Zmiana językowa

Zmiana językowa – nowy element powstały na gruncie danego systemu językowego; zmiana w jego wewnętrznej strukturze[1]. Jest to utrwalona innowacja językowa, powstała albo wskutek ewolucji reguł języka, albo też jako efekt celowego działania jego użytkowników[2]. Może służyć zaspokojeniu nowych potrzeb komunikacyjnych, bywa uwarunkowana kontaktem językowym lub wpływem oświaty, niekiedy także błędem ludzkim[2][3].

Zmiany językowe dokonują się na rozmaitych płaszczyznach systemu, a innowacje obserwowane na pojedynczej płaszczyźnie mogą powodować przeobrażenia na pozostałych poziomach języka[1][4]. Zmiany dźwiękowe przejawiają się w postaci innowacji fonetycznych (takich jak redukcje, asymilacja, dysymilacja); zmiany morfologiczne, konstytuujące się w strukturze fleksyjnej i słowotwórczej, mogą zaś powstawać w odpowiedzi na wyrównania analogiczne lub innowacje fonetyczne[1].

Zmiany językowe mogą być umotywowane czynnikami wewnętrznymi (np. ekonomią języka) bądź zewnętrznymi (np. wpływem innych języków lub modą)[1]. Utrwalają się w różnym stopniu – bywają zakorzenione i trudne do zauważenia[5], ale mogą być także właściwe dla mowy pewnego regionu[6], mowy określonej grupy wiekowej itp.[5] Częstym wyjaśnieniem dla zmian językowych jest zjawisko analogii[7].

Zmiany językowe są zjawiskiem naturalnym i typowym dla języków żywych, w tym ich form literackich. Zachodni językoznawcy, stosujący podejście opisowe, odstępują przeważnie od prób ich hamowania[8] czy też wartościowania poszczególnych zjawisk jako dobrych lub złych[3][9][10]. Nie jest prawdziwe przekonanie, jakoby zmiany językowe prowadziły do uproszczenia mowy i zubożenia jej potencjału ekspresyjnego[11]. John Lyons zaznacza, że każde ewentualne kryterium, którego używa się do ewaluacji zmian, powinno być oparte na świadomości rozmaitych zastosowań, jakie dany język znajduje w posługującym się nim społeczeństwie[12].

Tradycyjne koncepcje kultywacji języka i potoczne stanowiska często uznają zmienność języka za zjawisko ujemne, świadczące o jego degradacji, upadku norm[13][11]. Negatywny stosunek do zmian językowych może wynikać ze złudnego przeświadczenia, jakoby współcześnie ich tempo było szczególnie nasilone[11]. Przekonanie to jest potencjalnie kształtowane przez dzisiejszy wpływ mediów (w tym telewizji) oraz powszechność podróży. Czynniki te przyczyniają się bowiem do większej wiedzy na temat istnienia różnic językowych oraz częstszego niż dawniej kontaktu ze zjawiskami wariantywności i zmienności języka[11].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. II, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 693, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 (pol.).
  2. ↑ a b Innowacja językowa, [w:] Andrzej Markowski, Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2010, s. 1581–1582, ISBN 978-83-01-14198-1.
  3. ↑ a b Richard Hudson, Some issues on which linguists can agree, „Journal of Linguistics”, 17 (2), 1981, s. 333–343, DOI: 10.1017/S0022226700007052, ISSN 0022-2267 (ang.).
  4. ↑ Václav Cvrček i inni, Mluvnice současné češtiny I. Jak se píše a jak se mluví, Uniwersytet Karola w Pradze, Karolinum Press, 2015, s. 36, ISBN 978-80-246-2812-7 (cz.).
  5. ↑ a b Jan Pokorný, Lingvistická antropologie: jazyk, mysl a kultura, Grada Publishing, 2010, s. 123–124, ISBN 978-80-247-2843-8 (cz.).
  6. ↑ Karel Horálek, Úvod do studia slovanských jazyků, Nakladatelství ČSAV, 1955, s. 36 (cz.).
  7. ↑ Proč se jazyk mění, Jazykový koutek, 16 listopada 2015 [dostęp 2020-01-18] (cz.).
  8. ↑ Loreta Vaicekauskienė, Lithuanian Language Ideology: A History of Ideas, Power and Standardisation [dostęp 2019-03-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-24] (ang.).
  9. ↑ Joan Bybee, Language Change, Cambridge University Press, 2015, s. 10–11, ISBN 978-1-107-02016-0 (ang.).
  10. ↑ Lyle Campbell, Historical Linguistics: An Introduction, MIT Press, 2004, s. 3–4, ISBN 978-0-262-53267-9 (ang.).
  11. ↑ a b c d Dick Smakman, Discovering Sociolinguistics: Theory and Practical Applications, Macmillan International Higher Education, 2017, s. 96–97, ISBN 978-1-137-51908-5 (ang.).
  12. ↑ John Lyons, Introduction to Theoretical Linguistics, Cambridge University Press, 1968, s. 42–44, ISBN 978-0-521-09510-5 (ang.).
  13. ↑ Klára Sándor, Secular linguistics and education: questions of minority bilingualism, „Regio: Kisebbségtudományi Szemle”, 1998, s. 144 [zarchiwizowane z adresu 2020-03-15] (ang.).