Ziemia lubawska
 | |
| Państwa | |
|---|---|
| Stolica | |
| Ważniejsze miasta | |
Obszar ziemi lubawskiej | |
Ziemia lubawska (łac. Terra Lubovie) – kraina historyczna, leżąca współcześnie w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Dawniej była ściśle związana z Ziemią Sasinów. Od 2 poł. XIII wieku zaczęła przynależeć do ziemi chełmińskiej.
Nazwa
Nazwa ziemi lubawskiej w formie Terra Lubouie pojawiła się po raz pierwszy w 1216 r. w dokumencie papieskim Innocentego III zatwierdzającym nadanie ziemi lubawskiej biskupowi pruskiemu Chrystianowi przez pruskiego nobila Suwarbunę. Nazwa ta występuje w licznych XIII-wiecznych źródłach: Lubouia; terra Lvbaie; terra Lubovie; terra Loboviensis. Wywodzi się od nazwy miejscowej Lubawy[1].
Położenie
Za czasów piastowskich rzeka Drwęca rozdzielała dwa terytoria – tereny położone na jej prawym brzegu (patrząc z biegiem rzeki) należały do ziemi chełmińskiej, na lewym zaś do ziemi lubawskiej. Granice ziemi lubawskiej przebiegały następująco: na zachodzie wzdłuż Drwęcy od ujścia Brynicy do ujścia Gizeli, następnie wzdłuż rzeki do grodziska Zajączki, a stamtąd do Omula i dalej do źródła strugi Rumienica, a stąd do Jeziora Rumian. Stamtąd do rzeki Wel i wzdłuż rzeki do jeziora Zarybinek, Tarczyńskie, Grądy. Następnie wzdłuż rzeki Wkra odcinkiem Martwicą, aż po Zieluń, następnie skręcała ku Jezioru Bryńskiemu, z którego wypływa Brynica i wzdłuż jej biegu do Drwęcy[2].
Historia
W VIII w. osadnictwo słowiańskie z Mazowsza osiągnęło rubież po Trzcin i Tarczyn, następnie w IX wieku Leszcz aż po Kajkowo koło Ostródy[3][4]. W XI/XII wieku za czasów Bolesława Krzywoustego, a potem jego synów, z terenów Ziemi lubawskiej organizowano wyprawy krzyżowe na pogańskie Prusy oraz akcje kolonizacyjne związane z chrystianizacją ziemi lubawskiej[5]. w tym też czasie powstały polskie grody Klasztorek, Łanioch, Zwiniarz, Gutowo, Nowe Grodziczno[6]. Na okres XII w. przypada ekspansja ludności polskiej w okolice jezior Trupel, Karaś i Jeziora Skarlińskiego[7]. Załamanie się tej ekspansji mogło być spowodowane licznymi odwetowymi najazdami plemion pruskich i przejściowym opanowaniem ziemi lubawskiej przez pruskie plemię Sasinów około 1216 roku[8].
W 1216 r. papież Innocenty III potwierdził Chrystianowi z Oliwy – biskupowi pruskiemu – posiadanie ziemi lubawskiej stanowiącej darowiznę od nowo nawróconego władcy pruskiego Surwabuno. O tym, że była to wcześniej własność mazowiecka świadczy dokument z 1240 roku, w którym książęta mazowieccy Konrad i Bolesław oświadczyli, że prawnie ziemia lubawska powinna należeć do nich[9]. Od 1257 roku ziemia lubawska przeszła na własność biskupów chełmińskich i stała się centrum administracyjnym kompleksu dóbr biskupich zwanych kluczem lubawskim. W roku 1269 na ziemię lubawską najechało pruskie plemię Sudowów. W XIV w. wszystkie miasta ziemi lubawskiej otrzymały prawa miejskie.
W 1454 miasta ziemi lubawskiej opowiedziały się po stronie Związku Pruskiego, który poprosił króla Kazimierza IV Jagiellończyka o włączenie regionu do Polski, po czym po kilku tygodniach król ogłosił akt inkorporacji. Na mocy pokoju toruńskiego (1466) kończącego wojnę trzynastoletnią potwierdzono powrót ziemi lubawskiej do Polski. Administracyjnie stanowiła część województwa chełmińskiego. Pomiędzy 1535 a 1539 na zamku biskupów chełmińskich w Lubawie parokrotnie gościł Mikołaj Kopernik. Ziemi lubawskiej nie ominęły potop szwedzki i III wojna północna. Po I rozbiorze Polski w 1772 trafiła do zaboru pruskiego, ponownie pod kontrolą polską w latach Księstwa Warszawskiego (1807-1815) i po odzyskaniu niepodległości od 1920. Podczas II wojny światowej znajdowała się pod okupacją niemiecką.
Miasta
| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia |
|---|---|---|---|
| 1. |  Lubawa | 10 269 | 16,84 km² |
| 2. |  Nowe Miasto Lubawskie | 10 097 | 11,37 km² |
| 3. |  Lidzbark Welski | 7900 | 5,68 km² |
Miasta zdegradowane
Do miast ziemi lubawskiej (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również:
| Lp. | Dawne miasto | Populacja | Prawa miejskie | Degradacja |
|---|---|---|---|---|
| 1. |  Kurzętnik | 3065 | ok. 1330 r. | 1905 r. |
Kultura
Na obszarze ziemi lubawskiej funkcjonuje stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Ziemia Lubawska.
Zobacz też
Bibliografia
- Nowe Miasto z dziejów miasta i powiatu, wyd. Pojezierze, Olsztyn 1963.
- Nowe Miasto Lubawskie, 1992.
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Sławomir Wadyl, STUDIA NAD KSZTAŁTOWANIEM SIĘ POGRANICZA POMORSKO- I MAZOWIECKO-PRUSKIEGO WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU [dostęp 2019-12-19] (ang.).
- ↑ http://pismo.pruthenia.pl/pruthenia_4/Pruthenia_4_2009_Bia%C5%82u%C5%84ski-G_O_zasiedleniu_ziemi_lubawskiej.pdf
- ↑ W.A.Moszczyński, Rubież słowiańsko-bałtyjska nad Wkrą w VIII–XI wieku na podstawie ceramiki ze stanowisk w Nowym Dworze, Tarczynach i Trzcinie, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, pod. red. K. Grążawskiego, Włocławek-Brodnica 2003, s.106–108
- ↑ J. Powierski, Sasinowie, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t.5, 1975, s.75
- ↑ G. Białuński,Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn 1999, s. 26–27
- ↑ http://pismo.pruthenia.pl/pruthenia_2/Pruthenia_2_2006_Gr%C4%85%C5%BCawski-K_Z_najnowszych.pdf
- ↑ J. Bojarski, Z badań nad pograniczem słowiańsko-pruskim we wczesnym średniowieczu, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, t. 4, Toruń 2002, s.19, 21–2
- ↑ J. Powierski, Przekaz Dusburga o najazdach pruskich i przejściowej okupacji ziemi chełmińskiej, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1971, nr 4, s. 379–425
- ↑ parentes eorum et ipsi acquisissent eam de manibus Prutenorum cum gladio et clipeo suo
Media użyte na tej stronie
Mapa krain i regionów historycznych na terenie dawnych Prus, na tle granic podziału Prus w latach 1466-1772: Warmia, Mazury, Prusy Górne, Prusy Dolne, Powiśle, Ziemia Lubawska, Sambia, Litwa Pruska
Herb Lidzbarka Welskiego
Herb gminy Kurzętnik
Ziemia chełmińska wraz z ziemią lubawską (kolor jasnozielony) i ziemią michałowską (kolor ciemnozielony) na mapie administracyjnej Polski
Autor: Marian Biskup, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ziemia Chełmińska pod panowaniem Zakonu krzyżackiego w pocz. XV wieku.