Zielonka (ptak)

Zielonka
	Zapornia parva
	(Scopoli, 1769)
	; Samica
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	żurawiowe
Rodzina	chruściele
Rodzaj	Zapornia
Gatunek	zielonka
Synonimy
	Porzana parva (Scopoli, 1769); Rallus parvus Scopoli, 1769;
	Porzana parva (Scopoli, 1769); Rallus parvus Scopoli, 1769;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; letnie lęgowiska przeloty zimowiska sezonowość występowania niepewna

Porzana parva

Zielonka^[4], kureczka zielonka (Zapornia parva) – gatunek małego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny chruścieli (Rallidae). Nie wyróżnia się podgatunków^[2]^[5]. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania

Zamieszkuje wyspowo Europę Środkową i Wschodnią, Kaukaz, południowo-wschodnie brzegi Morza Kaspijskiego oraz zachodni Tadżykistan, Kazachstan i północno-zachodnie Chiny. Przeloty w kwietniu–maju i sierpniu–październiku. Zimuje wyspowo w Europie Południowej nad Morzem Śródziemnym, w północnej, środkowej i wschodniej Afryce oraz na Bliskim Wschodzie, Pakistanie i północno-zachodnich Indiach.

W Polsce bardzo nieliczny, lokalnie skrajnie nieliczny ptak lęgowy^[6]^[7]. Gniazduje na prawie całym niżu, ale wyspowo na rozproszonych stanowiskach. Stosunkowo najliczniejszy jest na północnym wschodzie kraju.

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny: Wielkością dorównuje szpakowi. Samiec ma wierzch ciała, w tym ciemię i potylicę oraz kark oliwkowobrązowe z ciemnym i jasnym podłużnym kreskowaniem. Reszta głowy, szyja i spód ciała szare. Pokrywy podogonowe w biało-czarne poprzeczne prążki. Samica ubarwiona podobnie, lecz bledsza, a kolor szary na spodzie zastępuje barwa kremowożółta. Jej podgardle jest białawe. Młode podobne do samicy. Dorosłe ptaki obu płci oraz osobniki młodociane mają zielone nogi oraz długi i spiczasty ogon. Osobniki dorosłe mają czerwone dzioby u nasady, a młode – brązowe, choć pozostała część jest zielona. Zielonka jest wprawdzie słabo przystosowana do chodzenia po pionowych źdźbłach, ale po poziomych i skośnych powierzchniach biega doskonale.
Identyfikacja: Podobna karliczka (Zapornia pusilla) ma na brzuchu prążki na przemian białe i ciemne. Jej nogi są natomiast matowoczerwone, a dziób bez plamy u nasady, jak u zielonki. Dokładniejszą różnicę wyznacza się po obserwacji lotek. U karliczki promienie zewnętrzne pierwszej lotki dłoniowej są białe, a najdłuższą z nich dzieli od końca ogona ok. 15 mm. Zielonka ma szarą pierwszą lotkę, a odstęp od końca piór ogonowych wynosi 20 mm.; Od kropiatki jest mniejsza i smuklejsza. Barwą upierzenia zielonka przypomina wodnika, ale na wierzchu ciała ma małe białe plamki i czarno-białe prążkowanie pokryw podogonowych.
Rozmiary: długość ciała ok. 17–20 cm, rozpiętość skrzydeł do 34–40 cm
Masa ciała: 30–70 g
Głos i zachowanie: Obecność zielonki można głównie usłyszeć. W czasie toków poznać ją można po obniżającej się serii „kwe kwe kwe” samców w nocy. Sygnał ostrzegawczy to „kirruk”.

Środowisko

Zbiorniki z gęstym pasem trzcin, sitowia i inną roślinnością bagienną na brzegach wód stojących. Preferuje styk niewielkich obszarów wolnego lustra wody z pasem roślin lub zwałowiska trzciny. Najliczniejsza w pasie stepów.

Pożywienie

Głównie owady oraz inne drobne zwierzęta uzupełniane nasionami. Żerują szukając pokarmu wśród wodnych zarośli, jak również nurkując lub pływając w wodzie.

Rozród

Okres godowy

Toki: Na tereny lęgowe przylatuje w kwietniu, przy czym samce i samice wracają jednocześnie. Każda para zajmuje określone miejsce i broni go intensywnie.
Gniazdo: Gniazdo zawieszone między łodygami trzciny, często nawet na wysokości 100–150 cm nad wodą, dobrze schowane w gąszczu roślin. Jest budowane przez oboje partnerów z traw, suchych liści oraz świeżych roślin z okolicy. Kiedy wykończone jest pierwsze gniazdo, samiec buduje drugie w pobliżu, gdzie często siaduje.

Jaja z kolekcji muzealnej

Okres lęgowy

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lub dwa lęgi^[6]. W zniesieniu 4 do 9 żółtawych lub szarawych jaj w brunatne lub rude cętki.
Wysiadywanie: Jaja wysiadywane są przez okres 15 do 21 dni przez obydwoje rodziców na przemian.
Pisklęta: Pisklęta opuszczają gniazdo zazwyczaj po 8 dniach, choć w przypadku zagrożenia mogą to uczynić tuż po wykluciu. Po opuszczeniu gniazda wracają na noc do niego, lub do drugiego, zapasowego gniazda, które buduje samiec. Pisklęta mają czarny puch i biały dziób. Do 10. dnia życia młode nie są jeszcze w stanie wyszukiwać pożywienia, więc to rodzice przynoszą im pokarm: owady, pająki, mięczaki i robaki zbierane wśród odrośli zeszłorocznej roślinności. Zdolność latania osiągają w 7. lub 8. tygodniu życia. Wtedy rodzice zajmują się ewentualnym drugim lęgiem. Na południe odlatują pod koniec sierpnia i we wrześniu, gdy trzcinowiska obumierają, opadające źdźbła gniją, a nowe rosną coraz gorzej.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje zielonkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 100–500 tysięcy dorosłych osobników. Ogólny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny^[3].

W Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową^[8]. Liczebność populacji na terenie kraju w latach 2013–2018 szacowano na 1500–2000 tokujących samców^[9]. Na Czerwonej liście ptaków Polski kropiatka sklasyfikowana została jako gatunek niedostatecznie rozpoznany (DD)^[10].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ ^a ^b Porzana parva, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2014-02-21] (ang.).
↑ ^a ^b Taylor, B.: Little Crake (Zapornia parva). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-04-01].
↑ ^a ^b Zapornia parva, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and coots (wersja: 2021-04-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-24].
↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
↑ ^a ^b Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (red.): Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie 2. Warszawa: GIOŚ, 2015, s. 195–200.
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 287–289. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego bardzo nieliczny oznacza zagęszczenie 0,1–1 par na 100 km², a skrajnie nieliczny – poniżej 0,1 pary na 100 km².
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Porzana parva (Zielonka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 294–297.

[itis-1] Porzana parva, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2014-02-21] (ang.).

[hbwa-2] Taylor, B.: Little Crake (Zapornia parva). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-04-01].

[iucn-3] Zapornia parva, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and coots (wersja: 2021-04-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-24].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-01]. (ang.).

[monitoring2015-6] Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (red.): Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie 2. Warszawa: GIOŚ, 2015, s. 195–200.

[7] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 287–289. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego bardzo nieliczny oznacza zagęszczenie 0,1–1 par na 100 km², a skrajnie nieliczny – poniżej 0,1 pary na 100 km².

[8] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[biuletyn2019-9] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[clpp-10] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne