Ziemia czerska

Ziemia Czerska w 1540 r. liczyła łanów kmiecych 1379, szlacheckich (nie mających kmieci) łanów 99, wójtowskich 42 razem 1520. Grunta folwarczne stanowią 1/3 powierzchni do łanów kmiecych, to folwarcznych mogło być 460. Razem 1980 łanów tj. 60 000 morgów. Jeżeli 2 rodziny zajmowały włókę to na 1520 łanach mieszkało 3040 rodzin, licząc każdą średnio na 5 osób, to mieszkało 15 120 osób, nie licząc mieszkańców miast i folwarków.

Ziemia Czerska miała 3 powiaty, które składały się:

• Powiat Czerski – 28 parafii – 296 wsi
• Powiat Warecki – 12 parafii – 104 wsie
• Powiat Grójecki – 13 parafii – 138 wsi

Ziemia Czerska należała do diecezji poznańskiej oprócz parafii Zapilicza, które należały do diecezji krakowskiej. W 1540 r. było – 56 parafii a w nich 538 wsi. W Ziemi Czerskiej do końca XVI w. nie mieszakał ani jeden starozakonny. Przyjeżdżało tylko 2, jeden z Warszawy, drugi z Błonia. Ziemia Czerska rozciągała się od Grójca po Mińsk Mazowiecki była na dwie prawie równe części Wisłą przedzielona. Miała 3 powiaty: Czerski, Grójecki i Warecki. Starostwo grodowe Czerskie, niegrodowe Grójeckie, Wareckie, Garwolińskie, Latowickie, Osieckie, Stromeckie. Sejmiki zwoływane były do Czerska. Stolicą Ziemi był Czersk.

Sądy – Roki – w Czersku – odbywały się w wielkiej izbie zamkowej przed zamkiem w ogródku książęcym. W Grójcu i Warce pomieszczały się w domach mieszczan kolejno, a podczas miesięcy letnich sądzono w mieście pod gołym niebem. Były to sądy polubowne, ale można się było odwoływać do Wszechroków, które odbywały się w Czersku w obecności Książąt. Z ksiąg wareckich i czerskich wynika, że lud wiejski do XV w. zażywał wielkiej swobody, w sądach prawował się ze szlachtą, gdy miał słusznością sobą, wygrywał. Szlachta żeniła się z córkami kmieci i mieszczan i nawzajem. Wertując akta z całego wieku XV z Ziemi Czerskiej znaleziono wzmiankę tylko o 3 wyrokach śmierci, z czego 2 wykonano, a 1 zawieszono. Przyczyna wysokiego poziomu moralnego była w poważaniu i uwielbieniu swobody i władzy.

W roku 1578 Ziemia Czerska miała powierzchnię ok. 4041 kilometrów kwadratowych, 53 parafie z czego 33 wiejskie i 20 miejskich, 22 miasta, 670 wsi w tym 68 wsi szlacheckich. Łany ogółem – 3643 w tym: kmiece – 3434, szlacheckie – 209. Zagrodników było ogółem 490 w tym z rolą 96, bez roli 394.