Zofia Czasznicka

Zofia Czasznicka

Zofia Czasznicka
Data i miejsce urodzenia	3 listopada 1889 Maślikowszczyzna k. Mołodeczna
Data i miejsce śmierci	25 lipca 1973 Warszawa
Zawód, zajęcie	artystka plastyczka, etnografka amatorka, działaczka społeczna
Stanowisko	naczelniczka Wydziału Sztuki Ludowej w Ministerstwo Kultury i Sztuki
Odznaczenia

książka „Malowane domy”

Zofia Czasznicka (ur. 3 listopada 1889 w Maślikowszczyźnie k. Mołodeczna, zm. 25 lipca 1973 w Warszawie)^[1][2] – artystka, specjalizująca się w tkactwie. Amatorsko zajmowała się etnografią^[3]. Działaczka Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego, naczelnik Wydziału Sztuki Ludowej w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Członkini warszawskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.

Życiorys

Urodziła się na Żmudzi w rodzinie ziemiańskiej^[3]. Osierocona przez rodziców we wczesnym dzieciństwie, wychowywała się na folwarku ciotki^[4]. Odebrała tam pierwsze domowe nauczanie^[4]. Już w Warszawie ukończyła Szkołę Dekoracyjno-Artystyczną pp. Chalus i Dunin, do której uczęszczała w latach 1907–1910^[2]. Niedługo potem, w 1915 roku, wraz z opiekunami wyjechała do Rosji^[4]. Ukończyła gimnazjum w Moskwie oraz kursy pedagogiczne, które pozwoliły jej podjąć pracę w Niżnym Nowogrodzie, gdzie przez dwa lata prowadziła polską szkołę^[4]. Gdy wróciła do kraju, jako wolna słuchaczka uczęszczała do krakowskiej ASP^[3]. W tym samym jednak roku przeniosła się do Warszawy^[3]. Tam uczęszczała na Państwowe Kursa Pedagogiczne dla Nauczycieli Rysunku pod kierownictwem prof. Karola Tichego (lata 1919–1922)^[2]. W okresie 1932–1930, w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, studiowała malarstwo u profesora Tadeusza Pruszkowskiego, grafikę u prof. Władysława Skoczylasa, oraz architekturę wnętrz pod kierunkiem profesora Wojciecha Jastrzębowskiego^[2].

Była aktywną członkinią Bloku Zawodowych Artystów, Związku Polskich Artystów Plastyków oraz warszawskiego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego^[3][5]. Pozostawała w bliskich relacjach z członkami Bractwa św. Łukasza^[4].

Mimo ciężkiej choroby, do ostatnich lat życia pozostała czynna zawodowo. Zmarła w wieku 84 lat w Warszawie. Pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 155-5-18)^[6].

Praca zawodowa

W 1928, jeszcze jako studentka, Czasznicka dołączyła do Spółdzielni Artystów „Ład”^[2], pozostała związana z nią aż do śmierci^[4]. Przez pewien czas pełniła w niej funkcję kierowniczki działu tkactwa, później zasiadała w zarządzie spółdzielni^[4]. Podczas II wojny światowej razem z Czesławem Knothe, Władysławem Wincze i Władysławą Grużewską-Kowalczykową faktycznie kierowała spółdzielnią^[7]. Była inicjatorką powojennej odnowy „Ładu”^[8]; w 1945 weszła w skład zarządu^[9], z kolei w latach 1955–1958 pełniła funkcję przewodniczącej jego Rady Nadzorczej^[10].

Specjalizowała się w tkactwie, tworząc kilimy, makaty, dywany, tkaniny ścienne i obiciowe w rozmaitych technikach^[3]. W okresie międzywojennym projektowała dla „Ładu” dywany o powierzchni całkowicie pokrytej runem, w zakresie wzorów bliskie wzornictwu tradycyjnemu, o drobnych motywach geometrycznych wypełniających podziały płaszczyzny^[11].

Tkaniny żakardowe zaczęła projektować dla „Ładu” w latach 30. XX w.^[12] i w latach 70. była autorką największej liczby ich projektów w historii spółdzielni^[13]. Styl żakardów Czasznickiej ewoluował wraz ze zmieniającymi się na przestrzeni lat trendami. Na początku lat 30. ich kompozycje były symetryczne, oparte na podstawowych figurach geometrycznych^[14]; już w połowie dekady powstawały wzory o bardziej płynnych liniach z motywami roślinnymi i zwierzęcymi osadzonymi na elemencie kratownicowym^[15]. W powojennym dorobku artystki występują żakardy o wzorze rozplanowanym według skośnej kratownicy (tendencja obecna już przed wojną), ale jest ona powyginana^[16]. Pod koniec lat 50. nastąpiło odejście od dominujących po wojnie wzorów bukietowo-kwiatowych, Czasznicka powróciła do motywów geometrycznych; w jej projektach można dostrzec inspirację malarstwem kaligraficznym i informelem^[17]. Artystka przyczyniła się do stworzenia polskiej odmiany żakardu artystycznego, z lnu, bawełny oraz wełny, charakteryzującego się ornamentami geometrycznymi i roślinnymi^[1]. Żakardy Czasznickiej bywały wykorzystywane jako tkaniny obiciowe w obiektach kulturalnych i rządowych – w Pałacu Brühla (1933)^[18], w salach Ministerstwa Budownictwa (1945) i sali obrad Sejmu PRL (1946)^[12], w gmachu Urzędu Rady Ministrów i teatrze Domu Kultury w Nowej Hucie (obie realizacje 1955)^[16].

Od końca lat 50. Czasznicka projektowała również słomianki – makaty ze słomy i lnu^[19]. Miały one charakter wertykalny i początkowo komponowane były z układów pasowych, wypełnionych motywami geometrycznymi^[19]. Około 1962 gama motywów została wzbogacona o uproszczone przedstawienia domów, ryb, motyli, gwiazd i iskier^[20]. Od połowy lat 60. artystka zaczęła wykorzystywać w swoich słomiankach ażury, co nadało makatom charakteru przestrzennego^[13]. Twórczość w tym zakresie przyniosła artystce złoty medal na XI Międzynarodowym triennale architektury wnętrz w Mediolanie w 1957^[21][5].

Do wybuchu II wojny światowej, we współpracy z Towarzystwem Popierania Przemysłu Ludowego w Wilnie, prowadziła ośrodek tkactwa samodziałowego dla wiejskich tkaczek w Opsie^[4]. Podobną działalność udało jej się podjąć w powiecie Rawa Mazowiecka, tym razem jednak przy współpracy z Ministerstwem Przemysłu i Handlu^[5]. Była wykładowczynią w Szkole Instruktorów Tkactwa i Kilimiarstwa TPPL oraz w Szkole Przemysłowej Żeńskiej w Warszawie^[5]. W 1945 roku, jako pierwsza, objęła urząd naczelnika Wydziału Sztuki Ludowej w Ministerstwie Kultury i Sztuki^[4], który sprawowała do 1950^[2]. Opracowała plan opieki nad sztuką ludową. Kształciła pracowników wydziałów kultury w województwach i powiatach z zakresu dbania o twórczość ludową. Była również inicjatorką wielu wystaw i konkursów przeznaczonych dla lokalnych twórców, m.in. na malowanki zalipiańskie czy tradycyjne urządzenie i dekorację wnętrz izb na Kurpiach, w Kieleckiem i Łowickiem^[4]. Współpracowała z Cepelią, pracując jako doradczyni i rzeczoznawczyni, z Państwowym Muzeum Etnograficznym, a także (w latach 1951–1953) z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego jako doradczyni do spraw artystycznych^[2]. Była jedną z inicjatorek opracowania Atlasu Polskich Strojów Ludowych.

Pochowana została na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 155-5-18)^[22].

Publikacje i wystawy

W czasach studenckich wystawiała swoje prace malarskie w Galerii Zachęta oraz tkaniny na wystawach Spółdzielni Artystów Ład w Brukseli i Warszawie, na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu oraz warszawskim Instytucie Propagandy Sztuki. Do rozpoczęcia II wojny światowej jej prace pojawiały się na wszystkich liczących się wystawach tkanin artystycznych w kraju i poza jego granicami^[3][4]. Niedługo przed wojną zorganizowała wystawę poświęconą sztuce ludowej w Inowłodzu. W 1962 w Kordegardzie odbyła się wystawa „Tkaniny, malarstwo i rysunek”, będąca przeglądem jej twórczości^[5].

Czasznicka publikowała swoje artykuły m.in. w czasopiśmie Plastyka^[3]. Opracowała ilustracje do albumu Haft i zdobienia stroju ludowego wydanego w Warszawie w 1955. Temat ten poruszyła również w artykule Zdobione gorsety ludowe, który ukazał się w czasopiśmie Polska Sztuka Ludowa dwa lata wcześniej. Zebrała materiał ilustracyjny do książki dla dzieci Malowane domy, napisaną przez Wandę Borudzką.

W 1977 warszawski okręg Związku Polskich Artystów Plastyków zorganizował pośmiertną wystawę jej prac^[5].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski^[5]
• Złoty Krzyż Zasługi (15 lipca 1954)^[23]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[24]

Przypisy

Bibliografia

• Hubert Bilewicz: Żakardy w „Ładzie”. W: Spółdzielnia Artystów „Ład”: 1926–1996. T. 1. Anna Frąckiewicz (red.). Warszawa: Muzeum Akademii Sztuk Pięknych, 1998. ISBN 83-87321-08-7.
• Ewa Fryś-Pietraszkowa: Zofia Czasznicka. W: Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne Tom II. Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Spiss (red.). Wrocław—Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Krakowie, 2007. ISBN 978-83-87266-96-7.
• Irena Huml: Współczesna tkanina polska. Warszawa: Arkady, 1989. ISBN 83-213-3340-0.
• J. Orynżyna, Wspomnienie pośmiertne, Zofia Czasznicka (1889–1973), Polska Sztuka Ludowa – Konteksty 1974 t.28 z.1, s. 63.
• Ksawery Piwocki: Dzieje Spółdzielni „Ład”. W: 40 lat Ładu. Katalog wystawy. Warszawa: 1967.

Linki zewnętrzne

• Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
• Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
• Państwowe Muzeum Etnograficzne
• Galeria Sztuki „Zachęta”