przez bernardynów. Od 1830 roku gospodarzem świątyni stają się księża diecezjalni
Dom Kopernika - zespół dwóch kamienic gotyckich z XV w., rekonstruowanych w latach 60. XX w., przypuszczalne miejsce urodzin Mikołaja Kopernika
Kamienica Pod Gwiazdą - pierwotnie gotycka, przebudowana w XVI i XVII w., krótko należąca do Filipa Kallimacha
Mury miejskie - budowane do XV w., baszty (m.in. Krzywa Wieża, Koci Łeb), bramy (Mostowa, Żeglarska i Klasztorna)
Kościół św. Ducha - pochodzi z XVIII w., wieża z końca XIX w.
Dwór Artusa - neorenesansowy, pochodzi z 1888 roku
Teatr im. Wilama Horzycy - eklektyczny z elementami secesji, pochodzi z 1904 roku
Poczta Główna- neogotycka, pochodzi z 1884 roku
Collegium Maius UMK - neogotycki, wzniesiony w latach 1905–1907
Collegium Maximum UMK- niderlandzki renesans, wzniesiony w latach 1905-1906
Collegium Minus UMK - modernistyczny, wzniesiony w latach 1935-1936

Nowe Miasto

Historia

W 1264 roku, na mocy przywileju lokacyjnego, zostało założone Nowe Miasto Toruń. Nowe miasto było odrębnym ośrodkiem miejskim z własną Rada i Ławą^[8].

Ulice

Browarna
Dominikańska
św. Jakuba
Królowej Jadwigi
Jęczmienna
św. Katarzyny
Małe Garbary
Międzymurze
Most Pauliński
Piernikarska
Prosta
Przedzamcze
Strumykowa
Sukiennicza
Szpitalna
Ślusarska
Wielkie Garbary
Wysoka
Zaułek Prosowy
Zaszpitalna

Zabytki

Zabytki na terenie Nowego Miasta^[7]:

Kościół św. Jakuba - parafialny Nowego Miasta. W l. 1345-1425 należał do cysterek, następnie benedyktynek. W l. 1557-1667 we władaniu protestantów, po czym ponownie wrócił do benedyktynek. Od 1832 roku ponownie stał się kościołem parafialnym
Kościół św. Szczepana - pochodzi z 1904 roku, należy do parafii ewangelicko-augsburskiej
Kaplica ewangelicko-augsburska - pochodzi z 1846 roku, należy do parafii ewangelicko-augsburskiej
kościół poewangelicki św. Trójcy - zbudowany na pocz. XIX w., obecnie siedziba Fundacji TUMULT
Dwór Mieszczański - późnogotycki, zbudowany po 1489 roku
Kościoła św. Mikołaja - zespół klasztorny wzniesiony w 1334 roku, rozebrany w pierwszej połowie XIX w. Była to największa budowla toruńskiego Nowego Miasta
Budynek Towarzystwa Naukowego - neoklasycystyczny, pochodzi z 1881 roku
Budynek Liceum Ogólnokształcącego - dawny budynek Królewskiego Gimnazjum Ewangelickiego, obecnie siedziba I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika

Zamek krzyżacki

Siedziba komtura, został wzniesiony w XIII wieku i rozbudowany w XIV i XV wieku. Zdobyty i zburzony przez mieszczan toruńskich po zwycięskim powstaniu przeciw zakonowi krzyżackiemu w 1454 roku. W następnych wiekach teren był bardzo zaniedbany. Dopiero w latach 1958-66 teren zamku odgruzowano. Ważną datą był rok 1966, czyli rocznica 500-lecia Pokoju Toruńskiego, która przyczyniła się do ostatecznego zabezpieczenia i zagospodarowania ruin zamku krzyżackiego jako pomnika Pokoju Toruńskiego^[9].

Nagrody i wyróżnienia

2007 - Zespół Staromiejski w plebiscycie „Rzeczpospolitej” został uznany za jeden z siedmiu cudów Polski^[10]
Rynek Staromiejski i Ratusz Staromiejski zajęły 3. miejsce w plebiscycie czytelników polskiej edycji National Geographic Polska na 30 najpiękniejszych miejsc na świecie^[11]
2015 - Toruń znalazł się w gronie 10 najpiękniejszych miejsc w Europie, które warto odwiedzić według Nowojorskiego portal The Huffington Post^[12]
2018 - Zespół Staromiejski zajął pierwsze miejsce w konkursie „7 Cudów Polski na 100-lecie Niepodległości” World Travel Show^[13]

Numizmatyka

W 2007 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety upamiętniające miasto średniowieczne w Toruniu o nominałach: 20 zł, wykonaną ze srebra (w nakładzie 56 000 sztuk) oraz 2 zł, ze stopu Nordic Gold (w nakładzie 990 000 sztuk)^[14].

Galeria

Tablica upamiętniająca wpisanie Zespołu Staromiejskiego Torunia na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, południowa ściana Ratusza Staromiejskiego
Nowe Miasto
Kamienica przy ul. Piernikarskiej 1
Rynek Nowomiejski
Gospoda "Pod Modrym Fartuchem"
Instalacja przekupki z wagą
Gdanisko wewnątrz
Gdanisko
Piwnice
Widok na tzw. ganek
tzw. ganek
Ulica Szeroka

Zobacz też

Przypisy

↑ Konserwator - Rejestr zabytków nieruchomych, www.torun.wkz.gov.pl [dostęp 2017-10-13] (ang.).
↑ Zarządzenie Prezydenta RP z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 422)
↑ Toruń na liście UNESCO | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2017-09-28] (pol.).
↑ http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Acta_Universitatis_Nicolai_Copernici_Nauki_Humanistyczno_Spoleczne_Historia/Acta_Universitatis_Nicolai_Copernici_Nauki_Humanistyczno_Spoleczne_Historia-r1977-t11_(74)/Acta_Universitatis_Nicolai_Copernici_Nauki_Humanistyczno_Spoleczne_Historia-r1977-t11_(74)-s133-155/Acta_Universitatis_Nicolai_Copernici_Nauki_Humanistyczno_Spoleczne_Historia-r1977-t11_(74)-s133-155.pdf
↑ Wayback Machine, web.archive.org, 10 stycznia 2017 [dostęp 2019-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-10] .
↑ Starówka - trasa długa | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2017-09-28] (pol.).
↑ ^a ^b Toruń – oficjalna strona miejska
↑ JW WebJ.W. Development JW WebJ.W., Toruń, Atrakcje Torunia, Przewodnik po Toruniu, Zwiedzanie Torunia z przewodnikiem, Przewodnicy miejscy Toruń przewodnik miejski Informacja turystyczna, Zabytki Torunia i kujawsko-pomorskiego, Muzea, Historia, Pierniki toruńskie, Twierdza Toruń, www.turystyka.torun.pl [dostęp 2017-09-28] (pol.).
↑ JW WebJ.W. Development JW WebJ.W., Toruń, Atrakcje Torunia, Przewodnik po Toruniu, Zwiedzanie Torunia z przewodnikiem, Przewodnicy miejscy Toruń przewodnik miejski Informacja turystyczna, Zabytki Torunia i kujawsko-pomorskiego, Muzea, Historia, Pierniki toruńskie, Twierdza Toruń, www.turystyka.torun.pl [dostęp 2017-09-28] (pol.).
↑ Wyniki naszego plebiscytu: oto siedem cudów Polski. Rzeczpospolita / Presspublica, 2007-09-20. [dostęp 2011-08-31].
↑ National Geographic. national-geographic.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-25)]..
↑ 10 najciekawszych miast według The Huffington Post. Jest Toruń!. torun.gazeta.pl. [dostęp 2015-05-01]. (pol.).
↑ https://www.torun.pl/pl/torun-pierwszym-z-7-cudow-polski
↑ Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny, www.nbp.pl [dostęp 2022-04-20] (pol.).

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[3] Konserwator - Rejestr zabytków nieruchomych, www.torun.wkz.gov.pl [dostęp 2017-10-13] (ang.).

[toruń-4] Zarządzenie Prezydenta RP z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 422)

[5] Toruń na liście UNESCO | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2017-09-28] (pol.).

[6] ttp://bazhum.muzhp.pl/media/files/Acta_Universitatis_Nicolai_Copernici_Nauki_Humanistyczno_Spoleczne_Historia/Acta_Universitatis_Nicolai_Copernici_Nauki_Humanistyczno_Spoleczne_Historia-r1977-t11_(74)/Acta_Universitatis_Nicolai_Copernici_Nauki_Humanistyczno_Spoleczne_Historia-r1977-t11_(74)-s133-155/Acta_Universitatis_Nicolai_Copernici_Nauki_Humanistyczno_Spoleczne_Historia-r1977-t11_(74)-s133-155.pdf

[7] Wayback Machine, web.archive.org, 10 stycznia 2017 [dostęp 2019-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-10] .

[8] Starówka - trasa długa | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2017-09-28] (pol.).

[autonazwa1-9] Toruń – oficjalna strona miejska

[10] JW WebJ.W. Development JW WebJ.W., Toruń, Atrakcje Torunia, Przewodnik po Toruniu, Zwiedzanie Torunia z przewodnikiem, Przewodnicy miejscy Toruń przewodnik miejski Informacja turystyczna, Zabytki Torunia i kujawsko-pomorskiego, Muzea, Historia, Pierniki toruńskie, Twierdza Toruń, www.turystyka.torun.pl [dostęp 2017-09-28] (pol.).

[11] JW WebJ.W. Development JW WebJ.W., Toruń, Atrakcje Torunia, Przewodnik po Toruniu, Zwiedzanie Torunia z przewodnikiem, Przewodnicy miejscy Toruń przewodnik miejski Informacja turystyczna, Zabytki Torunia i kujawsko-pomorskiego, Muzea, Historia, Pierniki toruńskie, Twierdza Toruń, www.turystyka.torun.pl [dostęp 2017-09-28] (pol.).

[12] Wyniki naszego plebiscytu: oto siedem cudów Polski. Rzeczpospolita / Presspublica, 2007-09-20. [dostęp 2011-08-31].

[13] National Geographic. national-geographic.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-25)]..

[14] 10 najciekawszych miast według The Huffington Post. Jest Toruń!. torun.gazeta.pl. [dostęp 2015-05-01]. (pol.).

[15] ttps://www.torun.pl/pl/torun-pierwszym-z-7-cudow-polski

[16] Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny, www.nbp.pl [dostęp 2022-04-20] (pol.).

[17] Wspólnie z Niemcami

[18] Wspólnie z Ukrainą

[19] Wspólnie z Białorusią

[20] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią, Ukrainą i Włochami

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[A]

[B]

[C]

[D]

dolnośląskie	Duszniki-Zdrój (Młyn Papiernictwa) Jawor (Kościół Pokoju) Krzeszów (Opactwo Cystersów) Legnickie Pole (bazylika i dawny klasztor) Srebrna Góra (Twierdza Srebrnogórska) Strzegom (bazylika) Świdnica (katedra) Świdnica (Kościół Pokoju) Trzebnica (bazylika) Wrocław (zespół historycznego centrum miasta) Wrocław Hala Stulecia Pawilon Czterech Kopuł Pergola Iglica Pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej Bobrów Bolczów Bukowiec Chojnik Cieplice Ciszyca Dąbrowica Grabarów Janowice Wielkie Jelenia Góra (Dwór Czarne) Jelenia Góra (Pałac Paulinum) Jelenia Góra (Sobieszów) Karpniki (pałac) Karpniki (zamek) Kowary (dwór) Kowary (pałac) Łomnica (dwór) Łomnica (pałac) Zamek Henryka Miłków Mniszków Mysłakowice Pakoszów Radomierz Rybnica Siedlęcin Sokolec Staniszów (dwór) Staniszów (pałac) Staniszów (Pałac na Wodzie) Wojanów
kujawsko-pomorskie	Biskupin (rezerwat archeologiczny) Chełmno (Stare Miasto) Ciechocinek (zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym) Grudziądz (zespół spichlerzy nad Wisłą) Strzelno (zespół dawnego klasztoru Norbertanek wraz z kościołem pod wezwaniem Świętej Trójcy i NMP oraz rotundą św. Prokopa) Toruń (zespół staromiejski) Włocławek (katedra)
lubelskie	Kazimierz Dolny (zespół staromiejski) Kozłówka (zespół pałacowo-parkowy) Lublin (historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny) Wygoda (stadnina koni) Zamość (historyczny zespół miasta)
lubuskie	Gościkowo-Paradyż (pocysterski zespół klasztorny) Klępsk (kościół Nawiedzenia NMP) Łęknica (Park Mużakowski) Żagań (kościół Wniebowzięcia NMP)
łódzkie	Łowicz (katedra) Łódź (wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego) Nieborów i Arkadia (zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny) Sulejów (opactwo Cystersów) Tum (archikolegiata)
małopolskie	Bochnia (kopalnia soli) Kalwaria Zebrzydowska (sanktuarium pasyjno-maryjne) Kraków (historyczny zespół miasta) Kraków (opactwo Benedyktynów) Kraków (Kopiec Kościuszki z otoczeniem) Racławice (historyczny teren bitwy) Stary Sącz (zespół staromiejski wraz z klasztorem klarysek) Szalowa (kościół św. Michała Archanioła) Wieliczka (kopalnia soli)
mazowieckie	Płock (Wzgórze Tumskie) Radom (zespół klasztorny Bernardynów) Warszawa historyczny zespół miasta (zob. Stare Miasto, Nowe Miasto z Traktem Królewskim i Wilanowem) zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya zespół sześciu zabytkowych cmentarzy na Powązkach Żyrardów (XIX-wieczna osada fabryczna)
opolskie	Brzeg (zespół Zamku Piastów Śląskich) Nysa (zespół bazyliki św. Jakuba i św. Agnieszki) Olesno (kościół odpustowy św. Anny) Ozimek (most wiszący) Paczków (zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji) Góra Świętej Anny (komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy Góry Świętej Anny)
podkarpackie	Bóbrka (kopalnia ropy naftowej) Krasiczyn (zespół zamkowo-parkowy) Leżajsk (zespół klasztorny Bernardynów) Łańcut (zespół pałacowo-parkowy) Przemyśl (zespół staromiejski) Radruż (zespół cerkiewny)
podlaskie	Białystok (zespół bazyliki Chrystusa Króla i św. Rocha) Meczety i mizary w Bohonikach i Kruszynianach Kanał Augustowski
pomorskie	Gdańsk (miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku) Gdańsk (pole bitwy na Westerplatte) Gdańsk (Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie) Gdańsk (Twierdza Wisłoujście) Gdańsk (Stocznia) Gdynia (historyczny układ urbanistyczny śródmieścia) Kwidzyn (zespół zamkowo-katedralny) Malbork (zespół zamku krzyżackiego) Pelplin (zespół katedralny)
śląskie	Częstochowa (Jasna Góra) Gliwice (radiostacja) Katowice (osiedle Nikiszowiec) Katowice (Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny) Tarnowskie Góry (Zabytkowa Kopalnia Srebra oraz Sztolnia Czarnego Pstrąga)
świętokrzyskie	Kielce (dawny pałac biskupów i katedra) Oblęgorek (pałac Henryka Sienkiewicza wraz z parkiem i Aleją Lipową) Rytwiany (Pustelnia Złotego Lasu) Sandomierz (Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy) Sudół (Krzemionki – kopalnie krzemienia z okresu neolitu) Święty Krzyż (pobenedyktyński zespół klasztorny) oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze Ujazd ruiny zamku Krzyżtopór Wąchock (opactwo Cystersów) Wiślica (zespół bazyliki kolegiackiej, relikty kościoła św. Mikołaja oraz grodzisko)
warmińsko-mazurskie	Frombork (zespół archikatedralny) Grunwald (pole bitwy) Lidzbark Warmiński (zamek biskupów warmińskich) Kanał Elbląski Święta Lipka (zespół sanktuarium pielgrzymkowego)
wielkopolskie	Dobrzyca (zespół pałacowo-parkowy) Gniezno (archikatedra) Głogówko (bazylika i oratorium) Kórnik (zespół zamkowo-parkowy oraz kościół Wszystkich Świętych) Koszuty (zespół dworsko-parkowy) Ląd (dawne opactwo Cystersów) Lednogóra (wyspa Ostrów Lednicki) Lubiń (zespół opactwa Benedyktynów) Poznań (historyczny zespół miasta) Rogalin (zespół pałacowy z ogrodem i parkiem) Rydzyna (zamek)
zachodniopomorskie	Kamień Pomorski (zespół konkatedry) Kołbacz (zespół opactwa Cystersów) Stargard (zespół kolegiaty oraz mury obronne)

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Zespół staromiejski Torunia

Spis treści

Historia wpisów

Demografia

Stare Miasto

Historia

Ulice

Zabytki

Nowe Miasto

Historia

Ulice

Zabytki

Zamek krzyżacki

Nagrody i wyróżnienia

Numizmatyka

Galeria

Zobacz też

Przypisy

Media użyte na tej stronie

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Widok na Stare Miasto, 2019 rok
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, IV
Numer ref.	835
Region^[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1997 na 21. sesji
Położenie na mapie Torunia
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
53°00′41,112″N 18°36′41,903″E/53,011420 18,611640
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO