Zgorzel siewek

Zgorzel siewek wywołana przez Gibberella avenacea

Zgorzel siewek fasoli wywołana przez Thanatephorus cucumeris

Phytophthora cactorum

Rozmnażanie Phytophtora

Phomopsis

Zgorzel siewek – obumieranie siewek roślin wywoływane przez liczną grupę patogenów powszechnie występujących w glebach leśnych i rolnych. Jest to objaw chorobowy licznych chorób zaliczanych do grzybowych chorób roślin. Zgorzel siewek występuje bardzo wcześnie po skiełkowaniu. Poraża szeroką grupę kiełkujących roślin nasiennych. Prowadzi do powstawania pustych miejsc w uprawach monokulturowych: na plantacjach, w szkółkach, na trawnikach (szczególnie polach golfowych). Niekiedy rośliny porażone walczą i nie zamierają, rosną jednak wolniej i są bardziej narażone na opanowanie przez inne patogeny^[1][2].

Objawy

W zależności od terminu występowania wyróżnia się dwa rodzaje zgorzeli siewek^[2]:

• zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się nadziemnych części rośliny. Prowadzi do obumarcia kiełków przed wydostaniem się na powierzchnię.
• zgorzel powschodową – na formujących się liścieniach, łodyżkach oraz liściach właściwych. Powodowana jest przez grzyby, które obejmują swym porażeniem szyję korzeniową. Siewki kiełkują, ale słabo rosną, więdną, żółkną i przeważnie obumierają. W miejscu infekcji następuje najczęściej silne przewężenie prowadzące do obumierania rośliny.

Zgorzel siewek jest jednym z objawów fuzariozy zbóż^[3].

Etiologia

Grzyby i grzybopodobne organizmy najczęściej wywołujące zgorzel siewek^[2][1] (nazwy naukowe na podstawie aktualizowanej klasyfikacji Index Fungorum^[4]:

• rodzaj Alternaria: Alternaria brassicae, Alternaria brassicicola, Alternaria radicina, Alternaria dauci. Ta grupa chorób nazywana jest alternariozą
• rodzaj Aphanomyces: Aphanomyces cochlioides powodujący zgniliznę korzeni buraka, Aphanomyces euteiches powodujący zgniliznę korzeni roślin strączkowych
• rodzaj Botrytis: Borytis cinerea
• rodzaj Didymella: Didymella pinodella, Didymella pinodes
• rodzaj Fusarium: Fusarium avenaceum, Fusarium graminearum, Fusarium oxysporum, Fusarium culmorum, Fusarium solani wywołują choroby zwane fuzariozami
• rodzaj Globisporangium: Globisporangium ultimum, Globisporangium irregulare
• rodzaj Ilyonectria: Ilyonectria destructans
• rodzaj Leptosphaeria: Leptosphaeria maculans
• rodzaj Olpidiaster: Olpidiaster brassicae
• rodzaj Phoma: Phoma betae. Phoma lineolata
• rodzaj Phomopsis: Phomopsis quercina
• rodzaj Phytophthora: Phytophthora cactorum wywołuje choroby zwany fytoftorozami
• rodzaj Pleospora: Pleospora bjoerlingii
• rodzaj Pythium: Pythium debaryanum
• rodzaj Rhizoctonia. Rhizoctonia solani wywołuje choroby zwane rizoktoniozami

Patogeny zgorzelowe oddziałują początkowo na siewki produktami swego metabolizmu. Objawem tego jest utrata przez siewki turgoru. Następnym etapem jest przenikanie strzępek do wnętrza tkanek siewki. Atak grzyba uruchamia reakcje obronne siewki: następuje zwiększenie przemiany materii, szczególnie wzrasta aktywność enzymów oddechowych. Młode siewki wykazują zwykle wysoką podatność na patogeny grzybowe. Wyjątkiem jest Phytophthora coctorum, który – jak się wydaje – w krajowych szkółkach atakuje tylko buka, pozostałe patogeny zgorzeli siewek porażają zarówno siewki iglaste, jak i liściaste, powodując typową zgorzel przedwschodową kiełkujących roślin. Miejsce infekcji i szczegółowy przebieg choroby są specyficzne dla rodzaju patogenu^[1].

W warunkach uznawanych za naturalne patogeny zgorzelowe ograniczane są przez swoje antagonisty (naturalne inhibitory), co pozwala zachować równowagę biologiczną w zbiorowisku grzybów glebowych. W szkółkach o długim okresie eksploatacji obserwuje się pogarszanie się warunków bytowania saprotrofów. W związku z tym występuje tendencja do ich zanikania, co z kolei pozwala na rozwój grzybów zgorzelowych^[2].

Ochrona

Można zapobiec zgorzeli siewek przez^[2][1]:

• używanie kwalifikowanego materiału siewnego
• zaprawianie nasion lub otoczkowanie ich
• wysiewanie nasion w zalecanej dawce
• pod szkółki leśne należy wybierać gleby piaszczysto-gliniaste o pH wyższym od 5
• w szkółkach leśnych unikać nawożenia azotem przed wschodami siewek i przez 6 tygodni po wschodach
• stwarzanie warunków do szybkich wschodów przez niezbyt głębokie wysiewanie nasion do ogrzanej gleby
• w uprawach pod osłonami stosowanie podłoża przepuszczalnego i odkażonego (np. termicznie)
• umiejętne podlewanie – wczesnym przedpołudniem, tak, by rośliny i podłoże zdążyły obeschnąć
• zamiast fungicydów do zaprawiania nasion stosowanie w uprawach ekologicznych preparatów biologicznych z mikroorganizmami hamującymi rozwój grzybów.

Zaprawianie nasion odgrywa ważną rolę, jednak tylko częściowo chroni przed patogenami glebowymi, nie pomaga też, gdy nasiona są już silnie porażone. Istotne w zwalczaniu zgorzeli siewek jest kompleksowe stosowanie wszystkich metod ochrony^[2].

Przypisy