Zofia Baudouin de Courtenay

Zofia Baudouin de Courtenay
Ilustracja
Zofia Baudouin de Courtenay
Data i miejsce urodzenia

2 stycznia 1887
Dorpat

Data i miejsce śmierci

28 marca 1967
Częstochowa

Dziedzina sztuki

malarstwo, witrażownictwo

Zofia Baudouin de Courtenay (ur. 2 stycznia 1887 w Dorpacie, zm. 28 marca 1967 w Częstochowie) – polska malarka, twórczyni wielkoformatowych dzieł (witraży, mozaik, polichromii) oraz obrazów, autorka teorii malarstwa monumentalnego, prekursorka nowych form malarstwa religijnego w Polsce[1][2].

Życiorys

Grób Zofii Baudouin de Courtenay na cmentarzu Powązkowskim

Urodziła się w rodzinie wywodzącej się z francuskiej arystokracji. Ojciec Jan Niecisław Baudouin de Courtenay był wybitnym polskim językoznawcą i publicystą[1], a matka Romualda z Bagnickich, historyczką i pisarką. Młodość spędziła w Petersburgu, dokąd w 1900 r. rodzina przeniosła się w związku z zatrudnieniem ojca na stanowisku profesora tamtejszego uniwersytetu. W latach 1893–1900 Zofia mieszkała razem z rodzicami w Krakowie, następnie w Petersburgu. Po 1918 rodzina Zofii przeprowadziła się na stałe do Polski[1]. Od dzieciństwa Zofia przejawiała talenty artystyczne. Rysunku i malarstwa początkowo uczyła się między innymi u Jana Ciąglińskiego[3] i Haliny Miłkowskiej w Petersburgu oraz u Jana Stanisławskiego w Krakowie[1], następnie w Szkole Sztuk i Rzemiosł Wilhelma Siegfrieda von Debschitza[4] w Monachium (1906–1908)[3] i Paryżu (prywatna szkoła Académie Ranson)[5], pobierała także lekcje u Pierre’a Cécile’a Puvisa de Chavannes’a (1824–1898). W Paryżu należała do tzw. bojczukistów – grupy malarzy skupionych wokół Mychajła Bojczuka, ukraińskiego malarza zafascynowanego dekoracyjnym malarstwem monumentalnym (1909–1910)[1][3]. Pod koniec 1909 r. wróciła do Petersburga, gdzie przyłączyła się do artystów tworzących „artystyczno-psychologiczną” grupę Trieugolnik (Trójkąt), na której czele stał Nikołaj I. Kulbin (1868–1917), w latach 1910–1914 należała też do grupy Walet Karowy i grupy Sojuz Mołodioży (Związek Młodzieży), z którymi wystawiała swoje dzieła[3][6]. Swoje prace pokazywała także w latach 1912–1918 w Salonie artystycznym pierwszej w Rosji właścicielki profesjonalnej galerii Nadieżdy E. Dobyczyny (1884–1950) i na wystawie Współczesne rosyjskie portrety kobiece w 1910[4].

Lata I wojny światowej (1914–1918) spędziła przeważnie w Petersburgu; z powodu gruźlicy przebywała także w sanatoriach na terenie Finlandii. Pierwszą dużą wystawę miała w 1917 roku w Helsinkach, na której pokazywała ponad 80 różnych obrazów[1][4].

Zofia Baudouin de Courtenay i Zofia Nalepińska, ok. 1910

W 1918 przyjechała na stałe do Polski i zamieszkała w Warszawie[3][4]. Skupiła wokół siebie grono artystów zainteresowanych malarstwem monumentalnym, m.in. Eleonorę Plutyńską (1886–1969) i Helenę Schrammównę (1879–1942). Wspólnie z Heleną Schrammówną wykonały m.in. polichromię kościoła w Starachowicach (1922)[3]. Swoje prace pokazywała w latach 1924 i 1927 w Salonie Czesława Garlińskiego (1878–1954). Zajmowała się również projektowaniem polichromii i witraży kościelnych, a także restauracją malowideł ściennych w świątyniach[4]. W 1930 roku odbyła długą podróż po Włoszech, gdzie poznawała antyczne techniki malarstwa dekoracyjnego, badając m.in. freski w Pompejach, Neapolu i Florencji[2][5].

W czasie II wojny światowej mieszkała w Zalesiu Górnym koło Piaseczna, po wojnie krótko kierowała pracownią malarstwa monumentalnego w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Warszawie[2], trudniła się dydaktyką, wykonywała też liczne religijne malowidła ścienne i witraże utrzymane w neobizantyjskiej stylistyce.

Koniec życia spędziła w Częstochowie w domu księży emerytów[1].

Zmarła 28 marca 1967 na gruźlicę płuc. Została pochowana w Warszawie na Powązkach[2] (kwatera 21-4-4/5)[7].

Twórczość

Zasadniczy trzon jej twórczości tworzą polichromie i witraże. Duży wpływ na twórczość artystyczną Zofii Baudouin de Courtenay wywarły poglądy Mychajła Bojczuka. Pod jego wpływem odczuła powołanie do tworzenia monumentalnych dzieł o tematyce religijnej[5].

Od 1921 tworzyła malarskie dekoracje ścienne korzystając z tradycyjnych technik malarskich takich jak: tempera, fresk, enkaustyka czy mozaika. Samodzielnie wykonała kompleksowe dekoracje malarskie w 24 kościołach[3]. Jest też autorką wielu witraży. W malarstwie monumentalnym, jak również w witrażach i malarstwie na szkle, stosowała kanony sztuki bizantyńskiej i starocerkiewnej[3][6]. Zajmowała się stroną teoretyczną sztuki tworząc „teorię malarstwa monumentalnego”[1]. Zajmowała się też poezją – jest autorką ponad stu wierszy[1].

Lista wybranych dzieł artystki

Polichromie:

w kościele garnizonowym w Jarosławiu (1921), w kościołach w Starachowicach, Wierzbniku, Raciążku koło Włocławka, Chruślnie, Bielawach pod Łowiczem, Grodźcu pod Koninem, Radziejowicach, Trzebieszowie[5]. Po II wojnie światowej: w kościele św. Elżbiety w Gdańsku, w kościele św. Jakuba w Gdańsku (prezbiterium), w kościele św. Jerzego w Sopocie[5].

Witraże[1][5]:

  • kościół w Grodzisku pod Warszawą (1935)
  • kościół św. Anny w Wilnie (niezrealizowane)
  • katedra w Oliwie
  • kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Rzeczycy k. Tomaszowa Mazowieckiego: witraże św. Antoni i św. Franciszek
  • kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Częstochowie: zespół witraży o powierzchni łącznie ok. 70m² przedstawiają Trójcę Świętą, Chrystusa Miłosiernego oraz świętych szczególnie związanych z Krzyżem Świętym i męką Jezusa Chrystusa (1949–1956)
  • katedra w Częstochowie: witrażowa rozeta w lewym oknie transeptu z wizerunkiem Maryi oraz symbolami maryjnymi (1959)
  • Zakład Opiekuńczo-Leczniczy przy ul. Ogrodowej w Częstochowie: witraże z wizerunkami świętych i błogosławionych oraz aniołów (lata 60. XX wieku)
  • kościół św. Antoniego Padewskiego w Częstochowie: zespół witraży o powierzchni ok. 290 m². Witraże o bardzo bogatej ikonografii zawierają między innymi obrazy symboliczne, alegorie sakramentów, sceny biblijne, historyczne czy przedstawienia świętych (1959–1965)
  • kościół św. Józefa w Dąbrowie Górniczej: witraże w czterech oknach prezbiterium i we wszystkich w nawie. Przedstawiają sceny biblijne, historyczne i symboliczne (1963–1966)

Galeria

  • Polichromia autorstwa Zofii Baudouin de Courtenay, kościół w Chruślinie

    Polichromia autorstwa Zofii Baudouin de Courtenay, kościół w Chruślinie

  • Fragment fryzu polichromii Zofii Baudouin de Courtenay z kosciola Wszystkich Swietych w Starachowicach, 1934

    Fragment fryzu polichromii Zofii Baudouin de Courtenay z kosciola Wszystkich Swietych w Starachowicach, 1934

  • Kwatera witraża z kościoła pw. św. Antoniego w Częstochowie przedstawiająca „Ukrzyżowanie z dobrym Łotrem” i „Namaszczenie chorych”, wykonana pomiędzy 1959-1965 przez Zakład Witrażowniczy Stefana Nawrockiego w Częstochowie

    Kwatera witraża z kościoła pw. św. Antoniego w Częstochowie przedstawiająca „Ukrzyżowanie z dobrym Łotrem” i „Namaszczenie chorych”, wykonana pomiędzy 1959-1965 przez Zakład Witrażowniczy Stefana Nawrockiego w Częstochowie

  • Częstochowa kościół św. Antoniego, witraż przedstawiający „Fałszywych proroków”

    Częstochowa kościół św. Antoniego, witraż przedstawiający „Fałszywych proroków”

  • Częstochowa kościół św. Antoniego, witraż przedstawiający „Ostatnią wieczerzę” i „Eucharystię”, wykonany pomiędzy 1959–1965 przez Zakład Witrażowniczy Stefana Nawrockiego w Częstochowie

    Częstochowa kościół św. Antoniego, witraż przedstawiający „Ostatnią wieczerzę” i „Eucharystię”, wykonany pomiędzy 1959–1965 przez Zakład Witrażowniczy Stefana Nawrockiego w Częstochowie

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j Irena Kontny: Twórczość Zofii Baudouin de Courtenay w Częstochowie i Dąbrowie Górniczej. W: Tradycja i współczesność. Sztuka witrażowa po 1945 roku. Wyd. 1. Warszawa: Stowarzyszenie Miłośników Witraży Ars Vitrea Polona, 2007, s. 545–574.
  2. ↑ a b c d ks. Władysław Smoleń: Twórczość malarska Zofii Baudouin de Courtenay. W: Roczniki humanistyczne. Annales de lettres et sciences humaniines tom XVII z. 5. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1969, s. 33–45.
  3. ↑ a b c d e f g h Iwona Luba: W stronę ikony – mistycyzm czy stylizacja? „Bizantynizm” w malarstwie polskim lat 1910–1940. W: Biuletyn Historii Sztuki nr 3-4/2000. Wyd. 1. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2000, s. 99–126. ISBN 978-83-64553-10-3.
  4. ↑ a b c d e Polski Petersburg, www.polskipetersburg.pl [dostęp 2021-09-12].
  5. ↑ a b c d e f Stanisław Pośpieszalski, Anna Baronowa: Zofia Baudouin de Courtenay a kryzys sztuki sakralnej. W: Znak nr 375-376 (2-3). Kraków: 1986, s. 545–574.
  6. ↑ a b Iwona Luba: Dialog nowoczesności z tradycją. Malarstwo polskie dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, 2004, s. 87–88.
  7. ↑ Cmentarz Stare Powązki: NAŁĘCZ MAŁACHOWSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-03-10].

Media użyte na tej stronie

Romualda Baudouin de Courtenay - grób.jpg
Autor: Krzem Anonim, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Romualdy Baudouin de Courtenay na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 21, rząd 4, grób 4, 5)
Częstochowa kosciół św. Antoniego witraż 03.jpg
Autor: Ircia22, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kwatera witraża z kościoła pw. św. Antoniego w Częstochowa przedstawiająca "Fałszywych proroków", zaprojektowana przez Zofię Baudouin de Courtenay, wykonana pomiędzy 1959-1965 przez Zakład Witrażowniczy Stefana Nawrockiego w Częstochowie
Częstochowa kosciół św. Antoniego witraż 01.jpg
Autor: Ircia22, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kwatera witraża z kościoła pw. św. Antoniego w Częstochowa przedstawiająca "Ostatnią wieczerzę" i "Eucharystię", zaprojektowana przez Zofię Baudouin de Courtenay, wykonana pomiędzy 1959-1965 przez Zakład Witrażowniczy Stefana Nawrockiego w Częstochowie
Zofia Baudouin de Courtenay.jpg
Фотография Софии Бодуэн де Куртенэ
Fragment fryzu polichromii Zofii Baudouin de Courtenay z kosciola Wszystkich Swietych w Starachowicach. 1934 (10192219).jpg
Tytuł: Fragment fryzu polichromii Zofii Baudouin de Courtenay z kościoła Wszystkich Świętych w Starachowicach.
Adres wydawniczy: [1934]
Gatunek: malarstwo monumentalne polskie; fotografia polska; odbitka na papierze srebrowo-żelatynowym
Forma i typ: fotografie
Opis fizyczny: 1 fot. : odb. na pap. srebrowo-żelatynowym ; 10,1x17,1 cm
Tyt. i data wg adnot. na rew.
Częstochowa kosciół św. Antoniego witraż 02.jpg
Autor: Ircia22, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kwatera witraża z kościoła pw. św. Antoniego w Częstochowa przedstawiająca "Ukrzyżowanie z dobrym Łotrem" i "Namaszczenie chorych", zaprojektowana przez Zofię Baudouin de Courtenay, wykonana pomiędzy 1959-1965 przez Zakład Witrażowniczy Stefana Nawrockiego w Częstochowie
Zofia Baudouin de Courtenay, polichromia.jpg
Polichromia autorstwa Zofii Baudouin de Courtenay, kościół w Chruślinie