Zgromadzenie Zakonne Sióstr św. Katarzyny. Dom prowincjalny „Regina Coeli” w Braniewie

Zgromadzenie Zakonne Sióstr św. Katarzyny. Dom prowincjalny
w Braniewie

nr rej. 108/88 z dnia 26.08.1988 r.[1]
Państwo	Polska
Miejscowość	Braniewo
Kościół	Kościół katolicki
Rodzaj klasztoru	Przeorat
Właściciel	Katarzynki (zgromadzenie zakonne)
Typ zakonu	żeński
Obiekty sakralne
Styl	neogotyk
Data budowy	1904–1906
Położenie na mapie Braniewa Zgromadzenie zakonne Sióstr św. Katarzyny. Dom prowincjalny
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zgromadzenie zakonne Sióstr św. Katarzyny. Dom prowincjalny
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Zgromadzenie zakonne Sióstr św. Katarzyny. Dom prowincjalny
Położenie na mapie powiatu braniewskiego Zgromadzenie zakonne Sióstr św. Katarzyny. Dom prowincjalny
54°22′43″N 19°49′26″E/54,378500 19,823889

Zgromadzenie Zakonne Sióstr św. Katarzyny. Dom prowincjalny „Regina Coeli” w Braniewie – położony przy ul. Moniuszki w Braniewie; do 1945 dom generalny, od 16 września 1946 dom prowincjalny Polskiej Prowincji Zgromadzenia^[2]. Tu również mieszczą się wspólnoty formacyjne postulatu i nowicjatu. Klasztor jest monumentalną budowlą z dużą kaplicą, obszernym refektarzem, salą wykładową, muzeum i ogrodem z cmentarzem.

Historia

Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny założone zostało przez 19-letnią Reginę Protmann w 1571 roku w Braniewie.

W tym to roku Regina Protmann opuściła dom rodzinny i wraz z 2 dziewczętami zamieszkała w starym, opustoszałym budynku należącym do majątku ojca, nieopodal kościoła św. Katarzyny^[3]. W następnych latach założyła również domy zakonne zgromadzenia w Ornecie, Lidzbarku Warmińskim i Reszlu; i ta liczba domów zakonu utrzymywała się do połowy XIX wieku.

Druga połowa XIX wieku przyniosła na Warmii prawdziwy rozkwit pracy edukacyjno-wychowawczej sióstr Zgromadzenie św. Katarzyny. Były to już nie tylko cztery pierwsze założone jeszcze przez matkę Reginę Protmann konwenty (Braniewo, Orneta, Lidzbark Warmiński i Reszel). Działalność katarzynek rozszerzała się na coraz to nowe miejscowości: Jeziorany (1852), Bisztynek (1854), Pieniężno (1856), Barczewo (1857), Dobre Miasto (1858), Biskupiec (1859), Olsztyn (1862), Frombork (1863), Tolkmicko (1868), Królewiec (1870)^[4].

Trudne czasy kulturkampfu (1871–1878) nie powstrzymały sióstr w prowadzeniu ich misji edukacyjno-wychowawczej, choć brak funduszy i panujący na Warmii głód i zubożenie dawały się we znaki. Mimo tych wszystkich utrudnień katarzynki przyjmowały do przyklasztornych szkół także dziewczęta z ubogich rodzin, nie pobierając opłat za naukę. W 1866 roku, z zezwoleniem od biskupa warmińskiego Josepha Geritza, został utworzony w Braniewie pierwszy sierociniec, którym zajęły się również siostry ze zgromadzenia św. Katarzyny^[4][5].

Od lewej: wieża klasztorna, dom formacyjny (1895–1896), sierociniec (1889)

Istniejący klasztor katarzynek na Starym Mieście był już dalece niewystarczający dla tak potężnych zamierzeń edukacyjnych. Dlatego w latach 1895–1896 po drugiej stronie ul. Klasztornej (dziś ul. bł. Reginy Protmann), naprzeciwko starego klasztoru, wybudowano drugi budynek klasztorny przeznaczony dla dwóch stopni formacyjnych: postulatu i nowicjatu. Powodem był stały wzrost liczby kandydatek wstępujących do zgromadzenia. Jednak i ten obiekt też okazał się już wkrótce niewystarczający – nadto jego umiejscowienie w pełnym zgiełku centrum miasta nie dawało możliwości do nauki, skupienia i modlitwy, koniecznego w procesie formacyjnym. Z tego powodu na początku XX w. ówczesny Zarząd Generalny Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w Braniewie z przełożoną generalną Gaudencją (Gaudentia) Glaw postanowił wybudować nowy większy klasztor na peryferiach miasta przy ulicy Rodelshöfer Straße (Rudłowska, dziś Moniuszki), gdzie zgromadzenie posiadało ziemię i prowadziło gospodarstwo rolne na potrzeby zakonu. Ten ostatni klasztor „Regina Coeli“, wybudowany w latach 1904–1906, pozostaje do dziś domem prowincjalnym Polskiej Prowincji Zgromadzenia^[2][6][7].

Budowa nowego klasztoru i życie zakonne

Katarzynki w kaplicy klasztornej, rok 2018

Klasztor, widok od strony ogrodu

Siostry przełożone klasztoru „Regina Coeli” od 1939 roku

Budynek klasztoru jest trójkondygnacyjny, w całości podpiwniczony, nakryty stromym dachem naczółkowym. Korpus główny ma trzy ryzality: skrajne dwuosiowe trójkondygnacyjne zwieńczone szczytami schodkowymi z dekoracją blendami ostrołucznymi. Ryzalit środkowy jest flankowany po bokach wieżyczkami. Ogólna powierzchnia gmachu wynosi 1631 m², zaś kubatura 19 164 m³.

28 marca 1904 rozpoczęto wykop pod fundament. 12 lipca dokonano uroczystego poświęcenia i wmurowania kamienia węgielnego. Aktu tego dokonał ks. kanonik Johannes Wichert z Fromborka. Po dwóch latach budowa została ukończona. 26 czerwca 1906 biskup warmiński Andreas Thiel podczas uroczystej liturgii dokonał poświęcenia nowo wybudowanego klasztoru z kaplicą. Po poświęceniu ówczesna mistrzyni nowicjatu, siostra Bernarda Pohlman, wraz z ok. 50 nowicjuszkami przeprowadziła się z ul. Klasztornej do nowego gmachu klasztoru^[8].

Po wybuchu I wojny światowej klasztor „Regina Coeli” został zaadaptowany na potrzeby szpitala polowego, a katarzynki zostały zatrudnione do opiekowania się chorymi. Klasztor był wypełniony po brzegi osobami rannymi i uchodźcami. Szczęśliwie samo Braniewo nie zostało doświadczone przez wojnę. Oddalenie od ważnych szlaków komunikacyjnych spowodowało, że miasto było jednym z nielicznych w Prusach Wschodnich, które ominęły działania wojenne. Po opuszczeniu klasztoru przez rannych stał się on znowu siedzibą nowicjatu, którego mistrzynią została siostra Paula Kraemer. Liczba katarzynek w Braniewie wzrastała, klasztor św. Katarzyny na ul. Klasztornej z trudem mieścił siostry, więc zadecydowano, iż dom formacyjny „Regina Coeli” przejmie część katarzynek. W 1924 powstała w klasztorze oddzielna wspólnota sióstr katarzynek z przełożoną Hubertą Matern. W 1925 przy klasztorze utworzono cmentarz klasztorny, na którym odtąd chowano zmarłe siostry. Na tym cmentarzu został również w 1938 roku pochowany wieloletni spowiednik, doradca i kierownik duchowy wielu sióstr, ks. Carl Skowroński. W 1932 ten tzw. „nowy” klasztor w Braniewie stał się siedzibą zarządu generalnego sióstr katarzynek. Później utworzono tu również archiwum generalne zgromadzenia. Do 1935 wszystkie domy zakonne sióstr katarzynek (na Warmii, Powiślu, Pomorzu i w Berlinie) podlegały bezpośrednio pod zarząd generalny zgromadzenia w Braniewie. Wiosną 1935 dokonano podziału zgromadzenia na dwie prowincje. Domy zakonne położone na Wschód od Wisły weszły w skład prowincji warmińskiej z siedzibą w Braniewie, położone na zachód od linii Wisły weszły w skład nowo utworzonej prowincji berlińskiej (za datę podziału podawany jest też rok 1934^[9], gdyż w tym roku uzyskano zgodę Stolicy Apostolskiej na podział^[10]). W 1937 roku matką generalną zgromadzenia wybrano na kolejną kadencję Arcadię Schmalenbach, a pierwszą przełożoną nowo utworzonej prowincji warmińskiej została siostra Irmgard Fox^[11].

II wojna światowa

Podczas II wojny światowej, podobnie jak podczas pierwszej, klasztor został zamieniony w szpital polowy. Wprawdzie w 1939 władze wytypowały na potrzeby lazaretu inne obiekty w Braniewie (St. Marien-Krankenhaus, budynek seminarium duchownego oraz konwikt biskupi), a dom zakonny „Regina Coeli” miał przyjmować tylko uchodźców. Ponadto przeniesiono tu oddział zakaźny ze szpitala Najświętszej Marii Panny. Z dniem 1 kwietnia 1941 roku ustanowiono klasztor rezerwowym szpitalem wojskowym. Kongregacja mogła zachować tylko po kilka cel klasztornych na poszczególnych piętrach, a resztę klasztoru udostępnić rannym żołnierzom, lekarzom i pielęgniarkom Czerwonego Krzyża. Okresowo było tu nawet 8 lekarzy i 60 pielęgniarek. Aby wyżywić wszystkich, musiano powiększyć kuchnię klasztorną. Siostry zakonne sprawowały opiekę nad rannymi żołnierzami razem z pielęgniarkami Czerwonego Krzyża^[12].

Im bliżej było końca wojny, tym warunki w klasztorze stawały się dramatyczniejsze. Od 5 lutego 1945 rozpoczęły się bombardowania miasta, 10 lutego wydano rozkaz opuszczenia miasta przez ludność cywilną, klasztor zaczął pustoszeć. Po kolejnym wielkim bombardowaniu 15 lutego również siostry opuściły klasztor „Regina Coeli” i schroniły się w klasztorze św. Katarzyny (na ul. Klasztornej), gdyż tam był bezpieczniejszy schron przeciwlotniczy. Po kolejnych zmasowanych bombardowaniach katarzynki z przełożoną generalną matka M. Arcadią Schmalenbach ostatecznie opuszczają Braniewo 24 lutego 1945 roku. Towarzyszy im ks. Andreas Bönigk, dyrektor duchowny katarzynek. W swoich bagażach oprócz najpotrzebniejszych rzeczy siostry zabrały także relikwie założycielki zakonu Reginy Protmann, które ukryły w pobliskiej wsi Mamonowo. Wiele sióstr ginie w drodze z chorób i wyczerpania^[13].

Wojna przez samo Braniewo przetoczyła się względnie szybko – od pierwszego bombardowania do wyzwolenia upłynęło zaledwie 1,5 miesiąca, lecz skutki bombardowań i ostrzału artyleryjskiego były dla miasta katastrofalne. Piękne jeszcze niedawno miasto legło w gruzach (80–85% zniszczeń)^[14]. Klasztor „Regina Coeli” mimo spadających dokoła bomb jakby cudem ocalał, budynek dosięgła tylko jedna bomba, która spowodowała pożar i zniszczenia w kaplicy. Niemniej jednak cały obiekt klasztoru został w znacznym stopniu w zawierusze wojennej zdewastowany. Ponad rok nie było sióstr katarzynek w Braniewie, które pozostawały w rozproszeniu w domach rodzinnych, w obozach pracy, w szpitalach...^[7]

Kaplica klasztorna „Regina Coeli”

Kaplica „Regina Coeli”, w prezbiterium odzyskany historyczny ołtarz

Na piętrze klasztoru znajduje się obszerna kaplica klasztorna „Regina Coeli”. W maju 1910 zostało ukończone jej malowanie przez elbląskiego malarza Justusa Bornowskiego, w lipcu tegoż roku kaplica otrzymała ołtarz główny, który został wykonany w słynnym ze sztuki rzeźbiarskiej bawarskim mieście Oberammergau. Wykonany jest w stylu neogotyckim, szafiasty, w formie tryptyku, łączący się z mensą ołtarzową poprzez predellę. Jest on dedykowany Matce Bożej Królowej Nieba – „Regina Coeli”.

W każdą niedzielę o godz. 7.00 w kaplicy klasztornej jest sprawowana, dostępna dla wszystkich wiernych, msza św.

Muzeum Zgromadzenia Zakonnego Sióstr św. Katarzyny

Muzeum Zgromadzenia Zakonnego Sióstr św. Katarzyny w Braniewie

Sala pamięci 16 sióstr katarzynek Sług Bożych, ofiar II wojny światowej

Na parterze klasztoru znajdują się trzy sale muzealne poświęcone prowadzonej działalności i historii zgromadzenia. Pierwsza sala (najstarsza) zawiera eksponaty i pamiątki z krajów, w których siostry prowadzą działalność misyjną w Europie (Litwy, Rosji, Białorusi, Włoch, Niemiec), a poza Europą z Brazylii w Ameryce Południowej i z Togo w Afryce^[15]. Dwie kolejne sale muzealne zostały otwarte 25 sierpnia 2018 roku. Pierwsza z nich została poświęcona pamięci 16 sióstr zakonnych ofiar II wojny światowej, których proces beatyfikacyjny rozpoczął się na poziomie diecezjalnym w 2004 roku^[16][17]. Druga zawiera pozostałe pamiątki i eksponaty zakonne przedstawiające wartość muzealną i historyczną – sprzęt liturgiczny, rzeczy związane z życiem, pracą i posługą sióstr.

Zobacz też

• Cmentarz zgromadzenia zakonnego sióstr św. Katarzyny w Braniewie
• Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy
• Budynek zgromadzenia sióstr katarzynek przy ul. Reginy Protmann 4 w Braniewie
• Regina Protmann
• Gaudencja Glaw
• Arcadia Schmalenbach
• Gerarda Śliwińska

Linki zewnętrzne

• Encyklopedia Warmii i Mazur, Klasztor sióstr katarzynek w Braniewie

Przypisy