Zofia Przewłocka

Zofia z Koźmianów 1 v. Przewłocka 2 v. Goniewska

Herb Koźmianów Nałęcz
Data i miejsce urodzenia	18 lipca 1818 Wola Gałęzowska
Data i miejsce śmierci	2 grudnia 1907 Wierzchowiska
Miejsce spoczynku	Bychawa
Zawód, zajęcie	ziemianka, działaczka społeczno-oświatowa
Narodowość	polska
Wyznanie	kalwinizm, po 1870 katolicyzm
Rodzice	Jan Tomasz Adam Koźmian i Wiktoria z Mikuliczów-Radeckich
Małżeństwo	1m. Józef Przewłocki, 2m. Konstanty Goniewski
Dzieci	Konstanty Przewłocki, Zofia z Przewłockich Kowerska
Krewni i powinowaci	Kajetan Koźmian (stryj), Józef Szczepan Koźmian (stryj), Stanisław Egbert Koźmian (brat), Jan Koźmian (brat), Andrzej Edward Koźmian (brat stryjeczny), Stanisław Koźmian (syn brata stryjecznego), Dezydery Chłapowski (teść brata), Joanna Grudzińska (ciotka bratowej)

Zofia Przewłocka Goniewska z domu Koźmian (ur. 18 lipca 1818 w Woli Gałęzowskiej, zm. 2 grudnia 1907 w Wierzchowiskach) – działaczka społeczno–oświatowa, gorliwa patriotka, uczestniczka powstania styczniowego.

Córka Jana Koźmiana i Wiktorii z Mikulicz-Radeckich, bratanica Kajetana i Józefa Koźmiana, siostra Stanisława Egberta i Jana Koźmiana, matka Konstantego Przewłockiego oraz Zofii Kowerskiej.

Życiorys

Zofia Przewłocka urodziła się w Woli Gałęzowskiej dwa miesiące po śmierci swojego ojca. Jej matka była wyznania ewangelicko-reformowanego i w tym wyznaniu była wychowywana Zofia (jej bracia byli katolikami po matce). Jako dziecko była uczennicą zdolną, posiadała nadprzeciętne uzdolnienia muzyczne i wokalne. Ukończyła znaną pensję Wilczyńskiej w Warszawie. Pobierała lekcje muzyki u Wojciecha Żywnego – nauczyciela Chopina. Doskonale grała na fortepianie i fisharmonii. Lekcji śpiewu udzielał jej m.in. słynny Włoch Ciccimaro, swoje umiejętności wokalne prezentowała uczestnicząc w wielu wieczorach towarzyskich i koncertach charytatywnych m.in. na dworze króla hanowerskiego. Podobne uzdolnienia i pasje miały jej dzieci, a także drugi mąż Konstanty Goniewski. W Woli Gałęzowskiej często rozbrzmiewały muzyka i śpiew, zarówno w wersji klasycznej instrumentalnej, jak i ludowej, w wykonaniu wiejskiej kapeli, z okazji wiejskich wesel.

29 marca 1845 r. w Chodlu poślubiła Józefa Przewłockiego h. Przestrzał. Zamieszkali we Wronowie, a w 1851 r. kupili posiadłość Wola Gałęzowska od matki Zofii Wiktorii Ikierattowej. Wprowadzili się do starego, drewnianego dworu z XVIII wieku, kilka lat później zbudowali nowy dom, równocześnie sprzedając Wronów. Mieli sześcioro dzieci. W 1861 r. zmarł Józef Przewłocki, sześć lat później Zofia Przewłocka poślubiła Konstantego Goniewskiego h. Glaubicz. Około 1870 przeszła na katolicyzm.

Zofia Przewłocka zmarła 2 grudnia 1907 r. w podjanowskich Wierzchowiskach. Została pochowana na cmentarzu w Bychawie razem z Konstantym Goniewskim.

Działalność oświatowa

Przez ponad 40 lat uczyła wiejskie dzieci na swoim dworze. Zazwyczaj była to grupa od 60 do 80 osób. Pomagali jej w tym domownicy dworu, w tym własne dzieci i ich nauczyciele. Cały proces uczenia, koncepcje programowe oraz sprawdzenie wiadomości i umiejętności dzieci objętych nauką były dziełem samej Przewłockiej. Jej pasję i poświęcenie niektórzy traktowali jako dziwactwo. Ona jednak uważała to za swój obowiązek i nie dała się zrazić żadnym przeszkodom. W roku 1888 zagrożona więzieniem została zmuszona do zakończenia swojej pracy. Dwór u Zofii Przewłockiej był jedynym kontaktem dzieci wiejskich z polszczyzną i polskością. Szkoła ta była przypadkiem niespotykanym na szerszą skalę.

Działalność społeczna

Była osobą otwartą na potrzeby innych. Do późnych lat włączała się w działalność dobroczynną i różne akcje pomocy, do których angażowała również swoich najbliższych. Okoliczni włościanie z zaufaniem zwracali się do dworu w przypadku nagłej choroby, zawsze mogli liczyć na pomoc właścicieli dworu. Przewłoccy, mieszkając jeszcze we Wronowie śpieszyli chłopom z pomocą w czasach głodu czy epidemii cholery. Gdy Śląsk przeżywał kryzys i głód, gdy brakowało żywności, z dworu w Woli pojechały tam wozy naładowane mąką, kaszą i bielizną. Ukryto tam również elementarze i polskie książki. Na wsparcie Przewłockiej mogły liczyć również przykościelne lubelskie schroniska dla bezdomnych i kalek, a okoliczne parafie na własnoręcznie haftowane szaty liturgiczne.

Działalność patriotyczna

Zofia Przewłocka czynnie zaangażowała się w Powstanie Styczniowe, przewodniczyła organizacji „Piątek”. Uczestniczyła w bitwie pod Fajsławicami, gdzie opatrywała rannych. Założyła dla powstańców szpital w Bychawie, szyła mundury, przyjmowała przesyłki broni z Galicji. Organizowała przy pomocy miejscowych ziemian pomoc kurierską i sanitarną dla powstańców, których zaopatrywała w odzież i żywność.

Grób Zofii Przewłockiej na cmentarzu w Bychawie

Oskarżona o przechowywanie broni z początkiem 1864 r. była więziona w Lublinie i na cytadeli warszawskiej, a następnie z synem powstańcem Stanisławem i córką Zofią wywieziona za Niżny Nowogród do Semenowa. Aresztowana i zesłana w głąb Rosji, nie straciła ducha. Wraz z towarzyszącą jej na wygnaniu córką Zofią stworzyła krąg Polaków, którzy mimo ciężkich warunków życia troszczyli się o własny rozwój umysłowy i pielęgnowali w sobie polskość. Do kraju powróciła w 1865 roku.

Inne informacje

Następni właściciele Woli Gałęzowskiej – syn Zofii Przewłockiej Konstanty Przewłocki razem ze swoją córką – Konstancją Wysocką w 1928 r. ufundowali mieszkańcom drewniany kościółek, który służy wiernym do dziś. Ich prochy, staraniem rodziny zostały w 1996 r. przeniesione z Bychawy na cmentarz przykościelny w Woli Gałęzowskiej.

W miejscu, w którym kiedyś stał dwór Koźmianów, Przewłockich i Wysockich obecnie znajduje się dom dziecka.

17 października 2014 r. Zofia Przewłocka została patronem Szkoły Podstawowej w Woli Gałęzowskiej. Mieszkańcy pragną, aby pamięć o lokalnej bohaterce nie wygasła. Tym samym przed gronem pedagogicznym stoi ambitne zadanie kontynuacji rozpoczętej przez Zofię Przewłocką misji – dalszej starannej nauki dzieci oraz rozwijania w nich ducha polskości i patriotyzmu.

Zobacz też

• Stanisław Egbert Koźmian
• Jan Koźmian
• Wola Gałęzowska
• Parafia św. Antoniego Padewskiego w Woli Gałęzowskiej
• Szkoła Podstawowa im. Zofii Przewłockiej w Woli Gałęzowskiej

Bibliografia

• M. Dębowczyk, U.Pytlak: Śladami Koźmianów, Przewłockich i Kowerskich, Bychawskie Towarzystwo Regionalne, Bychawa 2003