Ziemia dobrzyńska

Ziemia Dobrzyńska

Terra Dobrinensis

Herb
Państwa	Polska
Stolica	Dobrzyń nad Wisłą
Ważniejsze miejscowości	Lipno, Rypin

Ziemia dobrzyńska (łac. Terra Dobrinensis) – region historyczny i geograficzny, niegdyś jednostka terytorialna w dawnej Polsce.

Położenie

Obecnie obejmuje tereny dzisiejszego województwa kujawsko-pomorskiego, na północny wschód od Włocławka, między rzeką Wisłą, Drwęcą, Rypienicą, Pisiakiem, Pissą, Brynicą i Skrwą^[1]. Pod względem geograficznym jest odrębnym regionem, zajmowanym w większości przez Pojezierze Dobrzyńskie.

Historia

Papież Klemens VI w sprawie zwrotu Polsce ziemi kujawskiej i dobrzyńskiej przez zakon krzyżacki (dokument z 1342 roku)

Władysław Opolczyk zastawia ziemię dobrzyńską zakonowi krzyżackiemu (1392 r., Archiwum Główne Akt Dawnych)

We wczesnym średniowieczu należała do Mazowsza. Konrad Mazowiecki w 1222 roku nadał Dobrzyń nad Wisłą i jego okolice zakonowi Rycerzy Chrystusowych (Braci Dobrzyńskich), a w 1228 roku nadał im w całości kasztelanię dobrzyńską. Natomiast w 1226 roku zostali sprowadzeni Krzyżacy, którzy w dwa lata później otrzymali ziemię chełmińską. Gdy Bracia Dobrzyńscy połączyli się z Krzyżakami, Konrad nalegał na zwrot kasztelanii dobrzyńskiej. W 1235 odzyskał ją, ale musiał się zrzec ziemi chełmińskiej na rzecz Krzyżaków. Ziemią dobrzyńską władali potem potomkowie Konrada.

W 1329 roku Krzyżacy najechali na Polskę i zajęli ziemię dobrzyńską; później zdobyli także Kujawy (1332). W 1339 roku sąd papieski nakazał Zakonowi zwrot ziemi dobrzyńskiej Polsce. W 1343 roku król Kazimierz Wielki zawarł z Zakonem krzyżackim pokój w Kaliszu w wyniku czego ziemia dobrzyńska wróciła do Polski.

Obszarem tym zarządzał z grodu w Bobrownikach piastowski książę Władysław Garbaty, który zmarł w 1351 lub 1352 r. Wtedy ziemia dobrzyńska trafiła pod bezpośrednie władanie Króla Polskiego, którym był wtedy Kazimierz III Wielki^[2][3].

W 1379 roku ziemię dobrzyńską otrzymał od króla Ludwika Węgierskiego w lenno książę Władysław Opolczyk. W maju 1391 roku Władysław Opolczyk zastawił zamek w Złotorii i pięć pobliskich wsi Zakonowi Krzyżackiemu. Spotkało się to z reakcją króla Władysława Jagiełły, który wysłał wojska pod dowództwem rycerza Krystyna z Ostrowa, aby zajęły ziemię dobrzyńską. Wojska polskie zajęły całą ziemię dobrzyńską, jednak część rycerstwa Opolczyka pod dowództwem Iwana z Rudomina stawiło opór królewskim wojskom, zamykając się w zamku w Bobrownikach. Wojska królewskie oblegały zamek jednak musiały wkrótce odstąpić, ponieważ na odsiecz Opolczykowi przybyło wojsko krzyżackie. W maju 1392 roku Władysław Opolczyk zastawił całą ziemię dobrzyńską krzyżakom za 50 tysięcy florenów węgierskich^[4]. W 1404 podpisano pokój w Raciążku, dzięki któremu ziemia dobrzyńska została w 1405 roku wykupiona przez Polskę za 50 tys. florenów węgierskich.

16 sierpnia 1409 po wypowiedzeniu wojny Polsce wojska krzyżackie rozpoczęły działania wojenne, w trakcie których opanowały Dobrzyń, Rypin, Lipno, Bobrowniki, a 2 września Krzyżacy po 8 dniowym oblężeniu zdobyli zamek w Złotorii wycinając przy tym polską załogę przy dźwiękach muzyki^[5]. Wójtem krzyżackim został Boemund Brendel. 28 października 1409 Ulryk von Jungingen nadał w Bobrownikach dla Ziemi dobrzyńskiej przywilej prawa chełmińskiego^[6]. Po bitwie pod Grunwaldem ziemia dobrzyńska wróciła latem 1410 roku pod kontrolę Polski, co potwierdził w 1411 roku I pokój toruński.

W 1413 najazd wojsk krzyżackich dotknął również ziemię dobrzyńską, przy czym był na tyle poważny, że tamtejszy starosta Zbigniew z Brzezia musiał w celu jego odparcia zaciągnąć zaciężnych^[6].

I Rzeczpospolita

W czasach I Rzeczypospolitej ziemia dobrzyńska stała się częścią województwa inowrocławskiego, dzieląc się na 3 powiaty:

• Powiat dobrzyński
• Powiat rypiński
• Powiat lipnowski

W Lipnie odbywały się sejmiki, podczas których wybierano dwóch posłów na sejm, deputata na trybunał i do komisji radomskiej. Kasztelanowie dobrzyński, rypiński i słoński byli senatorami mniejszymi. Starostwo bobrownickie było starostwem grodowym, a dobrzyńskie, lipnowskie, rypińskie były starostwami niegrodowymi.

Miasta

Lp.	Miasto	Populacja	Powierzchnia
1.	Rypin	15 999	10,96 km²
2.	Lipno	14 283	10,99 km²
3.	Golub-Dobrzyń[a]	12 412	7,50 km²
4.	Skępe	3509	7,48 km²
5.	Dobrzyń nad Wisłą	2117	5,45 km²
6.	Górzno	1382	3,48 km²

Miasta zdegradowane

Do miast ziemi dobrzyńskiej (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również^[7]:

Lp.	Dawne miasto	Populacja	Prawa miejskie	Degradacja
1.	Kikół	2241	1745 r.	1869 r.
2.	Bobrowniki	1151	1403 r.	1869 r.
3.	Radziki	663	1784 r.	przed 1825 r.
4.	Księte	313	przed 1356 r.	przed 1400 r.

Kultura

W Szafarni w ziemi dobrzyńskiej, należącej wówczas do Juliusza Dziewanowskiego, w czasie wakacji, przypadających na lata 1824–1825, przebywał Fryderyk Chopin^[8]. W Fabiankach na ziemi dobrzyńskiej urodził się Jerzy Pietrkiewicz, poeta i pisarz emigracyjny^[9].

Obecnie na obszarze tej ziemi działają m.in. Stowarzyszenie Gmin Ziemi Dobrzyńskiej w Dobrzyniu nad Wisłą i Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe w Rypinie. W dorobku historiograficznym tej ziemi znajdują się m.in. serie wydawnicze: „Zeszyty Historyczne Dobrzyńskiego Oddziału WTN w Rypinie”^[10] oraz wydawany przez Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe „Rocznik Dobrzyński”^[11][12] (obie serie redagowane w latach 1989–2021 przez prof. Mirosława Krajewskiego)^[13].

Zobacz też

• Księstwo dobrzyńskie
• władcy ziemi dobrzyńskiej
• Dobrzyniacy
• ziemia chełmińska
• Kujawy
• Gustaw Foss – dialektolog badający przed II wojną światową gwarę ziemi dobrzyńskiej

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• MirosławM. Krajewski MirosławM., Dobrzyńskie listy Fryderyka F. Chopina. Fryderyk Chopin na Mazowszu Płockim, ziemi dobrzyńskiej i Pomorzu (1824-1827), Rypin: Wszechnica Edukacyjna i Wydawnicza „Verbum”, 2010, ISBN 978-83-88701-40-5, OCLC 833578899 .
• MirosławM. Krajewski MirosławM., Dobrzyński słownik biograficzny. Ludzie europejskiego regionu, Włocławek: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, 2002, ISBN 83-88500-35-X, OCLC 830466018 .
• MirosławM. Krajewski MirosławM., Ziemia dobrzyńska. Kalendarium (1965-2000), Tożsamość europejskiego regionu, Włocławek: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, 2011, ISBN 978-83-61609-19-3, OCLC 804175686 .
• Wartości kulturowe ziemi dobrzyńskiej, red. Mirosław Krajewski, Dobrzyń nad Wisłą 2011, ISBN 978-83-63043-00-1.

Linki zewnętrzne

• Ziemia dobrzyńska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 88 .
• Ziemia Dobrzyńska w Toruńskim Serwisie Turystycznym
• Stowarzyszenie Gmin Ziemi Dobrzyńskiej
• Ziemia Dobrzyńska: Zeszyty Historyczne Dobrzyńskiego Oddziału WTN, II
• http://dtnrypin.pl/ Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe
• Lauda Sejmików Ziemi Dobrzyńskiej, seria Acta Historica res gestas Poloniae illustrantia ab anno 1507 ad annum 1795, t. 10, Kraków 1887, wydawnictwo Akademia Umiejętności