Zofia Dzierżyńska

Zofia Dzierżyńska

Feliks Dzierżyński i Zofia Dzierżyńska z synem Janem w Lugano, październik 1918

Zofia Julia Dzierżynska z domu Muszkat (ur. 4 grudnia 1882 w Warszawie, zm. 27 lutego 1968 w Moskwie) – działaczka komunistyczna, nauczycielka, żona Feliksa Dzierżyńskiego.

Życiorys

Od 1904 związana z Socjaldemokracją Królestwa Polski i Litwy. Aresztowana za działalność partyjną w 1906 i ponownie w 1909, została wydalona administracyjnie z granic Imperium. Jako aktywistka SDKPiL poznała, a następnie poślubiła, Feliksa Dzierżyńskiego. Ślub odbył się w Krakowie 10 listopada 1910 w kościele św. Mikołaja. Z ich związku 23 czerwca 1911 przyszedł na świat jedyny syn, Jan. Zofia Muszkat urodziła go uwięziona na Pawiaku. Następnie w wyniku represji caratu wobec jej męża została zesłana na Syberię do guberni irkuckiej. Jej syn, dzięki pomocy Janusza Korczaka, w lutym 1912 trafił do prywatnego zakładu dla niemowląt pani Sawickiej. Następnie, na przełomie maja i czerwca tegoż roku, zaopiekował się nim brat Zofii, Marian Muszkat^[1].

Od września 1918 do lutego 1919 była sekretarzem radcy misji bolszewickiej w Bernie, następnie wyjechała do Moskwy, gdzie pozostawała aż do śmierci. W latach 1919–1920 pracowała w różnych biurach sowieckich ds. polskich, które zajmowały się ewentualnym przejęciem władzy w Polsce przez komunistów. Po klęsce wojsk bolszewickich w Polsce w 1920 została kierowniczką polskojęzycznej szkoły im. Róży Luksemburg w Moskwie (do 1922), a w 1923–1924 wykładała w Komunistycznym Uniwersytecie Mniejszości Narodowych Zachodu w Moskwie. W latach 1924–1928 była sekretarzem Biura Polskiego Komitetu Centralnego Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików). Jednocześnie była członkiem redakcji pisma Ku nowej szkole, a następnie Trybuny Radzieckiej (1927–1937) i Kultury Mas (1929). W 1927 brała udział w IV Zjeździe Komunistycznej Partii Polski pod Moskwą. W latach 1928–1934 była pracownikiem naukowym Instytutu Lenina, a od 1937 redaktorem odpowiedzialnym w polskich sekcjach Towarzystwa Wydawniczego Robotników Zagranicznych w ZSRR, później w Państwowym Wydawnictwie Literatury. W językach obcych pod jej redakcją wydano siedem tomów Dzieł wybranych Włodzimierza Lenina. W latach 1939–1943 pracowała w Komitecie Wykonawczym Kominternu (Międzynarodówki Komunistycznej), zajmując się sprawami polskimi, a po jej rozwiązaniu w KC WKP(b). W 1941 władze sowieckie mianowały ją kierownikiem polskojęzycznej rozgłośni propagandowej im. T. Kościuszki, w 1944 swoim agentem w tajnym Centralnym Biurze Komunistów Polski w ZSRR przy Komitecie Centralnym WKP (b).

W 1946 przeszła na emeryturę. Do Polski nie wróciła, ale odwiedziła ją trzykrotnie jako oficjalny gość rządu: w 1948 z okazji powstania PZPR, w 1950 z okazji sprowadzenia prochów Juliana Marchlewskiego z Berlina do Warszawy i w 1951 z okazji obchodów 25-lecia śmierci swojego męża. W 1969 wydano w tłumaczeniu na język polski jej wspomnienia zatytułowane Lata wielkich bojów (opublikowane przez oficynę Książka i Wiedza).

Była trzykrotnie odznaczona Orderem Lenina, a w 1955 polskim Orderem Sztandaru Pracy I kl.

Zmarła jako zasłużona działaczka komunistyczna, przeżywszy o 42 lata swojego małżonka. Pochowana na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie^[2].

Przypisy

Bibliografia

• Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 1, Warszawa 1978.
• Sylwia Frołow, Dzierżyński. Miłość i rewolucja, Znak Horyzont, Kraków 2014.