Zishe Breitbart

Zishe Breitbart
Ilustracja
Zishe Breitbart w listopadzie 1923 roku
Data i miejsce urodzenia

22 lutego 1893
Stryków

Data i miejsce śmierci

12 października 1925
Berlin

Gablota poświęcona Ziszy Breitbartowi w Muzeum Historii Żydów Polskich.
Grób Zishe Breitbarta w Berlinie

Zishe (Siegmund; Zygmunt) Breitbart (ur. 22 lutego 1893 w Strykowie, zm. 12 października 1925 w Berlinie) – cyrkowiec żydowskiego pochodzenia, siłacz i aktor estradowy oraz bohater folkloru żydowskiego[1][2]. Był znany w latach dwudziestych XX wieku jako Najsilniejszy człowiek świata i Król żelaza. Stanowił wzór dla postaci komiksowej – Supermana[3].

Życiorys

Urodził się 22 lutego 1893 roku w ortodoksyjnej żydowskiej rodzinie kowala Icka Hersza Brajtbarta i Zeldy Gitli z domu Testylier, w Strykowie koło Łodzi[4]. Bardzo wcześnie dostrzeżono jego niezwykłą siłę fizyczną[5]. Jako dziecko pomagał ojcu przy pracy w kuźni[5]. Jako nastolatek[4] dołączył do żydowskiej trupy cyrkowej[5]. Występował także z Cyrkiem Braci Staniewskich[6]. Słynął z rozrywania i przegryzania zębami żelaznych łańcuchów[4][7] oraz z rozbijania na własnej klatce piersiowej kamiennych bloków.

W 1914 roku, jako poddany cara, został zmobilizowany i brał udział w działaniach wojennych na frontach I wojny światowej, następnie znalazł się w niemieckiej niewoli[4][5]. Po udanej ucieczce schwytano go i osadzono w berlińskim więzieniu na siedem miesięcy[4]. Inna wersja jego losów podaje, iż w okresie wojny pracował w fabryce w Düsseldorfie[4]. Po zakończeniu wojny zdecydował pozostać na terenie Niemiec, gdzie utrzymywał się z pokazów siły na ulicach i targach[5]. Pod koniec 1918 roku wziął ślub z Ewą Łucją Emilią Huy z domu Weitz[4].

W 1919 roku, podczas występu w Bremie, został dostrzeżony przez pracownika Circus Busch, po czym otrzymał angaż od dyrekcji[4][6]. Z początku występował jako pierwszy w programie cyrkowym, szybko jednak został gwiazdą scen teatralnych i wodewilowych[5]. Od tej chwili Breitbart występował pod pseudonimem Król Żelaza[5][8]. W latach 1920–1923 odbywał tournée po Europie, występując w Niemczech, Austrii, Francji, Holandii, Polsce[4]. Po serii występów w Wiedniu w 1923 roku, na który przypadło apogeum jego popularności[5], wyjechał na tournée do Stanów Zjednoczonych (1923–1924), gdzie jego pokazy odbywały się pod nazwą Superman of the Ages[4]. W przeciągu tygodnia wokół Bożego Narodzenia jego występy zobaczyło 55 tysięcy widzów[4]. W tym okresie stał się inspiracją dla stworzenia postaci Supermana[4].

Znany był jako „najsilniejszy człowiek świata”[7], w społecznościach żydowskich okrzyknięto go zaś „Samsonem Potężnym”[4][7]. Dbał o swój wizerunek sceniczny, występując m.in. w stroju rzymskiego centuriona[7]. Podczas pokazów w Warszawie w 1925 roku wjeżdżał na scenę cyrkową na rydwanie, na którego bokach namalowano gwiazdę Dawida, przy akompaniamencie muzyki z operetki Bar Kochba Abrahama Goldfadena[8]. Stał się ikoną kultury popularnej okresu międzywojennego[4]. Postać Breitbarta pojawiała się w filmach, piosenkach[5] (np. utwór Racheli Fajgensztajn: Breitbard śni[4]), parodiach burleskowych[5], znaczkach i pocztówkach, a także znalazła się na wózkach warszawskich tragarzy[6].

W 1923 roku Breitbart otrzymał obywatelstwo amerykańskie[6]. W 1924 roku, w Nowym Jorku, wydawał korespondencyjny kurs tężyzny fizycznej, który cieszył się popularnością, a także założył własny instytut i stworzył maszynę do ćwiczeń[4]. W 1924 roku wrócił do Europy[6], a w 1925 roku występował w Polsce[8]. Wspierał organizacje społeczne, w Lublinie dając charytatywny pokaz, by wesprzeć szpital żydowski[4]. Zaczął przygotowania do wyjazdu do Palestyny, gdy, pod koniec lipca 1925 roku, podczas występów w cyrku w Radomiu, uległ wypadkowi podczas wykonywania jednego ze standardowych numerów. W trakcie pokazu, gołymi rękoma, przeprowadzał szpic przez pięć calowej grubości dębowych desek położonych na jednym z jego kolan. Kolano zostało przypadkowo przebite, a zardzewiały szpic wywołał zakażenie, które spowodowało zgorzel. Obie nogi zostały amputowane w celu zatrzymania postępującego zakażenia, co nie przyniosło spodziewanych rezultatów. Zishe Breitbart zmarł po ośmiu tygodniach choroby na sepsę, dn. 12 października 1925 roku w wieku 32 lat w Berlinie. Został pochowany na cmentarzu w Berlinie[9].

W 2001 roku Werner Herzog nakręcił film o jego życiu zatytułowany Niezwyciężony. W roli tytułowej wystąpił fiński strongman Jouko Ahola.

Filmografia

  • 1923: Der Eisenkönig (reż. Max Neufeld)

Przypisy

  1. ↑ Siegmund „Zishe” Breitbart – Jewish Strongman – J-Grit.com.
  2. ↑ Siegmund Breitbart. sandowplus.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-10-24)]..
  3. ↑ Superman pochodził ze Strykowa, „Expressilustrowany.pl” [dostęp 2017-02-27] (pol.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Olga Mielnikiewicz, Breitbart Zygmunt (Zisze), Wirtualny Sztetl [dostęp 2021-08-28].
  5. ↑ a b c d e f g h i j Sharon Gillerman, Samson in Vienna: The Theatrics of Jewish Masculinity, „Jewish Social Studies”, 9 (2), 2003, s. 66, ISSN 0021-6704, JSTOR: 4467648 (ang.).
  6. ↑ a b c d e Sylwia Siedlecka, Ciało narodu. Przypadek cyrkowego siłacza Zyszego Breitbarta, „Kultura popularna”, 1 (47), 2016, s. 134, ISSN 1644-8340.
  7. ↑ a b c d Breitbart, Zishe, yivoencyclopedia.org [dostęp 2021-08-28] (ang.).
  8. ↑ a b c Edward Portnoy, Freaks, Geeks, and Strongmen: Warsaw Jews and Popular Performance, 1912-1930, „TDR”, 50 (2), 2006, s. 125, ISSN 1054-2043, JSTOR: 4492679 (ang.).
  9. ↑ Jacek Perzyński, Żeglarz i siłacz, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2016, s. 87.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Siegmund Breitbart2.jpg
Siegmund Breitbart, Jewish strongman, performing in November 1923. Glass negative. Siegmund "Zishe" Breitbart (1893–1925), shown here pulling a heavy weight using only his teeth, was a Polish strongman and circus performer who was known as the "Strongest Man in the World" during the 1920s. He was widely popular in both Europe and the U.S., but died at the age of 32 after an accident during a performance.
Zishe Breitbart - muzeum POLIN.JPG
Autor: Jarosław Góralczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Glass-case dedicated to Zishe Breitbart in the POLIN Museum of the History of Polish Jews.
Breitbart-Mutter Erde fec.jpg
Autor: Mutter Erde, Licencja: Attribution
Gravestone of Siegmund Breitbart, aka The Iron King or The Last Gladiator or The Strongest Man on Earth, died in 1925 and buried at de:Adass-Jisroel-Friedhof, Berlin-Weißensee