Zniczek zwyczajny

Zniczek zwyczajny
Regulus ignicapilla[1]
(Temminck, 1820)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

mysikróliki

Rodzaj

Regulus

Gatunek

zniczek zwyczajny

Synonimy
  • Sylvia ignicapilla Temminck, 1820[2]
  • Regulus ignicapillus (Temminck, 1820)[1]
Podgatunki
  • R. i. ignicapilla (Temminck, 1820)
  • R. i. caucasicus Stepanyan, 1998
  • R. i. tauricus Red'kin, 2001
  • R. i. balearicus von Jordans, 1923
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania
Przybliżony zasięg występowania:

     letnie lęgowiska

     występuje całorocznie

     zimowiska

Zniczek zwyczajny, zniczek[4] (Regulus ignicapilla) – gatunek małego ptaka z rodziny mysikrólików (Regulidae), wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych (Sylviidae).

Systematyka

Wyróżniono kilka podgatunków R. ignicapilla[5][2]:

  • Regulus ignicapilla ignicapilla – zachodnia, środkowa i południowa Europa, Anatolia.
  • Regulus ignicapilla caucasicus – zachodni Kaukaz.
  • Regulus ignicapilla tauricusKrym.
  • Regulus ignicapilla balearicusBaleary, północno-zachodnia Afryka.

Na początku XXI wieku zaproponowano, aby podgatunek zniczka R. i. madeirensis uznać za odrębny gatunek „zniczek maderski”, R. madeirensis[6].

Występowanie

Zamieszkuje środkową, zachodnią Europę wraz z basenem Morza Śródziemnego na zachód od Bugu, Azję Mniejszą (zachodni Kaukaz) i Maghreb. Wędruje, ale na niewielkie odległości (przyloty od marca do maja i odloty od września do października). Populacje północne zimują w północno-zachodniej Afryce, południowej Francji i na Półwyspie Iberyjskim (regularnie wędruje zatem do pierwotnych obszarów, z których się wywodzi). Populacje śródziemnomorskie są osiadłe. Zasięg występowania jest dużo mniejszy niż w przypadku areału mysikrólika. Od paru dekad obserwuje się ekspansję zniczka w kierunku północnym.

W Polsce jeszcze na początku XXI wieku był to nieliczny ptak lęgowy (lokalnie średnio liczny)[7], najczęściej spotykany w górach i na zachodzie kraju[8]. W kolejnych latach nastąpił jednak wzrost zarówno liczebności, jak i rozpowszechnienia zniczka[8]. W latach 2007–2018 odnotowano przyrost liczebności populacji o 145%[9]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja zniczka w Polsce liczyła 258–539 tysięcy par lęgowych[9]. Obecnie najliczniej występuje w górach i na Pomorzu, wyraźnie rzadziej na wschodzie i w centrum[8]. W górach spotykany do górnej granicy lasu[7]. Przeważnie jest rzadszy niż mysikrólik, z wyjątkiem Sudetów. Sporadycznie zniczki mogą zostawać na zimę.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Żółta pręga na ciemieniu dała nazwę zniczkowi, jednemu z najmniejszych ptaków

Jeden z najmniejszych ptaków Europy. Bardzo podobny pod względem rozmiaru i masy ciała do mysikrólika, ale o jaskrawszym upierzeniu i wyrazistszym rysunku na głowie – przez oko przechodzi czarny pasek, a nad okiem wyraźna biała brew. Uważa się, że okres lodowcowy rozdzielił te dwa gatunki. Zniczek zasiedlił południowy zachód Europy, gdzie oprócz pobrzeża śródziemnomorskiego i środkowej Europy żyje do dziś. Do dziś nie wiadomo dokładnie jak konkurują one o pokarm lub miejsca gniazdowania, choć możliwe, że wykorzystują drobne preferencje ekologiczne.

Na wierzchu głowy (na ciemieniu) jaskrawa pomarańczowozłota (samiec) kreska z czarną obwódką (łączącą się na czole), a u samicy żółta. Podczas zaniepokojenia lub toków samiec pokazuje tę kreskę, unosząc pióra na wierzchu głowy – od tego „znicza” pochodzi polska nazwa ptaka. Poza tym obie płci ubarwione podobnie: z wierzchu oliwkowozielone, od spodu jasnooliwkowe (bardziej zielone niż mysikrólik) – kuper jaskrawożółty, brzuch jasny, a lotki i sterówki brązowe. Dorosłe osobniki mają białą brew i czarną pręgę przechodzącą przez oko, kontrastującą z ubarwieniem reszty głowy (czarne paski z góry i z dołu). Na bokach szyi widnieją ochrowożółte plamy. Barki mają wyraźnie brązowy odcień. Pstre ubarwienie ma duże znaczenie w trakcie wewnątrzgatunkowego porozumiewania się w ciemnych zaroślach, zwłaszcza w okresie lęgowym i w czasie karmienia młodych, gdy te opuszczą gniazdo. Młode podobne do dorosłych z widocznymi zaczątkami białej brwi nad okiem, ale z jednolicie oliwkowozieloną głową.

Podobne ubarwienie do zniczka ma pospolity gatunek amerykańskich gatunków śpiewających – lasówka pstra. Obserwatorzy nieznający śpiewu tego ptaka często mylą go z mysikrólikiem. Zauważenie go w terenie jest trudne, a łatwiejsze tam, gdzie rosną świerki.

Głos

Śpiew zniczka nagrany w Hiszpanii

Podobnie jak mysikrólik samiec zniczka wydaje bardzo hałaśliwy, donośny, wysoki, ale nieskomplikowany melodyjny śpiew. Jego charakter pozwala na odróżnienie tych dwóch gatunków (głębszy i donioślejszy jest trel zniczka). Trel zniczka utrzymany jest na tej samej wysokości, przyspieszająca zwrotka składająca się z powtarzającego się delikatnego „si si si” i w tym samym tempie (sama końcówka nieco wyżej), podczas gdy melodia mysikrólika zaczyna się cicho, po czym staje się szybsza i głośniejsza. Wspólną cechą jest jednak to, że oba gatunki usłyszeć można przez cały rok, oprócz okresu pierzenia się.

Napuszony zniczek, Anglia

Wymiary średnie

długość ciała
ok. 9 cm
rozpiętość skrzydeł
ok. 13–16 cm

Masa ciała

ok. 6 g

Biotop

Gnieździ się w lasach iglastych i borach, głównie świerkowych i jodłowych, a także w mieszanych i liściastych, jeżeli tylko posiadają domieszkę świerka lub jodły. Preferuje obrzeża drzewostanów. W północnych rejonach zasięgu widywany dość często w lasach pierwotnych lub wtórnych borach świerkowych. Jest mniej związany ze świerkiem od mysikrólika. Lęgnie się na pojedynczych świerkach, w parkach, ogrodach i cmentarzach, a w zachodniej części Europy Środkowej w lasach bukowych i dębowych.

Okres lęgowy

Gniazdo

Budową i sposobem umieszczenia podobne do gniazda mysikrólika, lecz usytuowane nieco niżej, np. w krzaku jałowca. Podobnie jak w przypadku mysikrólika, gniazdo jest duże, ma grube ścianki, kulisty kształt z małym otworem wlotowym w górnej części. Misterna konstrukcja składa się z mchu, pajęczyny, porostów i włókien roślinnych, a wyściółka składa się z piór i włosia. Szczyt jest zwężony, a brzegi zachodzą do środka. Dzięki temu jaja i pisklęta są zabezpieczone przed wypadnięciem, gdy gałęzie są poruszane wiatrem. Gniazdo umieszczone jest na końcu gałązek drzew iglastych i ma kształt okrągłej czarki. Tylko samice zniczków biorą udział w budowie gniazda, samce jedynie im towarzyszą (mysikróliki tworzą lęgowisko razem, a nawet z początku samiec jest tu bardziej aktywny).

Jaja

Jaja z kolekcji muzealnej

Dwa lęgi w roku, w maju i czerwcu. W zniesieniu 7–10 różowobeżowych, delikatnie rdzawo nakrapianych jaj, podobnych do jaj mysikrólika, lecz w nieco ciemniejszych barwach i o większej ilości plamek. Są najmniejszymi wśród zniesień europejskich ptaków – ważą około 0,72 g i mają przeciętne wymiary 13,5×10,5 mm. W przypadku lęgu z 10 jaj całość waży 7,2 g, a to stanowi około 144% masy ciała samicy. Oznacza to zatem, że musi ona w ciągu kilkunastu dni zdobyć bardzo dużą ilość pokarmu, aby wytworzyć jaja przewyższające razem jej masę. W każdym sezonie powtarza jeszcze raz ten wyczyn w drugim zniesieniu.

Wysiadywanie, pisklęta

Od złożenia ostatniego jaja trwa przez okres 13–15 dni. Samica wprawdzie sama wysiaduje jaja, ale samiec pomaga jej w wychowywaniu potomstwa. Młode opuszczają gniazdo po ok. 14–15 dniach. Odloty na śródziemnomorskie zimowiska mają miejsce w październiku.

Pożywienie

Zniczek w trakcie poszukiwania owadów, Anglia

Jaja, larwy i dorosłe, drobne owady, pająki i drobne bezkręgowce.

Dieta jest podobna do preferencji mysikrólika. Zniczek jednak poluje na nieco większe bezkręgowce, szukając ich częściej na wierzchniej stronie gałęzi. Może łapać zdobycz w charakterystycznym trzepoczącym locie, zawisając w powietrzu wokół wierzchołków gałęzi, lub ewentualnie zdziobuje owady ze spodniej części gałęzi.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje zniczka za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)[3]. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 8–15 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[10]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[11].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Regulus ignicapilla, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b Common Firecrest (Regulus ignicapilla). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-08)]. (ang.).
  3. a b c BirdLife International, Regulus ignicapilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016 [online], wersja 2019-2 [dostęp 2019-09-19] (ang.).
  4. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Regulidae Vigors, 1825 - mysikróliki - Goldcrests or kinglets (wersja: 2019-05-01). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-05].
  5. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Dapple-throats, sugarbirds, fairy-bluebirds, kinglets, Elachura, hyliotas, wrens, gnatcatchers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-06-13]. (ang.).
  6. AERC Taxonomy Committee: AERC TAC's Taxonomic Recommendations. Association of European Rarities Committees, 2003, s. 22.
  7. a b Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 664. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a średnio liczny – 10–100 par na 100 km².
  8. a b c Przemysław Chylarecki i inni, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Warszawa: GIOŚ, 2018, ISBN 978-83-950881-0-0.
  9. a b Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  11. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

  • Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
  • Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
  • Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993. ISBN 83-70663-80-X.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Regulus ignicapillus Roitelet triple-bandeau.jpg
Autor: Lamiot, Licencja: CC BY 3.0
A temporarily stunned (and perhaps chilled) Common Firecrest in Lille, France. It was found on a pavement at the foot of a tall building after a cool night. It flew away after it warmed up. Maybe it had hit a window or a car.
Regulus ignicapilla - Common Firecrest XC432208.mp3
Autor: Joost van Bruggen, Licencja: CC BY-SA 4.0
:bird-seen:yes
playback-used:yes
Common name: Common Firecrest
Type: male, song
Genus: Regulus
Species: ignicapilla
Location: Serranía de Ronda (near Ronda), Málaga, Andalucía
Country: Spain
Elevation: 800 m
Regulus ignicapilla -approx range map.png
Autor: Jimfbleak, Licencja: CC BY-SA 3.0
Approximate range map for the Common Firecrest (Regulus ignicapilla)
  • Colour key:
    • Yellow - Breeding summer visitor
    • Green - Resident year-round
    • Blue - Winter visitor.
Kleiner Singvogel.JPG
Autor: 4028mdk09, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sommergoldhänchen Regulus ignicapilla, fotografiert in Südhessen (Deutschland)
Regulus ignicapillus2.jpg
Autor: Ben Skála, Licencja: CC BY 3.0
Regulus ignicapillus, Benešov nad Černou, South Bohemian Region, Czech Republic
Regulus ignicapilla Arundel.jpg
Autor: Jacob Arnold from sutton surrey, england, Licencja: CC BY 2.0
Firecrest (Regulus ignicapilla) at Arundel WWT reserve, West Sussex, England.
Regulus ignicapilla MHNT.ZOO.2010.11.207.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 4.0
Egg of Common Firecrest. Collection of Jacques Perrin de Brichambaut.