Zjawisko Matyldy

Zjawisko Matyldy, efekt Matyldy – termin opisujący przypadki pomijania udziału kobiet naukowców w pracy badawczo-naukowej i przypisywania ich osiągnięć naukowcom mężczyznom.

W 1993 historyczka nauki Margaret Rossiter zwróciła uwagę[1] na fakt, że dysproporcje między osiągnięciami kobiet i mężczyzn na polu nauki wynikać mogą z faktu dyskryminowania kobiet i ich pracy przez naukowców mężczyzn i że można je porównać do dysproporcji między sławnymi i nieznanymi naukowcami, które miały wynikać z efektu św. Mateusza. Wysunęła więc hipotezę istnienia zjawiska, które nazwała „zjawiskiem Matyldy”[2], od imienia amerykańskiej działaczki na rzecz praw kobiet Matildy Gage, która jako pierwsza w końcu XIX wieku zauważyła dyskryminację naukowych osiągnięć kobiet[1].

Zjawisko przyjmowało czasem groteskowe formy. Przykładem jest anorexia scholastica, nieuleczalna choroba psychiczna opisana i propagowana przez wielu lekarzy oraz psychologów na przełomie XIX i XX wieku, mająca dotykać jedynie kobiety nadmiernie się edukujące[3].

Badania zjawiska

W 2012 dwie badaczki z Radboud University Nijmegen wykazały, że w Holandii płeć ma wpływ na ocenę kandydatów na profesorów w związku z przywilejami, jakie mają naukowcy mężczyźni[4], podobną sytuację zaobserwowały w tym samym roku dwie badaczki we Włoszech[5] i potwierdziły badania w Szwajcarii oraz w Hiszpanii, gdzie zwrócono też uwagę, iż media rzadziej kontaktują się z naukowcami kobietami[6][7], .

Według jednego z badań mężczyźni w Stanach Zjednoczonych otrzymują współcześnie więcej nagród naukowych, niż wynikałoby to z ich statusu, przy czym różnica na niekorzyść kobiet była znacznie większa w latach dziewięćdziesiątych[8].

Przykłady

Wśród przykładów zjawiska Matyldy wymienia się[9]:

  • Trotula – włoska lekarka żyjąca na przełomie XI i XII wieku. Napisała dzieła, które po jej śmierci zaczęto publikować jako dzieła napisane przez mężczyzn, a następnie zakwestionowano samo istnienie Trotuli.
  • Jacqueline Felice de Almania – włoska lekarka praktykująca medycynę w Paryżu w XIV wieku, której sąd zakazał leczenia ludzi ze względu na jej płeć, choć dowody wskazywały na to, że jest jedną z najlepszych lekarzy w całym mieście
  • Rosalind Franklin – niektóre współczesne podręczniki pomijają jej zasługi w odkryciu helikalnej struktury DNA (nie dostała ona Nagrody Nobla, gdyż zmarła 4 lata przed jej wręczeniem Crickowi i Watsonowi)
  • Mary Whiton Calkins – Uniwersytet Harvarda odmówił nadania jej tytułu doktora, mimo że spełniała wszystkie ku temu warunki
  • Karen Horney – została wyrzucona z Nowojorskiego Instytutu Psychoanalizy, gdyż sprzeciwiała się sposobowi, w jaki psychoanaliza dyskryminowała kobiety, sprowadzając ich role społeczne do pracy w domu[10]
  • Cecilia Payne-Gaposchkin – na podstawie własnych obserwacji założyła, że głównym pierwiastkiem wchodzącym w skład gwiazd jest wodór. Twierdzenie to odrzucano do 1929, kiedy to jej główny adwersarz – Henry Norris Russell – opublikował pracę na ten temat.

Jako przykłady faworyzacji mężczyzn przez komisję noblowską podaje się:

  • W 1934 nagrodę otrzymali George Whipple, George Richards Minot i William Murphy, którzy – świadomi niesprawiedliwości – podzielili się pieniędzmi z nagrody z trzema współpracownicami, między innymi z Friedą Robscheit-Robbins, współautorką prawie wszystkich prac Whipple’a.
  • Otto Hahn, Lise Meitner i Otto Frisch opisali jako pierwsi teoretyczny aspekt zjawiska rozszczepienia jądrowego. W 1944 Nagrodę Nobla za pracę nad rozszczepieniem jądra atomowego otrzymał tylko Otto Hahn. Pięć lat później otrzymał on, wraz z Meitner, Medal Maxa Plancka.
  • W 1950 Cecil Powell otrzymał Nagrodę Nobla za użycie emulsji światłoczułej i wytworzenie specjalnej emulsji jądrowej do badania procesów jądrowych i za odkrycia związane z mezonami, dokonane przy zastosowaniu tej metody. Pionierskie prace w tym zakresie prowadziła także Marietta Blau, jednak nie otrzymała ona nagrody.
  • W 1956 dwóch amerykańskich fizyków Tsung-Dao Lee i Chen Ning Yang przewidziało teoretycznie, że w rozpadzie beta łamana jest parzystość. Zasugerowali oni także eksperyment, który mógłby to potwierdzić. W 1957 Chien-Shiung Wu wykonała w kooperacji z National Institute of Standards and Technology eksperyment pokazujący to zjawisko w rozpadach beta, w tym samym roku dwaj wspomniani fizycy otrzymali Nagrodę Nobla, która ominęła Wu. Otrzymała ona za to jako pierwsza nagrodę Wolfa z fizyki w 1978, która jest określana jako druga najważniejsza nagroda w tej dziedzinie po Nagrodzie Nobla[11], co nie zmienia faktu, że niektórzy naukowcy twierdzą, iż to Nagroda Nobla jest głównym wyznacznikiem osiągnięć w dziedzinie nauki[12].
  • W 1974 Jocelyn Bell Burnell jako pierwsza zaobserwowała źródło promieniowania radiowego, którym okazał się specyficzny typ gwiazdy neutronowej – pulsar. Za jej odkrycie Nagrodę Nobla otrzymali Antony Hewish i Martin Ryle. Burnell, opisując okoliczności odkrycia wskazuje jednak, że większa część odpowiedzialności naukowej spoczywała na Hewishu jako promotorze doktoratu, zatem on powinien być wyróżniony[13].

Efekt haremu

Ze zjawiskiem Matyldy wiąże się też tzw. efekt haremu. Ponieważ kobiety mają mniejszą skłonność do rywalizacji, a większą do współpracy, często naukowcy zatrudniają całe grupy kobiet jako współpracowniczki. Przykładem są harwardzkie komputery, kilka kobiet zatrudnionych przez Edwarda Pickeringa do katalogowania gwiazd Drogi Mlecznej oraz botaniczki, które wynajął Erwin Smith[14].

Według jednego z badań kobiety w środowiskach akademickich są znacznie bardziej niż mężczyźni narażone na różne formy molestowania seksualnego, na przykład komentarze z podtekstem seksualnym lub niechciany kontakt, szczególnie ze strony swoich przełożonych płci męskiej. Być może jest to jedną z przyczyn, dla których kobiety niechętnie kontynuują karierę naukową[15].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Olga Woźniak, Piotr Cieśliński, Dlaczego kobiety dostały tak mało Nagród Nobla? To zapewne efekt Matyldy, wyborcza.pl [dostęp 2016-10-07].
  2. ↑ Margaret W. Rossiter, The Matthew/Matilda Effect in Science, „Social Studies of Science” (23), London: Sage Publ., 1993, s. 325–341, ISBN 0306-3127 (ang.).???
  3. ↑ Ina Zweiniger-Bargielowska: Managing the Body: Beauty, Health, and Fitness in Britain 1880-1939. Oxford University Press, 2010, s. 141. ISBN 978-0-19-928052-0.
  4. ↑ Marieke van den Brink, Yvonne Benschop. Gender practices in the construction of academic excellence: Sheep with five legs. „Organization”. 19 (4). s. 507–524. DOI: 10.1177/1350508411414293 (ang.). 
  5. ↑ Andrea Cerroni, Zenia Simonella. Ethos and symbolic violence among women of science: An empirical study. „Social Science Information”. 51 (2). s. 165–182. DOI: 10.1177/0539018412437102 (ang.). 
  6. ↑ María Luisa Jiménez-Rodrigo1, Emilia Martínez-Morante, María del Mar García-Calvente, Carlos Álvarez-Dardet. Through gender parity in scientific publications. „Journal of Epidemiology & Community Health”, 2008. DOI: doi:10.1136/jech.2008.074294 62:474-475 doi:10.1136/jech.2008.074294 (ang.). 
  7. ↑ Fabienne Crettaz von Roten. Gender Differences in Scientists’ Public Outreach and Engagement Activities. „Science Communication”. 33 (1), s. 52–75, 2011. DOI: 10.1177/1075547010378658 (ang.). 
  8. ↑ Anne E. Lincoln, Stephanie Pincus, Janet Bandows Koster, Phoebe S. Leboy. The Matilda Effect in science: Awards and prizes in the US, 1990s and 2000s. „Social Studies of Science”. 42 (2), s. 307-320, 2012. DOI: 10.1177/0306312711435830 (ang.). 
  9. ↑ Margaret W. Rossiter, The Matthew/Matilda Effect in Science, „Social Studies of Science” (23), London: Sage Publ., 1993, s. 327–331, ISBN 0306-3127 (ang.).???
  10. ↑ Rathus Spencer A.: Psychologia współczesna. Gdańsk: 2004, s. 486. ISBN 83-89120-94-1.
  11. ↑ Wolf prize goes to particle theorists - physicsworld.com, physicsworld.com [dostęp 2017-11-15] (ang.).
  12. ↑ np. Paul Irwingb, Geoff Derc, Timothy Batesa. Brother–sister differences in the g factor in intelligence: Analysis of full, opposite-sex siblings from the NLSY1979. „Intelligence”. 35 (5), s. 451–456, 2007. DOI: 10.1016/j.intell.2006.09.003. 
  13. ↑ S. Jocelyn Bell Burnell: Little Green Men, White Dwarfs or Pulsars? (ang.). W: Cosmic Search Magazine [on-line]. [dostęp 2011-02-28].
  14. ↑ Margaret Rossiter: Women Scientists in America: Struggles and Strategies to 1940. 1982, s. 62. (ang.)
  15. ↑ Kathryn B. H. Clancy, Robin G. Nelson, Julienne N. Rutherford, Katie Hinde. Survey of Academic Field Experiences (SAFE): Trainees Report Harassment and Assault. „PLOS ONE”, 2014. DOI: 10.1371/journal.pone.0102172. 

Bibliografia

  • Margaret W. Rossiter, The Matthew/Matilda Effect in Science, „Social Studies of Science” (23), London: Sage Publ., 1993, s. 325–341, ISBN 0306-3127 (ang.).???