Zimowitowate
 Zimowit powabny | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | zimowitowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Colchicaceae DC. in Lam. & DC. Fl. Franç., ed. 3, 3: 192. 17 Sep 1805, nom. cons. | |
Zimowitowate (Colchicaceae) – rodzina roślin jednoliściennych. Obejmuje 15 rodzajów z 255 gatunkami. Występują one na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Ameryki Południowej w strefie klimatu tropikalnego i umiarkowanego. Bardzo zróżnicowane są zwłaszcza w Afryce[2]. Należą tu rośliny lądowe, będące zielnymi bylinami[3].
Z powodu toksycznych alkaloidów rośliny z tej rodziny nie są zjadane ani przez ludzi, ani przez inne zwierzęta[4], a podziemne organy spichrzowe obfitują w skrobię[4]. Kolchicyna wykorzystywana jest w medycynie oraz do zaburzania procesu segregacji chromosomów podczas podziału komórki i uzyskiwania w ten sposób roślin poliploidalnych. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza z rodzajów: jagodowiec Uvularia, parnik Disporum, zimowit Colchicum, glorioza Gloriosa i sandersonia Sandersonia[5].
Morfologia
- Organy podziemne
- Pod ziemią wykształcają cebule, bulwy i kłącza[5].
- Łodygi
- Prosto wzniesione, czasem pnące, pełne, na przekroju obłe, zwykle zielne, wyjątkowo nieco drewniejące (Kuntheria)[5].
- Liście
- Z nerwacją równoległą, całobrzegie, jajowate do równowąskich, ułożone skrętolegle, często dwurzędowe (wyrastające w jednej płaszczyźnie), rzadko naprzeciwległe do okółkowych. U nasady pochwowate, siedzące, czasem obejmujące łodygę. Wierzchołek zaostrzony, czasem (u gatunków pnących) wyciągnięty w organ czepny[5][4].
- Kwiaty
- Pojedynczo wyrastają na szczycie łodygi lub w kątach liści, ewentualnie zebrane są w kwiatostany tworzące szczytowe grona, wierzchotki i baldachy. Kwiaty są promieniste, trzykrotne, okazałe, obupłciowe (rzadko jednopłciowe u Wurmbea). Listki okwiatu niezrośnięte (rzadziej nieco zrośnięte u nasady), barwne, z miodnikami u nasady. Pręciki w dwóch okółkach po trzy. Słupek trzykrotny, ze zrośniętych owocolistków, górny, z pojedynczą szyjką lub z trzema szyjkami. Znamię główkowate lub trójdzielne[5].
- Owoce
- Torebki, rzadziej jagody (u Disporum)[5]. Nasiona zwykle kuliste (jajowate u Wurmbea)[4].
Systematyka
Ujęcie systematyczne rodziny było bardzo zmienne. Przez długi czas rośliny tu współcześnie zaliczane włączane były do szeroko ujmowanej rodziny liliowatych Liliaceae. Po podziale tej rodziny na szereg mniejszych przez długi czas trwały roszady między nimi. Do Colchicaceae przeniesiono rodzaje z wyróżnianej w niektórych ujęciach rodziny Uvulariaceae. Z Convallariaceae przeniesiono część gatunków Disporum (część włączona została do rodzaju Prosartes). Liczne zmiany nastąpiły w podziale na rodzaje, kilka dawniej wyróżnianych rodzajów włączono do rodzaju zimowit Colchicum[5].
Rodzina ostatniego wspólnego przodka miała z siostrzaną rodziną krasnolicowatych Alstroemeriaceae około 64 miliony lat temu[5].
- Pozycja systematyczna i relacje filogenetyczne w obrębie liliowców według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2014)[2]
| liliowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- podrodzina Uvularioideae A. Gray (dawniej w randze plemienia Uvularieae Meisner):
- Disporum Salisb. ex G.Don – parnik
- Uvularia L. – jagodowiec
- podrodzina Burchardioideae
- plemię Burchardieae J. C. Manning & Vinnersten:
- Burchardia R. Br.
- plemię Tripladenieae Vinnersten & J. C. Manning:
- Kuntheria Conran & Clifford
- Schelhammera R.Br.
- Tripladenia D.Don
- plemię Burchardieae J. C. Manning & Vinnersten:
- podrodzina Colchicoideae Burmeister
- plemię Colchiceae Reichenbach:
- Colchicum L. – zimowit
- Gloriosa L. – glorioza
- Hexacyrtis Dinter
- Ornithoglossum Salisb.
- Sandersonia Hook. – sandersonia
- plemię Iphigenieae Hutchinson:
- Camptorrhiza Hutch.
- Iphigenia Kunth
- plemię Anguillarieae D. Don:
- Baeometra Salisb. ex Endl.
- Wurmbea Thunb.
- plemię Colchiceae Reichenbach:
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-03-11] (ang.).
- ↑ Colchicaceae (ang.). W: Monocot Families [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2009-03-02].
- ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 217-218. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 145-146. ISBN 978-1842466346.
- ↑ Plants of the World Online (ang.). The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-03-11].
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Gideon Pisanty (Gidip), Licencja: CC BY 3.0
Colchicum tuviae Feinbrun, Beer Sheba, Israel, December 16, 2011.
Autor: Agnieszka Kwiecień, Nova, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zimowit powabny (Colchicum speciosum), kwiaty, okazy uprawiane w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, Polska.