Zgłobice

Zgłobice

wieś
Zgłobice – dwór Marszałkowiczów
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Tarnów
Wysokość	246 m n.p.m.
Liczba ludności (2017)	2907[1]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	33-113[2]
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0833473
Położenie na mapie gminy wiejskiej Tarnów Zgłobice
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zgłobice
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zgłobice
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Zgłobice
49°58′36″N 20°54′41″E/49,976667 20,911389
Strona internetowa

Zgłobice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tarnów. Znajduje się na prawym brzegu Dunajca, na Wysoczyźnie Zgłobickiej, przy drodze z Tarnowa do Wojnicza. Najwyższe wzniesienie ma wysokość 246 m n.p.m. Z Tarnowem łączy wieś komunikacja miejska linii autobusowych: T22, T24, T29, T39.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Podczas poszukiwań naftowych w otworach wiertniczych znaleziono sole kamienne na głębokości poniżej 1000 m^[3].

Zgłobice k.Tarnowa. ok. 1860

Most na Dunajcu w Zgłobicach ok. 1847r

Odbudowa mostu na Dunajcu, zniszczonego podczas działań wojennych. W tle zgłobicka Skała. 1914/1915

Zgłobice. Lipiec 1934. Uszkodzony most na Dunajcu podczas największej powodzi w Polsce międzywojennej.

Części wsi

Toponimia

Najstarsze znane wzmianki dotyczące Zgłobic sięgają 1386 roku, wymieniają one pierwszego znanego właściciela wsi „Slobicze” Jana ze Zgłobic^[6][7]. Wieś należała do diecezji krakowskiej, parafii w Zbylitowskiej Górze. Mapa okolic z 1855 r. jedno ze wzgórz pomiędzy zabudowaniami wsi a Dunajcem określa mianem: Zgłobie^[6]. W języku staropolskim słowo zgłoba znaczyło tyle co zawała, przeszkoda^[8]. Wiązało się to zapewne z rzeką Dunajec i ostrymi wzniesieniami, które stanowiły znaczną przeszkodę na trakcie krakowskim. Obecne nazewnictwo przysiółków Jałowce i Brzezinki świadczy o dawnym drzewostanie porastającym wieś. Wpływ na miejscowe toponimy miało też rolnictwo, stąd Pasternik, Łąki. Z kolei rzeka Dunajec podmywając skarpę, przyczyniła się do nazwania położonego obok przysiółka mianem Urwiska.

Historia wsi

Na wzgórzu zawieszonym nad Dunajcem istniało grodzisko z epoki brązu i wczesnego średniowiecza. Zostało ono wpisanego do rejestru zabytków decyzją nr 1247 z dnia 21 grudnia 1970 (nr katalogowy AZP 34/104-65). Przez lata rzeka podmywała wzniesienie tak, że w chwili obecnej istnieje jedynie część dawnego wzgórza, nad samym Dunajcem^[6]. Na tzw. mapie Miega z XVIII w. widać wyraźnie zarys całego grodziska, wielkością niewiele ustępującego pobliskim zamkom na Górze św. Marcina czy Trzewlin^[9].

Wpływ na rozwój osadnictwa w tym miejscu miał zapewne Dunajec i przeprawa promowa na trakcie krakowskim z Sierakowic do Zgłobic, o czym świadczą wzmianki już od 1409 r.. Do traktu krakowskiego i przewozu na Dunajcu dołączała droga ze Szczepanowic, co również kilkakrotnie potwierdzają źródła. Prowadzona w kilku etapach regulacja Dunajca w celu ochrony przed powodziami podniosła jego żeglowność tak, że do Zgłobic mogą docierać barki o wyporności do 200 ton.

Pierwsze wzmianki o rodzie „de Slobicze” pochodzą z roku 1399, a wymienianymi osobami są: Tomek, Marcisz, Staszek i Milczko de Sglobicz. W pierwszej połowie XV wieku wymieniany jest Mikołaj de Zglobicz herbu Nowina. Tym samym herbem pieczętowali się Grzegorz, Dziersław i Piotr. Zgłobice w XV w. przekształciły się w wieś szlachecką, a o ich znaczeniu świadczy fakt zabiegania o te tereny. W XVI w. majątek do tej pory jednej rodziny uległ rozdrobnieniu tak, że w 1536 r. było aż 13 dziedziców^[6][7]. Poszczególne części (role) miały kilku, a nawet kilkunastu właścicieli m.in.: dziedziców Zbylitowskiej Góry, Mikołajowskich, później również Tarnowskich, Ostrogskich, Zamojskich. W 1504 r. folwarki dziedziczyli: Górski, Piotr Jakuszowski, Stanisław Białucha, Stanisław Dzietżek, Bernard i Stanisław Łysiacy, Piotr Mirosz, Mikołaj Białucha, Jan Bączałka. W księdze poborów z 1581 r. zapisano nazwiska dziedziców. Byli to: „Saraczki, Lissakowski, Dziechnik, Bączalski, Miroschowski i Paluski mają 1 ½ łanu, które sami uprawiają”^[6].

Czasy rozbiorowe

Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiła regulacja koryta Dunajca, w wyniku której przewóz, most i przystań usytuowano koło tzw. skały w Zgłobicach^[10]. Około połowy XIX w. Zgłobice były również własnością Bukowskich^[6]. W 1827 głównym właścicielem wsi był Mateusz Bukowski^[11]. W 1852 folwark Brzeziny należał do Klary i Michała Jasieńskich^[12].

W XIX w. część wsi należała do hrabiny Aleksandry Lanckrońskiej i prawdopodobnie to ona w miejscu drewnianego wybudowała istniejący murowany dwór^[7]. Przebudowali go nieco później Turnauowie. W 1895 r. posiadłość większą, należącą do hrabiny Miroszowskiej podzielono pomiędzy trzech nowych właścicieli: Zofii Jordanowej tzw. „Brzezinki” (132 morgi), Macieja Orszuli tzw. „Orszulówka” (7 morgów) i Jozuego Maschlera (252 morgi). W 1896 r. właścicielem Zgłobic był hrabia Jan Zborowski, który poślubił 7 października 1896 r. Helenę z Męcińskich herbu Poraj, powieściopisarkę.

I wojna światowa

10 listopada 1914 roku Austriacy wycofując się z Tarnowa przed nacierającą ze wschodu 3 armią rosyjską spalili drewniany most na Dunajcu. 16 listopada 1914 zbudowano tymczasową przeprawę przez Dunajec^[13].

Okres międzywojenny

Od 1929 w Zgłobicach działa Ochotnicza straż pożarna.

W lipcu 1934 r. wezbrane wody Dunajca uszkodziły most w Zgłobicach^[14][15].

PRL

Po rodzinie Zborowskich właścicielem posiadłości do roku 1945 był Adam Marszałkowicz. W posiadaniu Marszałkowiczów dwór wraz z 138 hektarami pól uprawnych, łąk, lasów i nieużytków pozostawał do roku 1950 lub 1951, kiedy to wraz ze wszystkimi nieruchomościami stał się własnością Skarbu Państwa. Po reformie rolnej dokonano podziału ziemi pomiędzy mieszkańców wsi. W 1961 otwarto siedzibę Gromadzkiej Biblioteki Publicznej w Zgłobicach. Została założona już w 1948, ale przez 13 lat bez własnego, stałego lokalu. We wsi zlokalizowano placówkę poczty oraz ośrodek zdrowia.

Współcześnie

W 1990 nadano nazwy wszystkim ulicom. W 2007 część majątku wróciła do spadkobierców rodziny Marszałkowiczów. W 2010 dwór z parkiem nabył od nich Tadeusz Rzońca. O pozostałe zaś tereny toczyły się spory prawne z gminą Tarnów do 2019, kiedy to odkupiono tereny zabudowane w PRL szkołą podstawową, ośrodkiem zdrowia i boiskiem^[16].

Zespół dworsko-parkowy w Zgłobicach

Na planie katastralnym z 1848 r. zaznaczono zespół dworsko-parkowy pochodzący z pierwszej połowy XIX w.^[17] W drugiej połowie XIX w. na miejscu drewnianego wzniesiono murowany dwór i zasadzono nowe drzewa (aleję kasztanową). Wprowadzono też niewielkie zmiany w rozplanowaniu parku. Klasycyzujący dwór, otoczony parkiem z aleją dojazdową znajduje się w pewnym oddaleniu od traktu krakowskiego po jego południowej stronie^[17]. Usytuowany został na wyniosłym ponad otoczenie terenie, z elewacją południową zwróconą na godzinę jedenastą. Murowany, piętrowy, w części podpiwniczony dwór jest otoczony parkiem o powierzchni 4 ha oraz dwoma oficynami (m.in. tzw. dom ogrodnika - obecnie Willa w Dolinie, oraz domu dla gości - obecnie Willa na Wzgórzu)^[6]. W 1895 r. posiadłość tę należącą do hrabiny Miroszowej podzielono^[17]. W 1886 r. właścicielem był hrabia Jan Zborowski. Po rodzie Zborowskich majątek przeszedł w ręce rodziny Turnau^[17]. W trakcie I wojny światowej dwór w wyniku bombardowania stracił dach^[17]. W 1922 r. Zofia Turnau otrzymała Zgłobice od swojego ojca Jerzego Turnaua. W 1924 r. Zofia Turnau wyszła za mąż za Adama Marszałkowicza, z którym zarządzała majątkiem aż do czasu reformy rolnej w 1945 r., kiedy to dobra przeszły w ręce skarbu państwa, mimo że nie przekraczały wymaganej powierzchni tj. 50 ha^[17]. W czasie wojny w budynku obok dworu została uruchomiona produkcja granatów ręcznych tzw. „Sidolówek” na użytek Armii Krajowej. Prowadził ją Jan Dębski, działacz Stronnictwa Ludowego „Piast”, poseł i wicemarszałek Sejmu RP, ukrywający się przed okupantem w Zgłobicach^[17]. Po wojnie mieściła się tu szkoła podstawowa, później Ośrodek Doradztwa Rolniczego i biblioteka^[17]. W 1974 r. zespół dworski wpisano do rejestru zabytków^[6]. Ostateczną decyzję o zwrocie majątku prawowitym właścicielom Ministerstwo Rolnictwa podjęło w 2007 r.^[17]. W 2010 r. zdewastowany dwór wraz z parkiem nabył lokalny przedsiębiorca z branży hotelarskiej, Tadeusz Rzońca^[18]. Generalny remont budynku ukończono w 2014 r., otwarto w nim restaurację i butikowy hotel noszący nazwę Dwór Prezydencki^[17]. W 2015 r. alei dojazdowej do dworu nadano nazwę ul. Dworska^[19], aby ułatwić dojazd gościom obiektu.

Związani ze Zgłobicami

• Helena Zborowska z d.Męcińska (1876–1943), pseudonim literacki Blanka Halicka – w początkowych latach małżeństwa mieszkanka zgłobickiego dworu, autorka kilkunastu powieści i nowel traktujących m.in. o okresie powstania styczniowego, tłumaczka literatury francuskiej, inicjatorka zbiórki funduszy na odbudowę kościoła i szkoły w Adampolu^[20][21][22].
• Jan Dębski (1889–1976) – polski polityk, wicemarszałek Sejmu I i II kadencji, w czasie okupacji ukrywał się w Zgłobicach^[17].
• Adam Marszałkowicz (1896–1964) – mieszkaniec Zgłobic, komisarz rządowy Tarnowa, następnie prezydent Tarnowa do roku 1934.
• Stanisław Szelowski ps. Wendlicz (1895–1957) – urodzony w Zgłobicach, podoficer w Legionach Polskich^[23][24], wójt Gminy Legionowo, burmistrz miasta Rembertów^[24].
• Jerzy Adam Marszałkowicz (ur. 19 stycznia 1931 w Zgłobicach, zm 13 maja 2019 w Nysie) – polski duchowny katolicki, założyciel Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta
• Jakub Ochnio (ur. 1990) – mieszkający w Zgłobicach fotoreporter i ratownik^[25].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Historia Zgłobic i Dworu w Zgłobicach
• Tarnowska.tv Film z serii Poznaj Swoje. Odcinek: Zgłobice
• Zgłobice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 580 .