Zoe Paleolog

Zoe Paleolog

(c) Goran tek-en, CC BY-SA 4.0 Paleolog
Rodzina	Paleologowie
Data urodzenia	ok. 1455
Data śmierci	7 kwietnia 1503
Ojciec	Tomasz Paleolog
Matka	Katarzyna Zaccaria
Mąż	Iwan III Srogi
Dzieci	Wasyl III Helena Andrzej

Zoe (Zofia) Paleolog (śrgr. Ζωή Παλαιολογίνα, ros. Софья Фоминична Палеолог, ur. ok. 1456, zm. 7 kwietnia 1503) – wielka księżna moskiewska, żona Iwana III Srogiego

Życiorys

Pochodziła z bizantyńskiej dynastii Paleologów. Była najmłodszą córką despoty Morei, Tomasza Paleologa i Katarzyny Zaccarii.

Pierwsze lata swojego życia spędziła na Peloponezie w Karytenie, gdzie rezydował dwór jej ojca. W 1460 roku po upadku despotatu Morei wraz z rodziną znalazła się na Korfu. Przebywała tam do 1465 roku. Później znalazła się w Rzymie, gdyż Tomasz Paleolog szukał pomocy u papieża, otrzymując wsparcie finansowe. Po śmierci matki (w 1462 roku) opiekę nad nią sprawował ojciec, a gdy zmarł w 1466 roku, Zoe wraz z rodzeństwem adoptował papież Paweł II. W czerwcu 1466 roku poślubiła włoskiego arystokratę Caracciolo. Niebawem została jednak wdową. Jej włoscy opiekunowie szukali dla niej męża odpowiedniego rangą (pochodziła z rodu cesarskiego), ale nie posiadała majątku wystarczającego na posag. Jednym z kandydatów był Jakub II Cypryjski^[1].

W 1469 roku Paweł II postanowił wydać ją za wielkiego księcia Moskwy, Iwana III Srogiego. Posunięciem tym chciał uzyskać Rosyjski Kościół Prawosławny dla unii z Kościołem rzymskokatolickim.

W 1471 roku opiekę nad Zoe objął papież Sykstus IV. Kontynuował on przedsięwzięcie wyswatania bizantyjskiej księżniczki z ruskim władcą. W 1472 roku osiągnął sukces i 12 listopada w Moskwie zostało zawarte małżeństwo Iwana III z Zoe, która wówczas przyjęła imię Zofii. Z uwagi na prawosławne wyznanie panny młodej przewidywano, że pod jej wpływem ożywią się stosunki między Stolicą Apostolską i prawosławną metropolią moskiewską a władcy rosyjscy staną się bardziej tolerancyjni wobec katolików. Rachuby te okazały się płonne, a małżeństwo Zoe z Iwanem zostało wykorzystane przez Rosjan do lansowania teorii o Trzecim Rzymie oraz wzmocnienia pozycji dynastii Rurykowiczów.

Zoe w Rzymie skierowana została pod wychowanie kardynała Bessariona (pochodzącego z Bizancjum orędownika unii florenckiej z 1439 roku). Ślub Zoe z Iwanem III odbył się per procura w Rzymie 1 czerwca 1472 roku. Papież Sykstus IV wyraził zgodę na małżeństwo, dając wiarę zapewnieniom wysłanników moskiewskich o przywróceniu łączności metropolii moskiewskiej z papiestwem^[2].

Będąc żoną Iwana III zyskała pewien wpływ na swojego męża. W literaturze podnosi się, że wprowadzała na dwór wielkoksiążęcy wzory bizantyjskie. Prawdopodobnie przyczyniła się do sprowadzenia do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego artystów z Włoch, którzy rozpoczęli przebudowę Kremla oraz ukształtowali styl będący połączeniem wzorów bizantyjskich i ruskich z renesansem.

Nie cieszyła się popularnością wśród swoich ruskich poddanych. Oskarżano ją o wywieranie złego wpływu na męża, nazywano ją „grecką czarownicą”, oskarżano o współudział w zabójstwie syna Iwana III z pierwszego małżeństwa z Marią Twerską – Iwana Iwanowicza^[1].

Z małżeństwa z Iwanem doczekała się licznego potomstwa, w tym Heleny – żony Aleksandra Jagiellończyka, Wasyla III oraz Andrzeja, księcia starickiego (1490–1536). Krótko przed śmiercią przekonała swojego męża, aby następcą tronu uczynił Wasyla w miejsce wcześniej desygnowanego na to miejsce, koregenta Dymitra Iwanowicza. Dymitr był wnukiem Iwana III, a synem Iwana Iwanowicza (pasierba Zoe)^[3].

Przypisy

Bibliografia

• StevenS. Runciman StevenS., Upadek Konstantynopola 1453, AntoniA. Dębnicki (tłum.), Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1994, ISBN 83-06-02351-X, OCLC 749817203 .