Zniszczenia wojenne miast niemieckich

Hamburg po bombardowaniu w lecie 1943

Zniszczenia wojenne miast niemieckich były jednym z rezultatów II wojny światowej. Były to poważne zniszczenia większości spośród największych miast niemieckich. W największym stopniu przyczyniły się do tego brytyjsko-amerykańskie naloty dywanowe, w mniejszym stopniu zniszczenia były rezultatem bezpośrednich działań wojennych lub niszczenia zdobytych miast przez Armię Czerwoną.

Brytyjskie i amerykańskie lotnictwo zrzuciło na terytorium Niemiec, krajów satelickich i okupowanych 2 697 473 tony bomb (z czego połowę na obszary nazistowskich Niemiec w granicach sprzed 1937)[1]. Naloty lotnictwa alianckiego wykonano na 41 dużych i 158 średnich miast niemieckich. W wyniku nalotów 654 tysiące budynków zniszczono, a 4 110 000 znacznie uszkodzono[1]. W bombardowaniach zginęło ponad 600 tysięcy osób[1].

Geneza

Niszczenie niemieckich miast zapoczątkowane zostało w marcu 1942 podjęciem przez lotnictwo brytyjsko-amerykańskie masowych nalotów na Niemcy, wpierw nocnych, a następnie (od 1943) również dziennych[2]. W przyjętej przez rząd Winstona Churchilla strategii bombardowaniami dywanowymi poddano zwarte obszary zabudowy, niezależnie od faktu obecności w nich obiektów przemysłowych[1]. Metoda ta okazała się bardzo efektywna z punktu widzenia rozmiarów dokonywanych zniszczeń, ale ofiarą tych działań okazała się w przeważającej mierze ludność cywilna. Tej jednak nie oszczędzano, wychodząc z założenia, że złamanie jej morale może doprowadzić do przyspieszenia zakończenia działań wojennych, celu tego jednak nie osiągnięto.

W wyniku alianckich nalotów dywanowych ucierpiało 600 tysięcy cywili[1]. Niemniej, straty liczebne ludności, nieprzesypiane noce, utrata dobytku, pożary i konieczność usuwania gruzów zadały niemieckiej gospodarce dotkliwe, choć trudne do wymierzenia straty. Mimo bombardowań produkcja zbrojeniowa nieustannie rosła, choć skalę wzrostu ograniczały czynione zniszczenia[2].

Skala zniszczeń

(c) Bundesarchiv, Bild 183-Z0309-310 / G. Beyer / CC-BY-SA 3.0
Drezno po nalotach alianckich

Najbardziej zniszczone wskutek działań wojennych zostały Hamburg, Drezno i Kolonia, w których skala zniszczeń była porównywalna do Warszawy. Pod koniec lipca i na początku sierpnia 1943 brytyjski RAF oraz amerykański USAAF przeprowadziły bombardowania Hamburga. Naloty bombowe otrzymały kryptonim „operacja Gomora”. Na miasto spadło 9000 ton bomb[1]. 60% Hamburga starto z powierzchni ziemi. W wyniku bombardowań zginęło co najmniej 42 tysiące osób, a 900 tysięcy straciło dach nad głową[1]. W wyniku nalotów na Drezno (przeprowadzonych 13–14 lutego 1945) wybuchły pożary, które wywołały burzę ogniową. W pożarach zginęło od około 22 700 do 25 000 osób[1]. Najwięcej miast odnotowało zniszczenia w przedziale 50–60%, najmniej zniszczone – między innymi Lipsk i Monachium – 20–30%. Nieproporcjonalnych do swojej wielkości zniszczeń doznały miasta będące bazami Kriegsmarine (Kilonia, Wilhelmshaven) lub ośrodkami przemysłowymi produktów o strategicznym znaczeniu (Schweinfurt)[3]. W Kassel, Paderbornie, Kolonii, Essen, Akwizgranie oraz w Świnoujściu zmieciono z powierzchni ziemi centra[1].

Na terenie wschodnich Niemiec bombardowaniom lotniczym poddawano takie miasta, jak Królewiec, Szczecin, Wrocław, zajęty w 1939 Poznań, czy też Gdańsk. Obecność obiektów militarnych (baz floty) stała się przyczyną bombardowań Gdyni i Świnoujścia, a przemysłowych – Czechowic-Dziedzic, Kędzierzyna, Polic[3] czy Zdzieszowic.

Wiele miast ucierpiało w 1945, przy czym straty powodowane były w mniejszym stopniu przez zniszczenia wojenne, niż na skutek celowych podpaleń, dokonywanych przez Armię Czerwoną. W pierwszym rzędzie należy tu wymienić Gdańsk. Szczególnym przypadkiem pozostaje Wrocław, w którym większość zniszczeń była dziełem broniącego się Wehrmachtu[4].

Topografia zniszczeń

W odróżnieniu od skali, topografia zniszczeń w poddanych bombardowaniom miastach niemieckich była bardzo podobna. Największe zniszczenia dotknęły starówki, średnie – śródmieścia, podczas gdy na przedmieściach zniszczenia były znacznie mniejsze. Różna też była forma zniszczeń – w wielu przypadkach, wskutek użycia bomb zapalających budynki miały zniszczone dachy i wypalone wnętrza, obmurowanie jednak pozostało niezniszczone. Taka forma zniszczeń nastręczała problemów dotyczących metodologii liczenia zniszczeń – z tego powodu bardzo rozbieżne są między innymi statystyki dotyczące zniszczeń Berlina.

Miasta przekazane Polsce

Szczecin w 1945

Na terenach Ziem Odzyskanych najbardziej ucierpiały małe i średnie miasta[5]. Ziemie na zachodzie Polski były ograbiane przez armię radziecką, która traktowała te tereny jako zdobycze wojenne. Wojska sowieckie wywoziły z miast całe zakłady przemysłowe, maszyny i wyposażenia fabryk oraz elementy infrastruktury[5].

Szczecin został zniszczony w wyniku nalotów dywanowych w latach 1943–1944 (pierwsze zrzucenie bomb nastąpiło 20 kwietnia 1943)[6]. Pod koniec sierpnia 1944 zniszczono Stare Miasto, dzielnice mieszkaniowe w śródmieściu oraz w pobliżu stoczni[7]. W wyniku nalotów zginęło 30 tysięcy osób[7]. Obiekty przemysłowe zostały zrujnowana w 90%, port wraz z jej przyległościami 70–80%, zabudowa miejska 60–70%[6].

Gdańsk znacząco nie ucierpiał podczas bombardowań alianckich. Podczas radzieckiej ofensywy w 1945 zniszczono około 90% zabytkowego śródmieścia[8]. Rekonstrukcje Śródmieścia rozpoczęto w 1948 i trwała do końca lat 80. XX wieku.

Podczas oblężenia Wrocławia zniszczono wiele budynków (w tym modernistyczny dom towarowy Wertheim). Dużych zniszczeń dokonano także w: Brzegu, Głogówku, Namysłowie, Nysie i Żaganiu. W mniejszym stopniu zniszczono Bolesławiec, Opole, Prudnik oraz Racibórz[7]. Poza obszarami zniszczonymi przez działania wojenne, w 1945 w granicach Polski znalazły się również obszary, na których nie prowadzono działań wojennych, w związku z czym położone na nich miasta nie doznały zniszczeń. Chodzi tu o rejon Sudetów, zajętych przez wojska radzieckie dopiero po kapitulacji Niemiec (Jelenia Góra, Kłodzko, Wałbrzych). Również miejscowości lubuskie, na obszarze których prowadzone działania wojenne miały mało intensywny charakter i przybrały postać pościgu, nie ucierpiały zbytnio podczas II wojny światowej[9].

W wyniku działań wojennych, grabieży oraz podpaleń dokonanych przez Armię Czerwoną w Sulechowie oraz w Rzepinie zniszczenia oceniono na 60% substancji miejskiej, w Gorzowie Wielkopolskim i Żarach na 40%, a w Świebodzinie na 30%[10]. Najbardziej zniszczonym miastem na Ziemiach Odzyskanych był Kostrzyn nad Odrą, które w całości zrównano z ziemią[11].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d e f g h i „Pożoga” – książka o niemieckich ofiarach II wojny światowej. dzieje.pl, 2011-09-27. [dostęp 2018-01-30].
  2. a b Jerzy Krasuski: Historia Niemiec. Wrocław: Ossolineum, 1998, s. 477. ISBN 83-04-04422-6.
  3. a b Albert Speer: Wspomnienia. Wydawnictwo MON. ISBN 83-11-07719-3.
  4. Paul Peikert: Kronika dni oblężenia Wrocław 22 I-6 V 1945. Wrocław: Ossolineum, 2008. ISBN 978-83-04-04988-8.
  5. a b Iwona Kienzler: Kronika PRL Gospodarka i pieniądze. T. 33. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2017, s. 11. ISBN 978-83-7989-446-8.
  6. a b Kunicki i Ławecki 2015 ↓, s. 36.
  7. a b c Kunicki i Ławecki 2015 ↓, s. 28.
  8. Kunicki i Ławecki 2015 ↓, s. 97.
  9. Kunicki i Ławecki 2015 ↓, s. 28, 29.
  10. Kunicki i Ławecki 2015 ↓, s. 29.
  11. Kunicki i Ławecki 2015 ↓, s. 30.

Bibliografia

  • Kazimierz Kunicki, Tomasz Ławecki: Kronika PRL Ziemie Odzyskane. T. 11. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-446-8.

Media użyte na tej stronie

Royal Air Force Bomber Command, 1942-1945. CL3400 (cropped).jpg
Royal Air Force Bomber Command, 1942-1945.
Oblique aerial view of ruined residential and commercial buildings south of the Eilbektal Park (seen at upper right) in the Eilbek district of Hamburg, Germany. These were among the 16,000 multi-storeyed apartment buildings destroyed by the firestorm which developed during the raid by Bomber Command on the night of 27/28 July 1943 (Operation GOMORRAH). The road running diagonally from upper left to lower right is Eilbeker Weg, crossed by Rückertstraße.
Szczecin1945.JPG
Szczecin (German: Stettin) in 1945. From the 1964 book “Twenty Years of the People's Republic of Poland
Bundesarchiv Bild 183-Z0309-310, Zerstörtes Dresden.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 183-Z0309-310 / G. Beyer / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
ADN-ZB/G. Beyer Dresden 1945: Blick vom Rathausturm auf die zerstörte Stadt. Im Vordergrund der heutige Pirnaische Platz.