Zmiany nazw ulic i placów w Łodzi

Ten artykuł od 2020-02 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji. Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując w przypisach źródła informacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ulica Pomorska. W okresie PRL-u – Marcelego Nowotki, a w czasie wojny – Friedrichstraße

Zmiany nazw ulic i placów w Łodzi następowały w dziejach miasta wielokrotnie. W XX wieku dokonywano ich nawet masowo, wskutek różnorakich zawirowań politycznych. Szczególnymi momentami sprzyjającymi zmianom były:

• okres I wojny światowej – po zajęciu miasta przez wojska niemieckie wprowadzono nazewnictwo w języku niemieckim,
• okres międzywojenny – przywracano nazwy polskie, jak i upamiętniano znane postaci,
• okres II wojny światowej i ponownej okupacji niemieckiej – wszystkie nazwy zmienione zostały na niemieckie pisane gotykiem, czasem tylko z zachowaniem ich pierwotnego znaczenia,
• okres Polski Ludowej – zmiany były związane z utrwalaniem władzy komunistycznej,
• pierwsze lata w III Rzeczypospolitej, po transformacji ustrojowej w 1989 roku – w ramach dekomunizacji ponownie przywracano stare nazwy, w wielu przypadkach przedwojenne; zmiany najczęściej dotyczyły nazw upamiętniających postaci związane z ruchem robotniczym.

Proces zmian w nazewnictwie ulic, choć już nie na tak wielką skalę jak w poprzednim wieku, wciąż jest kontynuowany. Świadczą o tym choćby decyzje radnych miasta z roku 2007, kiedy to przemianowano część al. Włókniarzy na al. Jana Pawła II (na odcinku od ul. Pabianickiej do al. Mickiewicza), fragment ul. Spornej na bł. Anastazego Pankiewicza, a aleję Przyjaźni podzielono na dwie ulice: ks. Zdzisława Wujaka (od ul. Puszkina do ul. Augustów) i św. Brata Alberta Chmielowskiego (od ul. Puszkina do ul. Widzewskiej). Decyzje takie na ogół nie są przyjmowane entuzjastycznie przez społeczeństwo z uwagi na koszty związane z wymianą dokumentów, a w przypadku firm – wzorów umów czy druków firmowych.

9 kwietnia 2008 roku Rada Miejska w Łodzi uchwałą nr XXX/0586/08 w sprawie nazewnictwa ulic, placów i parków przyjęła moratorium na wprowadzanie zmian już istniejących nazw^[1]. Tą samą uchwałą wprowadzone zostały:

• zasada nienazywania nowych ulic, placów i parków nazwiskami osób zmarłych w okresie do jednego roku od daty ich śmierci,
• zasada nienadawania nowym ulicom, placom i parkom nazw o znaczeniu, pisowni lub brzmieniu podobnym do nazw w Łodzi już istniejących.

Znaczne zmiany w nazewnictwie, wprowadzone 1 stycznia 2018 roku na podstawie zarządzeń zastępczych wojewody łódzkiego Zbigniewa Raua, narzuciła Ustawa o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki. Zmienione zostały wtedy nazwy 27 ulic i jednego placu^[2][3]; 5 stycznia tegoż roku Rada Miejska w Łodzi przywróciła uchwałą wcześniej obowiązującą nazwę placowi Zwycięstwa, zaznaczając jednocześnie, że nazwa ta odnosi się odtąd do wojny polsko-bolszewickiej, a nie do zwycięstwa nad faszyzmem hitlerowskim^[4][5].

Najstarsze ulice w Łodzi

Nazwy ulic i placów Łodzi na planie miasta z 1853 roku

Najstarsza zabudowa Łodzi koncentrowała się wokół obecnego Starego Rynku. Z rynku rozchodziło się kilka dróg prowadzących do okolicznych miast, wsi i młynów. Blisko rynku drogi miały charakter ulic, dalej przechodziły w zwykłe drogi wiejskie. Na północ od rynku usytuowany był plac Kościelny, na którym stał drewniany parafialny kościółek, wybudowany przed rokiem 1414^[6]. Najstarsze znane ulice miasta to:

• Wójtowska (Starowiejska, od XVIII wieku Nadstawna) – wychodząca ku południowemu wschodowi, prowadziła do folwarku Starej Wsi i pierwotnej osady łódzkiej, wzdłuż brzegów stawu utworzonego na rzece zwanej wtedy Starą Strugą (Ostroga, dzisiejsza Łódka),
• Cyganka – wychodząca ku północy (prowadziła do wsi Radogoszcz i dalej do Zgierza),
• Nad Rzeką (Nadrzeczna, później Podrzeczna) – wychodząca w kierunku zachodnim, położona najbliżej rzeki,
• Drewna (od ok. 1770 roku ul. Drewnowska, zwana tak od nazwiska rodziny Drewnowiczów) – wychodząca również w kierunku zachodnim,
• Stodolniana – prowadziła do stodół miejskich.

Po 1400 roku istnieją także wzmianki o ulicy Kościelnej, którą zwano też Szkolną, gdyż prowadziła do szkoły, znajdującej się w domu wikarego^[7][8].

Wiele wytyczonych do połowy XIX wieku ulic nie miało przez wiele lat oficjalnych nazw. Wobec utrwalania się w świadomości łodzian nazw nieoficjalnych, zwyczajowych, niekiedy niepoważnych^[a], władze miasta w 1863 roku uporządkowały miejskie nazewnictwo – odtąd wszystkie ulice wytyczone wcześniej miały już nazwy oficjalne^[9].

Wykaz zmian nazw ulic i placów w Łodzi

(kolejność alfabetyczna według nazw współczesnych)

Przejdź do:

0-9 A B C D E F G H I J K L Ł M N O P R S Ś T U W Z Ż

0-9

A

B

C

D

F

G

H

I

J

K

L

Ł

M

N

O

P

R

S

Ś

T

U

W

Z

Ź

Ż

Zobacz też

• Place w Łodzi

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Baza: Ulice Łodzi. [w:] Bazy on-line [on-line]. wimbp.lodz.pl. [dostęp 2012-03-24]. (pol.).
• Łódzkie ulice (Internet Archive). [dostęp 2012-03-24]. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi; Łódzki Ośrodek Geodezji – Danuta Bieńkowska, Elżbieta Umińska-Tytoń