Ziarniak

Przekrój podłużny przez ziarniaka pszenicy. Ciemna warstwa zewnętrzna to okrywa owocowo-nasienna, jasne wnętrze to obielmo, u dołu po prawej ciemno zabarwiony zarodek
Ziarniaki pszenicy

Ziarniak (caryopsis) – suchy, niepękający owoc traw będący jednonasienną niełupką[1].

Ziarniak okryty jest okrywą owocowo-nasienną[2], która powstaje ze zrośnięcia się kilkuwarstwowej owocni, łupiny nasiennej i resztek obielma. Główną masę ziarniaka stanowi nasiono zawierające niewielki zarodek oraz bielmo stanowiące jego znaczną część[1][3]. W rolnictwie i potocznie ziarniaki określa się zbiorczą nazwą „ziarno”. Ziarna zbóż stanowią podstawowe źródło pokarmu roślinnego dla ludzi[4].

Budowa zewnętrzna

W zależności od tego, czy ziarniak jest ściśle otoczony lub zrośnięty z plewkami, czy też wypada spomiędzy nich po dojrzeniu, wyróżnia się odpowiednio ziarniaki nagie i oplewione. W przypadku traw z kłoskami wielokwiatowymi, po ich rozpadzie, na brzusznej stronie oplewionego ziarniaka pozostaje fragment osadki. Ze względu na jego zróżnicowanie u poszczególnych gatunków pod względem wielkości, kształtu i owłosienia – wykorzystywany jest on jako cecha taksonomiczna. Dojrzałe ziarniaki mogą odpadać też z całymi kłoskami jednokwiatowymi lub z fragmentami łamliwego kłosa[1].

Budowa wewnętrzna i skład

W obrębie rodziny występuje zmienność budowy wewnętrznej owocni i łupiny nasiennej, która może się zachowywać w stanie dojrzałym lub ulegać degradacji[5].

Bielmo stanowi 70-80% całej masy owocu. Bezpośrednio pod okrywą owocowo-nasienną znajduje się cienka warstwa bielma aleuronowego, bogatego w białko (stanowi ono 10-15% zawartości ziaren[4]). Głębiej leży bielmo skrobiowe, którego głównym materiałem zapasowym jest skrobia (stanowi do 75% masy ziaren[4]). Najgłębiej położone komórki bielma skrobiowego są zgniecione i martwe[3]. Poza węglowodanami i białkami, ziarna zawierają błonnik, ok. 2% kwasów tłuszczowych, gł. nienasyconych, liczne witaminy, w tym zwłaszcza grupę B i witaminę E, związki mineralne i mikroelementy: żelazo, mangan, magnez, wapń i cynk, chociaż bywają związane z kwasem fitynowym i przez to w ograniczonym stopniu przyswajalne[4].

Zastosowanie

Ziarna zbóż (z wyjątkiem zbóż rzekomych – gryki i komosy ryżowej) mają 25% udział w źródłach energii w pożywieniu ludzi w krajach wysoko rozwiniętych i aż do 85% w krajach słabo rozwiniętych. Po przetworzeniu uzyskuje się z nich: skrobię, białka, mąki (a z nich chleb i makaron), kasze, płatki, otręby, oleje (gł. olej kukurydziany), piwo, spirytus, poza tym także paszę dla zwierząt[4].

Przypisy

  1. ↑ a b c Marian Falkowski (red.): Trawy polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, s. 12-17. ISBN 83-09-00593-8.
  2. ↑ Niektóre, zwłaszcza starsze źródła ziarniakami nazywają wszelkie owoce jednonasienne z nasionem zrośniętym z okrywą zewnętrzną, np. pojedyncze rozłupki z rozłupni roślin z rodziny selerowatych (np. Bolesław Hryniewiecki. Owoce i nasiona, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1952, s.48)
  3. ↑ a b Janina Jasnowska, Mieczysław Jasnowski, Jan Radomski, Stefan Friedrich, Wojciech Kowalski: Botanika. Szczecin: Brasika, 2008, s. 527. ISBN 978-83-902821-6-9.
  4. ↑ a b c d e J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. XVIII-XX. ISBN 83-7255-326-2.
  5. ↑ E.A. Kellogg: Flowering Plants. Monocots. T. 13. Springer International Publishing Switzerland, 2015, s. 69-70, seria: The Families and Genera of Vascular Plants. DOI: 10.1007/978-3-319-15332-2_7.


Media użyte na tej stronie

A closeup scene of wheat..JPG
Autor: Thamizhpparithi Maari, Licencja: CC BY-SA 3.0
A closeup scene of wheat.
Triticum grain LS.jpg
Autor: Curtis Clark, Licencja: CC BY-SA 3.0
Light micrograph of a longitudinal section of a caryopsis (grain) of Triticum